هدفمندی، شوک درمانی و بقیه گزینه‌ها؛
فرهیختگان: یکی از چالش‌های اساسی چند سال اخیر ایران که البته از سال 1392 به بعد کم‌کم خود را به نمایش گذاشت، مساله ناترازی در حوزه انرژی است. این ناترازی از چند جهت آثار و تبعات خود را نشان داده است. 1- اثر قطعی گاز و برق بر کاهش توان تولیدی کشور، 2- فشار بیشتر بر زیرساخت‌های حوزه انرژی، 3- سرریز مشکلات تامین مالی و کمبود نقدینگی ناشی از زیان‌دهی شرکت‌های دولتی و خصوصی به نظام بانکی در قالب کسری بودجه، 4- تحمیل زیان به شرکت‌های دولتی و کاهش توان سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها در زیرساخت‌های جدید و فشار استهلاک سرمایه بر بخش‌های زیرساخت‌های کشور، 5- افزایش آلودگی هوا در نتیجه مصرف بی‌رویه انرژی و همچنین استفاده از انرژی‌های آلاینده همچون مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها و برخی کارخانه‌های سیمان و غیره و درنهایت 6- بی‌عدالتی در مصرف انرژی به نفع دهک‌های پردرآمد.
طرح «وان» جلیلی و یک ابهام
سعید جلیلی داوطلب انتخابات ریاست‌جمهوری زمان تبلیغات انتخاباتی سال ۱۴۰۰ با طرح این سوال که چرا باید در کشوری که منابع انرژی دارد آحاد جامعه از حق‌شان محروم باشند، گفته بود: «هر ایرانی باید سهم برابر با دیگری داشته باشد و اگر نمی‌خواهد استفاده کند، معادل آن را دریافت کند.» او در صفحه شخصی خود نیز با هشتگ طرح وان در شبکه X نوشته بود: «چرا فردی به‌خاطر اینکه خودرو ندارد از سهم انرژی برخوردار نباشد و کسی که دارای چند خودرو است، از این منابع سهم چندبرابری دریافت کند؟»
یکی از نکات قابل تامل و محل ابهام در طرح وان جلیلی این است که در این طرح تکلیف قیمت مشخص نیست، به عبارتی، درحالی‌که در طرح مجلس تاکید شده با واقعی شدن قیمت انرژی، یارانه پنهان حذف شده و دولت آن را در اختیار مردم می‌گذارد که به هر نحوی که نیاز دارند از آن بهره ببرند، اما جلیلی در خردادماه 1400 و در میانه رقابت‌های انتخاباتی می‌گوید: «طرح «وان» بدون افزایش قیمت‌ها، سهم مردم را از انرژی به آنان برمی‌گرداند.»
پزشکیان و بنزین 20 هزار تومانی
مسعود پزشکیان، پرچمدار حزب اصلاحات که کاندیدای ریاست‌جمهوری در سال 1400 نیز بوده، در حوزه انرژی به واقعی شدن قیمت بنزین اعتقاد دارد. او در این باره عنوان می‌کند: «اعتقاد من این است که قیمت بنزین واقعی شود. اما برای اینکه اقشار مردم آسیب نبینند، به هر فرد سهم مثلا 20 لیتر ۲۰ هزار تومانی بدهیم.
او می‌گوید که بنزین را باید به قیمت بازار آزاد یعنی ۲۰ هزار تومان و به‌صورت سهمیه‌بندی‌شده دهیم. در صورت عدم مصرف، شهروند بتواند در بازار آزاد بفروشد. اگر یک فرد روستایی ماهی ۲۰ لیتر بنزین داشته باشد، می‌تواند بنزینش را به قیمت ۲۰ هزار تومان و مجموع ۴۰۰ هزار تومان بفروشد و اگر خانواده‌ای پنج‌نفره داشته باشد ماهانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان دارد.
زاکانی: یارانه پنهان باید حذف شود
بررسی اظهارات علیرضا زاکانی در حوزه انرژی نشان می‌دهد وی معتقد است یکی از چالش‌هایی که منجر به ناترازی در حوزه انرژی شده، مساله بالا بودن حجم یارانه‌های پنهان است.
زاکانی در سومین مناظره انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400 می‌گوید: «ساماندهی یارانه‌های پنهان و آشکار را سال ۹۷ سازمان برنامه اعلام کرد که سالانه ۶۰۰ هزار میلیارد تومان حداقل یارانه پنهان است. سال ۹۸ آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرد ۸۶ میلیارد دلار یارانه پنهان است. یارانه پنهان چیزی نیست که به سادگی آن را مهار کرد. شدت انرژی ما فوق العاده بالا است؛ باید مهار کرد. اینها به نفع مردم است.
