

درعین حال، بردیا کیارس، رهبر پیشین ارکستر ملی و آهنگساز نیز در روزهای اخیر به این مساله اشاره کرده که بهتر بود هزینهای که صرف ساخت سرود تیم ملی فوتبال ایران در جامجهانی ۲۰۱۸ روسیه توسط ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر ملی ایران و اجرای منتخب این دو ارکستر در روسیه شد، صرف بهتر شدن وضعیت ارکسترها میشد. این صحبتها از سوی هنرمندان در حالی مطرح میشود که اخیرا با نزدیک شدن بازیهای جامجهانی 2018، هنرمندان مختلفی به شکل غیررسمی به ارائه آثاری با این درونمایه پرداختهاند. امیر تتلو خواننده و عروسک جنابخان از این جمله بودهاند. ما تلاش کردهایم در گفتوگو با بهزاد عبدی که این روزها در اوکراین به سر میبرد، به شکل اجمالی به بررسی هرکدام از این حیطهها بپردازیم.
اگر موافق باشید گفتوگو را با سوالی درباره اینکه اساسا سرود ملی باید از چه مختصاتی برخوردار باشد، شروع کنیم؟
وقتی صحبت از سرود ملی میشود همیشه به این مساله اشاره کردهام که ما یک سرود ملی داریم و یک سرود برای تیم ملی، این دو حیطه با یکدیگر متفاوت هستند و درباره نوع دوم یعنی سرود برای تیم ملی هر هنرمندی در هر ردهای که باشد با هر کیفیت اثری میتواند به ارائه اثر بپردازد. ولی آنچه در این میان مسلم است اینکه سرود ملی اساسا به اثری گفته میشود که فاخر باشد. درباره سرود ملی همواره این بحث مطرح است و برخی میگویند سرودهای ملی باید حماسی باشند و برخی معتقدند سرودهای ملی باید بار هیجانانگیز برای مخاطبانی که این سرود را میشنود در پی داشته باشد. ولی اساسا سرود ملی سرودی است که مردم آن کشور به احترامش از جا برمیخیزند و برایش احترام زیادی قائلند.
خود شما تجربه ساخت سرود تیم ملی برای جامجهانی در سال 2006 را دارید. اگر ممکن است درباره این تجربه بگویید؟
زمانی که من به ساخت این اثر پرداختم، در کنار آن خوانندگان دیگری مثل آرش و همینطور هنرمندان خوب کشورمان مانند امیر تاجیک، علیرضا عصار و... نیز به ارائه آثاری در این حیطه پرداختند و همانطور که اشاره کردم هیچ اشکالی هم ندارد و هر هنرمندی که دلش برای ایران بتپد میتواند به ساخت سرود ملی بپردازد. حتی همین اواخر میبینیم عروسک جنابخان به خواندن سرودی درباره تیم ملی پرداخته است. منتهی مسالهای که درباره سرود ملی وجود دارد این است که به فراخور ویژگی و درونمایهای که دارد باید از مختصات خاص خودش برخوردار باشد. کما اینکه نمیتوان انتظار داشت وقتی بازیگران به مراسم اسکار دعوت میشوند بدون لباس رسمی در این مراسم ظاهر شوند.
باتوجه به اینکه در طول نزدیک به چهار دهه گذشته سرودهای ملی متفاوتی برای حضور در جامجهانی ساخته شده است، فکر میکنید چه تعداد از این آثار با قرار گرفتن در مجامع بینالمللی از استانداردهای لازم برخوردار بودهاند؟
بستگی دارد که منظور از استاندارد چه باشد و این مقوله چه تعریفی را در بر بگیرد. تردیدی نیست موسیقی کشور ما در قیاس با کشورهای دیگر از مولفههای منحصر به خود برخورداراست. بنابراین شاید ابعاد استاندارد بودن که مد نظر شماست در موسیقی ملی ما به نسبت کشورهای دیگر تفاوت داشته باشد. در طول این سالها چیزی در حدود چهارهزار اثر درباره ایران ساخته شده است، ازاین میان برخی آثار بیشتر به دل نشسته و توانسته با اقبال بیشتری مواجه شود و برخی دیگر هم به دلایلی نتوانسته به آن شکلی که باید موفقیت به دست بیاورد. ولی مسالهای که در این میان مطرح است و غالبا هم به آن توجهی نمیشود، این است که سفارشدهندگان سرود تیم ملی همواره عدهای خاص بودهاند که این اثر را به هنرمندان مورد نظر خود سفارش دادهاند وآنها هستند که تصمیم میگیرند، سرودی که قراراست در قالب سرود تیمملی ساخته شود دارای چه ویژگیهایی باشد. روی این اصل است که نمیتوان گفت سرود ملی منحصرا باید چه استانداردهایی داشته باشد.
