رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: هدفمند نبودن پژوهش‌ها، مشکلی جدی است که می‌تواند اعتبار نهاد علم را زیر سوال ببرد. برای حل این معضل، لازم است به ارتقای فرهنگ پژوهش، آموزش روش‌های صحیح تحقیق و تشویق به انجام پژوهش‌های کاربردی و مرتبط با نیازهای جامعه اهتمام ورزید. دانشگاه آزاد اسلامی از سال 1397 طرحی عظیم را آغاز کرد که «پایش» نام گرفت و اهداف بزرگی را دنبال کرد. حالا بعد از گذشت بیش از پنج سال می‌توان ارزیابی دقیقی از طرح «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای» داشت. مبدع این طرح، کسی نبود به‌جز دکتر محمدمهدی طهرانچی. او 12 سال قبل، وقتی ریاست دانشگاه شهید بهشتی را برعهده داشت «پایش» را در ذهن پروراند و بعد از انتصاب به سمت رئیس دانشگاه آزاد این طرح را به منصه ظهور رساند.
او که تاریخ علم را به خوبی می‌شناسد و مطالعات فراوانی روی جریان علمی شرق و غرب انجام داده، در گفت‌وگویی تفصیلی درباره چرایی بی‌اثری عمده پژوهش‌ها در کشور صحبت کرده و به تحلیل، واکاوی و البته ارائه راه‌حل برای حرکت به سوی نقطه مطلوب پرداخت. کلیدواژه‌ای که دکتر طهرانچی روی آن تاکید کرد و حلقه مفقوده نظام آموزش عالی دانست، «سازمان پژوهش» بود. ماحصل گفت‌وگو با رئیس دانشگاه آزاد اسلامی درباره پژوهش اثرگذار و طرح «پایش» را در ادامه می‌خوانید.
همزمان با سیاستگذاری‌ها برای تقویت پژوهش در کشور، بحث اثرگذاری و حل چالش‌های کشور نیز مطرح شد. اما اکنون تغییر خاصی در رویکرد مراکز علمی ایران نمی‌بینیم. از سوی دیگر با انبوهی از احکام قانونی و سیاستی در اسناد بالادستی مواجه هستیم که روی بحث پژوهش‌های اثرگذار تاکید دارد. نمونه‌اش هم قانون هفتم توسعه است. شما نسبت پژوهش‌های دانشگاهی با حل چالش‌های کشور را چطور می‌بینید؟ چرا پژوهش‌های دانشگاهی در حال حاضر هدفمند نیستند؟
ما یک پژوهش دانشگاهی و یک پژوهش دانشگاه داریم. زمانی می‌گوییم: «پژوهش دانشگاهی»، یعنی پژوهش مجموعه افرادی که در دانشگاه، پژوهش می‌کنند. پژوهش دانشگاهی ما از جنس پژوهش تحصیلات تکمیلی است. 95 درصد رخدادهای پژوهشی در دانشگاه معطوف به انجام رساله یا پایان‌نامه است که مجموعه‌ای از رخدادهای تکی هستند. این مجموعه و جمع رخدادهای تکی، اگر شیرازه‌ای نداشته باشد هیچ‌وقت نمی‌تواند به رخداد اثرگذاری ختم شود. حداکثر رخدادی که از پژوهش تحصیلات تکمیلی می‌گیریم، اول؛ آموزش پژوهش از سوی پژوهشگر و دوم؛ رسیدن به خروجی (نه دستاورد آثار و پیامد) است. چون خروجی‌اش این است که فرد مقاله‌ای بدهد و فارغ‌التحصیل شود. پژوهش در مرحله فردی، جمع افرادی بوده و هیچ‌وقت پژوهش سازمانی نمی‌شود. اگر به دنبال آثار، پیامد و پژوهش اثرگذار هستیم؛ با توجه به اینکه آنچه در جامعه انجام می‌شود، مجموعه‌ای پیچیده و چندوجهی است، پژوهشی که انجام می‌شود هم باید پیچیده و چندوجهی باشد. پژوهش‌های انفرادی دیگر نمی‌توانند به‌صورت فردی مساله حل کنند. ما به سازمان پژوهش نیاز داریم؛ سازمان پژوهش یعنی دانشگاه. دانشگاه، آمادگاه پژوهشگران نیست، بلکه سازمان پژوهش است.
به‌زعم شما از آنجایی که سازمان پژوهش در دانشگاه‌ها شکل نگرفته، پژوهش‌ها هدفمند نیستند؟
بله، چون دانشگاه باید از آمادگاه پژوهشگران به سازمان پژوهش تبدیل شود. باید از پژوهش فردی به پژوهش سازمانی روی بیاورند. مساله پژوهش سازمانی دیگر مساله یک دانشگاه نیست. ما در دانشگاه آزاد کارهایی انجام داده‌ایم ولی درباره کل دانشگاه‌های کشور صحبت می‌کنم. فرق بازار مبتنی‌بر حجره و هایپرمارکت‌ها همین است. اکنون شما از بازار مبتنی‌بر حجره به سمت بازار مبتنی‌بر فروشگاه‌های بزرگ رفته‌اید. در پژوهش هنوز حجره‌محور عمل می‌کنیم. باید مساله خرد شود و به این حجره با تخصص مشخص و بعد به آن حجره با تخصص دیگر برود. در هر حجره هم فقط یک فرد حضور دارد. حرکت جمعی برای انجام پژوهش نداریم.
به دانشگاه آزاد برسیم؛ طرح «پایش» را کنار بگذاریم. قبل از سال 1397 و رونمایی از طرح «پایش»، دانشگاه آزاد را در حوزه پژوهش‌های اثرگذار، چگونه دیده بودید؟
دانشگاه آزاد اسلامی مثل همه جا، پژوهش‌های فردی خوب، متوسط و ضعیف داشت. این دانشگاه قبل از سال 1397، مقطعی را گذرانده بود؛ هر پژوهشگری می‌آمد اسم دانشگاه را می‌گذاشت، دو میلیون تومان به او می‌دادند. تحت عنوان «باشگاه پژوهشگران» هرکسی در هر جایی حتی آشپزخانه منزلش، آزمایش انجام می‌داد و مقاله درمی‌آورد، می‌توانست به نام دانشگاه آزاد چاپ کند و پول بگیرد. وقتی به دانشگاه آزاد آمدم، در کمال تعجب دیدم شغل عده‌ای این است که به نام دانشگاه آزاد مقاله چاپ کنند! پول خیلی خوبی هم می‌گرفتند. در واقع هدف، بالا بردن کمیت مقالات در دانشگاه آزاد بود. از این طریق اعتبار کسب می‌کردند؛ یعنی صورت‌گرایی صرف در پژوهش. خطی روی این سیستم کشیدیم و وارد بحث جدی دیگری شدیم.
متن کامل این مصاحبه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
