۱۴۰۳-۰۳-۲۶ - ۱۰:۳۶
۰
ندا اظهری، مترجم: اگر در دنیای اینترنت به دنبال مقاله‌ای بوده باشید، حتما با مقالات متعددی روبه‌رو شده‌اید که برخی از آنها آزادانه در اختیار شما قرار داده شده که به‌طور رایگان می‌توانید از اطلاعات آن استفاده کنید اما گاهی با صفحه‌ای نیمه‌باز از مقاله مواجه می‌شوید که تنها دو سه خط ابتدایی از آن نمایش داده می‌شود و برای دسترسی به مابقی مقاله، در بهترین حالت باید داخل سایت موردنظر ثبت‌نام کنید و در غیر این صورت، بعد از ثبت‌نام و پرداخت هزینه، به مقاله دسترسی پیدا خواهید کرد. طرحی که سال‌ها پیش در دنیا مطرح شد، مورد استقبال قرار گرفت و تصمیم بر آن شد که بخش زیادی از مقالات به‌طور رایگان در اختیار کاربران قرار گیرد و امروز، شمار بالایی از کاربران در دنیا از این قابلیت برای رفع نیاز خود بهره می‌برند.
از حدود دو دهه پیش تاکنون، با معرفی یک مدل جدید از انتشار مقاله، بسیاری از مقالات علمی در جهان به‌طور رایگان در اختیار کاربران قرار می‌گیرد و آنها می‌توانند بدون پرداخت هزینه‌ای، به‌طور نامحدود از خروجی‌های تحقیقاتی محققان و دانشمندان کشورهای مختلف استفاده کنند. این مدل تحت عنوان «دسترسی آزاد» (OA) شناخته می‌شود که در این مدل، اغلب، انتشاراتی‌ها به جای اخذ هزینه از خوانندگان، از نویسنده هزینه‌ای را برای انتشار مقاله دریافت می‌کنند. معمولا در دسترس قرار دادن یک مقاله آکادمیک به‌عنوان مقاله با دسترسی آزاد، در یک مجله OA کامل یا در یک مجله ترکیبی نقش دارد. این هزینه ممکن است توسط نویسنده، موسسه نویسنده یا سرمایه‌گذار پژوهشی آنها پرداخت شود. گاهی نیز هزینه‌های انتشار در مجلات سنتی یا برای محتواهای محدود‌شده پرداخت می‌شود. برخی از ناشران در سختی‌ها یا موقعیت‌های مختلف جغرافیایی از پرداخت هزینه صرف نظر می‌کنند اما این رویه خیلی رایجی نیست. هزینه پردازش و انتشار مقاله تضمین‌کننده این امر نیست که نویسنده، حق چاپ اثر را حفظ کند یا اینکه مقاله خود را در دسترس آزاد قرار دهد. مجلات و ژورنال‌ها از راه‌های مختلفی برای تولید درآمد موردنیاز برای پوشش هزینه‌های انتشار مقالات از جمله هزینه‌های سرمقاله و هزینه‌های اداره سیستم بررسی مقالات، استفاده می‌کنند. بیشتر مجلات با دسترسی آزاد، هزینه‌های پردازش مقاله را دریافت نمی‌کنند اما تعداد قابل توجه و رو به رشدی از آنها، این هزینه را دریافت می‌کنند. آنها رایج‌ترین روش تامین مالی برای مقالات حرفه‌ای با دسترسی آزاد به شمار می‌روند.
56 درصد مقالات منتشر‌شده دنیا سهم 5 ناشر بزرگ دنیا
بررسی‌ها در سال 2019 نشان داده است که 75 درصد از هزینه‌های اروپا برای مجلات علمی، به پنج ناشر بزرگ دنیا یعنی «الزیور، اسپرینگر نیچر، ویلی، تیلور و فرانسیس، و انجمن شیمی آمریکا» اختصاص می‌یابد. درمجموع، این پنج انتشارات بزرگ دنیا 56 درصد کل مقالات منتشر‌شده در دنیا را تشکیل می‌دهند. به گزارش wiley، در تحقیقاتی که در سال 2020 روی 1354 مجله انجام شد، مشخص شد که 72 درصد از مجلات، APCها را دریافت می‌کنند که اکثر آنها یعنی 59 درصد، کمتر از 1000 دلار دریافت می‌کردند. در ادامه، مطالعه‌ای که در سال 2021 انجام شد، نشان داد که از جمع 16620 مجله با دسترسی آزاد، قریب به 68 درصد هیچ هزینه‌ای دریافت نکرده‌اند اما 69 درصد از مقالات در مجلاتی منتشر شده‌اند که APCها را دریافت می‌کردند.
افزایش هزینه، علت کاهش مقالات محققان ایرانی
گزارش‌های میزان درآمد ناشران بزرگ علمی دنیا حکایت دارد که بحث انتشار مقالات به سمت‌وسویی حرکت کرده که بیشتر شکل و شمایل یک تجارت پرسود را به خود گرفته است. اگر عدد و رقم‌هایی را که ناشران علمی دنیا از انتشار مقالات دریافت می‌کنند کنار هم بگذاریم، به این نتیجه می‌رسیم که انتشار مقاله در دنیا درحال‌حاضر یکی از پرسودترین تجارت‌های عرصه علمی به‌شمار می‌رود. در این میان، اگر نگاهی به وضعیت انتشار مقاله بین محققان داخلی بیندازیم، آمارها چیز دیگری می‌گویند. به‌عبارتی شاهدیم محققانی که تمایل دارند مقالات و دستاوردهای علمی خود را در مجلات معتبر دنیا به چاپ برسانند، به‌دنبال کاهش ارزش ریال به‌ویژه در سال‌های اخیر که باعث شده هزینه انتشار مقالات افزایش رو به رشدی پیدا کند، هر روز کمتر می‌شود.
متن کامل این مطلب را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
بیشتر بخوانید 
نظرات کاربران
یادداشت