حالا با این اوصاف، سرود ملی امسال برای بازیهای جامجهانی 2018 را چطور ارزیابی میکنید، اگرچه برخی از هنرمندان به این مساله اشاره میکنند که سرود ملی امسال نتوانسته آنطور که باید از کلیشه و تکرار دوری کند، حتی برخی ساختار این موسیقی را نزدیک به موسیقی تیتراژ سریال «معمای شاه» دانستهاند؟
از نظر من اگر هم این موسیقی تکراری بوده باشد اشکالی ندارد، شاید آهنگساز تمایل داشته سرودی در این قالب بسازد، اینها انتقاد محسوب نمیشود. من در این ارتباط مثالی میزنم، اگر قرار باشد شعر سرود تیم ملی به شاعری چون علی معلمدامغانی سپرده شود، او شعر «عزم و ایمان» را در این ارتباط میسراید و اگر بهعنوان مثال، این شعر نتواند به هر دلیلی با مخاطب ارتباط برقرار کند، تقصیر علی معلم نیست، این مساله به سفارشدهنده برمیگردد که باید بداند وقتی کار را به شاعر و آهنگساز میسپارد، آنها براساس ذوق و سلیقه و مکتب کاری خود آن اثر را تولید میکنند، یا اگر سفارشدهنده تمایل دارد سرود تیم ملی از درونمایه شادیآوری برخوردار باشد، نباید به سراغ بهزاد عبدی برود، چون باید بداند عبدی اساسا آهنگسازی نیست که بتواند در این حوزه کارکند. ولی به هر حال در پاسخ به سوال شما باید بگویم سرودی که برای تیم ملی امسال در جامجهانی در نظر گرفته شده، به لحاظ آهنگسازی، ملودی و خوانندگی، سرودی قابل قبول است.
مساله دیگری که درباره سرود تیم ملی مطرح میشود این است که اساسا این سرود باید در قالب حماسی ارائه شود یا هیجانی؟
اساسا هنر بهخصوص موسیقی مقولهای انتزاعی است و هرکسی در این حوزه میتواند به فراخور نوع نگاهی که نسبت به هنر دارد، گام بردارد و فعالیت کند. ولی آنچه مسلم است اینکه سرود تیم ملی برای جامجهانی باید در درجه اول و پیش از هر چیز، سرودی رسمی باشد. در عین اینکه تصور میکنم سرودی که مربوط به یک ارگان ورزشی است، طبعا باید به شکل حماسی ساخته شود. البته این را هم اضافه کنم که حماسی بودن هم در این بین امری نسبی است. بهعنوان مثال خاطرم هست در سالهای اخیر، یک موسیقی فیلم در خارج از کشور کار میکردم که با همراهی گروه کر توام بود و برخی معتقد بودند موسیقی آن فیلم خیلی تراژیک است، ولی وقتی موسیقی آن فیلم را به ایران آوردم، بعضی به این مساله اشاره کردند این موسیقی بار حماسی دارد.
شاید یک دلیل این مساله به این خاطر است که مرزها در موسیقی به یکدیگر نزدیک هستند؟
همینطور است، ولی بهطور کلی اگر بخواهیم دو مولفه جامع را برای ساخت موسیقی ملی در نظر بگیریم، باید بدانیم وجود سازهای برنجی برای ساخت این اثر از اهمیت زیادی برخوردار است و وجود ارکستر سمفونیک میتواند به غنای این اثر کمک کند. ولی فراموش نکنیم صرفا وجود ارکستر سمفونیک برای آنکه بتوان اثری حماسی ساخت، ضرورتی کارآمد نیست، بلکه برای ساخت یک آهنگ حماسی، صرفنظر از ارکستر، مولفههای دیگری هم مهم است.
ساخت موسیقی تیم ملی و اجرای آن از سوی ارکستر سمفونیک تهران در حالی امسال صورت میگیرد که اوایل بحث هم مطرح شد، هنرمندان دیگری هم در این میان برای تیم ملی، آهنگهایی خواندهاند که از این بین میتوان به تتلو یا همان عروسک جنابخان اشاره کرد. با اینحال برخی براین باورند آنقدر که آهنگهای غیررسمی، خاصه در فضای مجازی توانسته با مخاطبان ارتباط برقرار کند سرود تیم ملی در این زمینه موفق نبوده، نظر شما چیست؟
پاسخ من این است، دو کتاب چاپ میشود، اولی به مسائل روزمره اختصاص دارد و دیگری درباره افکار و آثار شوپنهاوراست، به نظر شما کدامیک میتواند اقبال خوبی از سوی مخاطبان به دست بیاورد؟درباره سرود ملی هم همینطور است.(بلا تشبیه)
ولی به هرحال برای ساخت چنین اثری باید سلیقه عامه مردم را هم درنظر گرفت؟
درست است، در نظر گرفتن سلیقه مردم برای خلق اثر هنری امر مهمی است، ولی فراموش نکنیم در این بین، سفارشدهنده این اثر فدراسیون فوتبال بوده و اینطور ترجیح داده تا این اثر بیش از آنکه توجه به سلیقه فراگیر مردم داشته باشد، در این قالب ساخته شود. در اینجا باید سفارشدهنده را در نظر بگیریم و به این مساله توجه داشته باشیم که فدراسیون نسبت به ساخت و ارائه این اثر رضایت دارد، ضمن اینکه به هیچوجه قصد نداشته اثری بسازد که بنای آن بر هیجان باشد ولی بهشخصه، خود من هم سرود تیم ملی برای جامجهانی امسال را بهعنوان یک اثر هنری دوست دارم.
* نویسنده : آزاده صالحی روزنامهنگار
