فرهیختگان: در انتخابات‌های گذشته، کم اتفاق غافلگیر‌کننده و عجیب نیفتاده، در‌حالی‌که نخبگان تصور می‌کردند ناطق بعد از هاشمی رئیس‌جمهور است، خاتمی بیشترین رای را آورد و راهی پاستور شد. سال 84 هم شهردار تهران گوی سبقت را از سردار سازندگی ربود و به پاستور رفت.

در اینکه چرا برخلاف تصور، نامزدهایی بیشترین رای را از مردم گرفتند و پیروز انتخابات شدند، می‌توان مولفه‌های زیادی را دخیل دانست. قابلیت‌های نامزد، ایده‌هایش برای دولت، شدت و ضعف حمله به رقبا و حد و حدود آن می‌تواند در پیروزی نامزد انتخاباتی موثر باشد. اما به‌نظر می‌رسد یکی از مولفه‌ها از بقیه پررنگ‌تر و موثر‌تر باشد. «رای اعتراضی»، رای سلبی یا رای دادن به نامزدی که ایده خود را مقابل دولت قبل تعریف می‌‌کند، بیش از دیگر مولفه‌ها در رفتار انتخاباتی جامعه ایران تاثیر گذاشته است. امری که به‌نظر می‌رسد در انتخابات این دوره هم تاثیر داشته باشد.

از مهم‌ترین مولفه‌های انتخابات ۱۴۰۳ اثر سلبی افراد و جریان‌های سیاسی روی کاندیداها است، از این جهت کارنامه دولت روحانی نقش بی‌بدیلی دارد. برمبنای آخرین نظرسنجی‌هایی که منتشر شده، رای منفی اسحاق جهانگیری تقریبا ۲۹ درصد، محمد شریعتمداری ۱۵ درصد و عبدالناصر همتی ۲۲ درصد اعلام شده است.

این درصد جامعه آماری را نشان می‌دهد که روی رای ندادن قطعی به یکی از این افراد، مطمئن هستند. امری که نشان می‌دهد هنوز رای منفی افکارعمومی نسبت به دولت روحانی و افراد حاضر در کابینه او به قوت خود باقی است، چراکه در یک فاصله ۳ ساله قرار است انتخابات برگزار شود. تقریبا تمامی این اسامی به جز عبدالناصر همتی، رسما از پزشکیان حمایت کرده‌اند. حضور آنها در کنار پزشکیان تصویری مقابل چشم افکارعمومی قرار می‌دهد که پزشکیان قرار است دولت دوم روحانی را تشکیل دهد.

امیر خراسانی، پژوهشگر و جامعه‌شناس در گفت‌وگو با فرهیختگان در این خصوص گفت: بدنه رای پزشکیان که عادی هستند و خاکستری تلقی می‌شوند و تا پیش از این به‌صورت متعارف به اصلاح‌طلب‌ها رای می‌دادند. این اتفاق از این جهت صورت می‌گیرد که آن قشر در سال‌های اخیر و از آخرین انتخابات تا الان خیلی هم خاکستری نیست و در ماجراهای جنبش مهسا یارگیری شده و پزشکیان مجبور است از قشری رای بگیرد که دچار تقسیم‌بندی شده ‌و از سازمان اصلی اصلاح‌طلبان خیلی فاصله گرفته‌ است.

وی افزود: به‌هرحال آن قشر به دلیل مسائل حجاب و ماجراهایی که سال‌های اخیر به وجود آمد، دچار یارگیری و تقسیم‌بندی شده است. درنتیجه مردم عادی به صورت جدی تفاوت پزشکیان، خاتمی و روحانی را متوجه نمی‌شوند. با توجه به اینکه هنوز فضا انتخاباتی نشده و آمارهای مشخصی از وضعیت رای‌دهندگان وجود ندارد، مساله‌ای میان مردم در این‌باره نیست. این مساله درواقع بین کسانی است که ناظران سیاسی بوده‌اند؛ مثل روزنامه‌‌نگاران، فعالان و کسانی که امور سیاسی برایشان امر جدی بوده‌.

این پژوهشگر خاطر نشان کرد: پزشکیان به دلیل منش و شخصیت خود همیشه محبوب بخشی از فعالان اصولگرا بوده و الان هم این محبوبیت بیشتر شده. از طرفی وی به‌عنوان یک اصلاح‌طلب میانه‌‌رو به حساب می‌آید و بحران‌های متعدد تعارض‌آمیز اصلاح‌طلبان با اصولگراها را پشت سر گذاشته و درنتیجه هم در اصلاح‌طلبان باقی مانده و هم در بدنه نظام صاحب احترام بوده است.

وی گفت: من معتقدم چون قشر خاکستری در اصولگراها خیلی کم است، این رأی‌های سلبی با پزشکیان دست‌کم در دور اول خیلی حساب شده و قابل توجه نیست. اما اگر کار به دور دوم برسد من تصور می‌کنم که این رای سلبی معنی‌دارتر بشود. یعنی مثلا اگر عده‌ای بین قالیباف و پزشکیان سرگردان باشند و کار به دور دوم بکشد، رأی‌های سلبی اصولگرایی از بدنه آقای جلیلی و زاکانی و... جدا شده و بیشتر به سمت قالیباف خواهد رفت. من فکر نمی‌کنم رای سلبی برای انتخاب شدن یا نشدن پزشکیان عدد معناداری باشد.

خراسانی تصریح کرد: مهم‌ترین و اولین تنگنای پیش روی پزشکیان این است که قشر خاکستری، کوچک شده و رای‌گیری از آن سخت‌تر شده است. تنگنای دوم این است که پزشکیان برخلاف لاریجانی فیگور افزایش تعارض و تضاد را نگرفته و در میانه ایستاده و سعی می‌کند حرف‌های خیلی تندی که «من قرار است اوضاع را کن فیکون کنم» نزند. 

این جامعه‌شناس خاطر نشان کرد: کمپین لاریجانی یک کمپین گسترش تعارضات و احیای امر منفی بود و فکر می‌کنم برای همین موضوع هم ردصلاحیت شد. اما کمپین‌های پزشکیان این‌گونه نیست و بعید است این خصلت را پیدا کند. این کشور رئیس‌جمهور میانجیگری می‌خواهد که تعارضات را به هم بچسباند. پزشکیان نقش خودش را به‌عنوان یک میانجیگر و کسی که قرار است منازعات را به شکل سیاسی حل کند، تعریف کرده.

متن کامل پرونده فرهیختگان را به قلم «زهرا طیبی» و «علی ملکی» در صفحه نقد روز روزنامه بخوانید.