دوبله محبوب‌‌تر است یا زیرنویس؟

میلاد جلیل‌زاده، خبرنگار گروه فرهنگ: آخرین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که حداقل ۶۵ درصد از آمریکایی‌ها حداقل یک بار در ماه از محصولات غیرانگلیسی‌زبان استفاده می‌کنند اما هنوز ۸۰ درصد از آنها زیرنویس را به دوبله ترجیح می‌دهند. در بعضی کشورهای دیگر مثل کره جنوبی هم زیرنویس به دوبله ترجیح داده می‌شود اما همه جا به این شکل نیست و چندین کشور دنیا هستند که صنعت دوبله بسیار قدرتمندی دارند.
   آلمان
صنعت دوبله آلمان، بزرگ‌ترین بازار در اروپاست. دوبله فیلم در کشورهای آلمانی‌زبان یک امر سنتی و رایج است. در آلمان به دلایلی زیرنویس به اندازه سایر کشورهای اروپایی پذیرفته نیست و استفاده نمی‌شود.
   ایتالیا
در ایتالیا دوبله سیستماتیک است. این یک سنت است که به دهه ۱۹۳۰ در رم، میلان، فلورانس و تورین برمی‌گردد. رم پایگاه اصلی صنعت دوبله است. اینجاست که تولیدات مهمی مانند فیلم، سریال، مستند و کارتون دوبله می‌شوند. صنعت دوبله ایران هم با آموزش دوبلورهای ایرانی در ایتالیا آغاز به کار کرد.
   اسپانیا
در اسپانیا، برخی از بازیگران دوبله به محبوبیت زیادی برای صدای خود دست یافته‌اند. به‌عنوان مثال کنستانتینو رومرو (که دوبلور کلینت ایستوود، دارث ویدر، آرنولد شوارتزنگر در «ترمیناتور» و بسیاری موارد دیگر است) شهرت ویژه‌ای دارد. نمونه دیگر اسکار مونوز Óscar Muñoz اسپانیایی است. در بسیاری از جاها مانند کاتالونیا، باسک و گالاسیا اکثر مخاطبان برنامه‌های خارجی دوبله شده به زبان خود را دارند. زبان آنها با اسپانیایی اروپایی متفاوت است.
   برزیل
در برزیل تا سال ۲۰۱۲، دوبله عمدتا برای فیلم‌های کودکان بود و برای مخاطب بزرگسال زیرنویس‌ها رایج‌تر بودند. از آن زمان به بعد اما نسخه‌های دوبله شده هم برای همه سنین در دسترس قرار گرفت. درنتیجه در سال‌های اخیر سینماهای بیشتری در برزیل افتتاح شده و همین باعث جذب مخاطبان جدیدی به سینماهایی شده که فیلم‌های دوبله را نمایش می‌دهند.
   چین
استودیوی دوبله فیلم شانگهای شناخته‌شده‌ترین استودیو در صنعت دوبله فیلم در چین است. به‌منظور تولید محصولات با کیفیت بالا، آنها هر فیلم را به بخش‌های کوتاه تقسیم می‌کنند که هرکدام فقط چند دقیقه طول دارد و سپس روی بخش‌ها یک به یک کار می‌شود. آنها علاوه‌بر معنای صحیح در ترجمه، تلاش زیادی برای تطبیق لب‌های بازیگران با دیالوگ انجام می‌دهند.
   هند
در هند، جایی که «فیلم‌های خارجی» تقریبا مترادف با «فیلم‌های هالیوودی» هستند، دوبله بیشتر به سه زبان هندی انجام می‌شود که شامل «هندی معیار»، «تامیل» و «تلوگو» می‌شود. دوبله فیلم‌های خارجی به‌ندرت با سایر زبان‌های اصلی هند، یعنی مالایایی و بنگالی انجام می‌شود. این به دلیل نرخ بالای سواد در میان جمعیتی است که به این زبان‌ها صحبت می‌کنند و می‌توانند زیرنویس بخوانند. شهرها و سکونتگاه‌های سطح پایین در ایالت‌هایی که ضریب نفوذ انگلیسی در آنها کم است، بیشتر فیلم‌ها را با دوبله می‌بینند ولی در مناطق شهری اغلب نسخه‌های اصلی انگلیسی‌زبان منتشر می‌شوند.