درمجموع دیدگاه زاکانی نیز این است که یکی از دلایل ناترازی در حوزه انرژی که البته ضدعدالت هم هست، مساله قیمت‌های پایین و مصرف بی‌رویه توسط برخی از دهک‌های برخوردار است.
قالیباف و راه‌حل غیرقیمتی
قالیباف در دیدار رئیس و اعضای هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی ایران و اعضای اتاق تهران که 16 بهمن‌ماه 1402 در مجلس برگزار شد، گفت: «یکی از چالش‌های حل نشده ما، ناترازی در حوزه انرژی است. ما می‌دانیم کاهش مصرف گاز به ازای هر مترمکعب گاز، 80 سنت و تولید هر متر مکعب گاز به ازای هر متر مکعب 8 دلار هزینه دارد؛ از سوی دیگر می‌دانیم امکان سرمایه‌گذاری 8 دلاری مشکلات خودش را داشته اما با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی که این تمایل را هم دارد، می‌توانیم 80 سنت را پرداخته و صرفه‌جویی داشته باشیم تا مانع توقف تولید به دلیل قطع انرژی کارخانه‌ها شویم.»
قالیباف درخصوص یارانه در مناظره انتخابات سال 1396 نیز می‌گوید: «ارزش 45 هزار تومان یارانه به کمتر از 15 هزار تومان رسیده است. بخشی از محرومان و کم‌درآمدها همین حاشیه‌نشین‌ها هستند. دولت هم در گذشته تدبیر کرده با یارانه به اینها کمک کند، اما گله مردم این است که در هفت سال گذشته با توجه به افزایش تورم و گرانی که اتفاق افتاده ارزش آن 45 هزار تومان امروز به کمتر از 15 هزار تومان رسیده است.»
مرور اظهارات قالیباف نشان می‌دهد وی معتقد است مصرف بالاست، قیمت‌ها پایین و ناچیز است اما راه‌حل غیرقیمتی هم داریم. این موضوع از دیدگاه اقتصاددانان کمی موضوع را پیچیده می‌کند و دیدگاه بسیاری از اقتصاددانان این است که گرچه در موضوعاتی همچون خودروسازی، مصرف غیربهینه است، اما حل مساله بدون اصلاحات قیمتی غیرممکن است.
پورمحمدی: طرفدار توزیع یارانه با کارت اعتباری هستم
مصطفی پورمحمدی، زمانی که رئیس سازمان بازرسی کل کشور وقت بود در گفت‌وگویی با تاکید بر اینکه اگر بخواهیم سیستم اقتصادی را اصلاح کنیم، حذف یارانه‌ها یکی از موضوعات مهم محسوب می‌شود، گفته بود: «پرداخت یارانه بر مبنای کمک به شهروندان برای گستردگی امور رفاهی آنان نیست، بلکه اصل موضوع از این قرار است که به دلیل حذف یارانه از انرژی و مصارف دیگر، هزینه‌ها به شدت افزایش می‌یابد و مبلغ پرداختی در قالب طرح تحول اقتصادی در راستای کمک به مردم برای جلوگیری از مختل شدن زندگی آنان است. اختصاص یارانه‌ها به مردم می‌تواند به صورت پرداخت پول، کارت اعتباری یا موارد مشابه باشد به گونه‌ای که این وجوه فقط برای مصارفی خاص مثلا در خصوص انرژی قابل برداشت باشد. به عبارتی من طرفدار مدل توزیع یارانه با کارت اعتباری هوشمند و هدفمند هستم.»
قاضی‌زاده‌هاشمی: موافق هدفمند کردن یارانه‌های پنهان هستم
قاضی‌زاده خرداد ۱۴۰۰ در اعلام برنامه‌های خود گفته بود: «محاسبه کردیم دیدیم میزان منابع طبیعی که در 50 سال گذشته تبدیل به دلار کردیم، اعم از نفت، گاز، معدن و امثالهم اگر به صورت سرانگشتی بر جمعیت تقسیم کنیم به نرخ امروز، نفری 3 میلیون تومان در ماه به آنها رسیده است، اما چون این را بد توزیع کردیم شکاف فقر را درست کردیم.
من مخالف هدفمند کردن یارانه‌های پنهان عجیب و غریب نیستم. یعنی ما چند ده برابر یارانه مستقیمی که می‌دهیم درواقع الان یارانه پنهان می‌دهیم. هر چقدر ارزش پول ملی کاهش پیدا کند این شکاف هم افزایش پیدا می‌کند. زمانی مثلا در گاز ۶۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان می‌دادیم و الان تا دو برابر عنوان می‌کنند که ما یارانه پنهان می‌دهیم. ما باید قله‌ها را بتراشیم و دره‌ها را پر کنیم.»
متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