   سوریه
کسانی که با صنعت سریال‌سازی عربی، چیزی که بیشتر بر نمایش‌های آغازشونده در ماه رمضان متمرکز است آشنا هستند، می‌دانند سوریه در کنار مصر از این لحاظ جزء سرآمدان جهان عرب است. سوری‌ها اما از یک لحاظ نسبت به مصری‌ها هم برتری پیدا کرده‌اند که همان دوبله است. محبوبیت سریال‌های ترکیه که پس از آمریکا دومین صنعت سریال‌سازی ‌دنیا را دارد، باعث شد سوری‌ها از طریق دوبله این آثار، باقی اعراب را به لهجه خودشان عادت دهند و در ادامه بتوانند مخاطبان بیشتری را به سریال‌های خودشان جذب کنند.
   جایی که علاقه کمتری به دوبله هست
در برخی از کشورها مانند کشورهای اسکاندیناوی، مکزیک، ایالات متحده یا ژاپن، فیلم‌ها بیشتر اوقات زیرنویس هستند و اکثر اوقات فقط کارتون‌ها یا برنامه‌هایی که برای بچه‌هاست دوبله می‌شوند. البته صنعت دوبله به جهت دیگری در این کشورها هم پررونق است که به صداپیشگی در انیمیشن‌های تولید خودشان برمی‌گردد. به‌طور خاص آمریکا و ژاپن در این زمینه شاخص‌تر هستند. نکته دیگر این است که اخیرا تمایل به دوبله در این کشورها هم بالاتر رفته؛ خصوصا ژاپنی‌ها دوست دارند محصولات نتفلیکس را به شکل دوبله ببینند.
برخی از کشورها از روشی تحت عنوان «دوبله صوتی» voice-over dub استفاده می‌کنند. یعنی به جای دوبله و جایگزینی صدای اصلی فیلم با نسخه ترجمه شده، روی همان صدای اصلی فیلم دوبله انجام می‌شود. چیزی شبیه ترجمه همزمان سخنرانی‌ها که معمولا برای سیاستمداران انجام می‌شود. دوبله صوتی در سال ۱۹۸۰ در اتحاد جماهیر شوروی اختراع شد و با سقوط آن رژیم، بسیاری از فیلم‌های خارجی پرطرفدار که قبلا در زمان حکومت کمونیستی ممنوع بودند، در قالب ویدئوهای کم‌کیفیت کپی خانگی به این روش به بازار سرازیر شدند. از آنجایی که آنها نسخه‌های غیررسمی بودند و برای جلوگیری از هزینه‌های بالا از تجهیزات بسیار ابتدایی برای دوبله‌شان استفاده می‌شد، کیفیت کار دوبله بسیار پایین بود. صدای گوینده با صداهای اصلی فیلم تداخل داشت و همه صداهای دوبله را یک نفر ساخته بود. این روش ترجمه تاثیر زیادی بر فرهنگ پاپ روسیه گذاشت و صدای مترجمان آن فیلم‌ها برای چند نسل قابل تشخیص شد.
   آمارها چه می‌گویند؟
موسسه preply به‌عنوان یک بازار آنلاین آموزش زبان که معلمان را به صدها هزار زبان‌آموز در ۱۸۰ کشور سراسر جهان متصل می‌کند، تحقیقی درباره ضریب نفوذ دوبله و زیرنویس فیلم و سریال در کشورهای مختلف انجام داده که نتایج قابل توجهی دارد. طبق این تحقیق کشورهایی که بیشترین بیننده محتوای خارجی را دارند عبارتند از:
مکزیک (86%)
ایران (85%)
برزیل (80%)
پاکستان (79%)
فیلیپین (78%)
از میان این کشورها، ایران تنها کشوری است که مخاطبانش زیرنویس را ترجیح می‌دهند، درحالی‌که چهار کشور دیگر دوبله را ترجیح می‌دهند. جالب اینجاست که با وجود آموزش اجباری زبان انگلیسی در این کشورها، اکثر بینندگان همچنان محتوای دوبله را انتخاب می‌کنند. این نشان می‌دهد که این بینندگان ممکن است به جای یادگیری زبان بیشتر به محتوای خارجی برای سرگرمی یا علایق فرهنگی علاقه‌مند شوند، درحالی‌که بینندگان آمریکایی ممکن است مثلا از محتوای خارجی برای تکمیل درس اسپانیایی خود استفاده کنند.
از سوی دیگر، رتبه‌بندی کشورها بر این اساس که مخاطبان کدام‌شان زیرنویس را بیشتر ترجیح می‌دهند عبارت است از:
روسیه (86%)
ایالات متحده (76%)
هند (68%)
ایران (67%)
چین (66%)
یک بررسی آماری دیگر نشان می‌دهد کشورهایی که بیشترین درصد محتوای دوبله شده در نتفلیکس را دارند عبارتند از:
مکزیک (61%)
جمهوری دموکراتیک کنگو (61%)
آلمان (61%)
ژاپن (40%)

متن کامل گزارش را در روزنامه بخوانید.