وقتی «عدالت آموزشی» در طراحی سوالات گم شد

زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: در سال‌های اخیر و با افزایش تاثیر سوابق تحصیلی در کنکور، حواشی مختلفی پیش آمد و نشان داد که آموزش‌و‌پرورش از عهده مدیریت این حواشی برنمی‌آید. حواشی مثل تقلب‌ در جلسات امتحان نهایی، از تقلب‌ به شکل و سیاق قدیم گرفته تا شیوه‌های امروزی و به‌کار گرفتن میکروفون‌های ریز در زیر ماسک‌ها. این تنها یکی از چند حاشیه امتحانات نهایی و خطای فاحش مدیریتی آموزش‌و‌پرورش در برگزاری امتحانات نهایی است. یکی از چالش‌های دیگر، لو رفتن سوالات آزمون نهایی است.
سال گذشته در کانال‌های مختلفی، پیش از برگزاری امتحانات نهایی یا حین برگزاری امتحان، سوالات برخی از امتحانات در کانال‌های تلگرامی بارگذاری می‌شد. سوای اینکه چگونه و از چه طریقی سوالات منتشر شد و منتشر‌کنندگان سوالات خود دانش‌آموزان بودند یا افرادی خارج از فضای آموزش‌و‌پرورش، اساسا لو رفتن سوالات امتحان نهایی که قرار بود بار کنکور را کم کند، مساله است.
امسال دقیقا همین ماجرا تکرار شد و باز هم به شکل عجیبی برخی سوالات امتحانات نهایی در دسترس کانال‌های تلگرامی قرار گرفته است. مشرق در گزارشی و با انتشار یک ویدئوی ارسال‌شده از سوی دنبال‌کنندگان خود، مدعی است که در ویدئوی منتشر‌شده، سوالات و پاسخ سوالات امتحانات نهایی در ده‌ها کانال بزرگ تلگرامی لو رفته که مطابق وب‌سایتی که به صورت آنلاین، ساعت و زمان لحظه‌ای را به نمایش می‌گذارد، از حدود ساعت 07:47 صبح، تنها چند دقیقه پس از شروع امتحان نهایی سراسری مدارس، سوالات و پاسخ‌ها لو رفته است.
همان‌طور که اشاره شد، خرداد ماه 1402 نیز تنها چند دقیقه پس از برگزاری اولین امتحان نهایی، سوالات امتحان منتشر شد. نقدی که دانش‌آموزان در رابطه با انتشار و درز کردن آن دارند، این است که به همان شیوه‌ای که سوالات در اختیارشان قرار می‌گیرد، به همان شکل نیز پاسخ‌ها احتمال دارد به دست دانش‌آموزان در جلسات امتحان هم برسد.
با وجود اینکه 26 اردیبهشت ماه، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش‌و‌پرورش در نشست خبری از تمهیدات جدی این وزارتخانه برای برگزاری امتحانات نهایی گفته است اما همچنان این سوال مطرح است که اگر تمهیداتی مانند راکت، سیگنال‌یاب و دوربین مداربسته در حوزه‌های امتحانی وجود دارد، پس چرا باید مجددا شاهد لو رفتن سوالات امتحانات نهایی باشیم؟ البته که اجرا و ضمانت امنیت حوزه‌های نهایی برای وزارتخانه‌ای که از عهده صدور کارت ورود به آزمون هم عاجز مانده بود، امری شبیه به شوخی است و با توجه به پیشینه عملکردش در همین چند هفته گذشته، نباید این اظهارات را جدی گرفت.
کنکور برای دانش‌آموزان هم‌نسل ما یک غول بود. توجه کنید! تنها یک غول بود. ولی ظاهرا با تاثیر سوابق تحصیلی بر کنکور، موانع رسیدن به دانشگاه به چندین غول در چند مرحله تبدیل شده‌اند که اگر در هر کدام از آنها موانع بر روند شما تاثیر بگذارد، در هر صورت نسبت به دانش‌آموزانی که شرایط بهتر دارند، باخته‌اید.
هرچند تصمیم اولیه تاثیر سوابق تحصیلی، تصمیم نادرستی نبود اما در دو سال گذشته، خیریتی که آموزش‌و‌پرورش برای دانش‌آموزان در نظر گرفته بود، با بی‌تدبیری‌های خود این وزارتخانه مانند لو رفتن سوالات امتحان نهایی حالا به شری تبدیل شده که خود آموزش‌و‌پرورش درحال انکار آن است.

حالا دیگ حلیم را چگونه هم بزنیم؟
القصه، امسال به جز لو رفتن سوالات امتحانات نهایی شاهد غیراستاندارد بودن سوالات نیز بودیم. در اقدامی غیرقابل‌باور یکی از سوالات امتحان نهایی علوم پایه نهم، آمده بود: «پخت حلیم در ایام محرم و ماه مبارک رمضان در بسیاری از استان‌های کشور مرسوم است. برای پخت و هم زدن حلیم در دیگ‌های بزرگ از کفگیرهایی با دسته‌های بلند استفاده می‌شود. توضیح دهید استفاده از این کفگیرها چگونه باعث راحتی کار می‌شود؟»
به دنبال غیراستاندارد بودن این آزمون، 86 هزار نفر کارزار اعتراض به امتحان نهایی علوم پایه نهم را امضا کرده‌اند و نه‌تنها دانش‌آموزان بلکه معلم‌ها هم به این شیوه از سوالات معترض بودند. یک منبع آگاه در آموزش‌و‌پرورش در رابطه با کلیت تغییر الگوریتم سوالات امتحان نهایی به «فرهیختگان» می‌گوید: «نوع نگرش به سوالات تغییر کرده و حافظه‌محور نیست. در حوزه ابتدایی، سوالات عملکردی است و در متوسطه هم سوالات مفهومی است. دیگر اینگونه نیست که دانش‌آموزان یک متنی را حفظ کنند. شبیه‌سازی موقعیت، توصیف یک شرایط و به‌طور کل تحلیلی است و باید با توجه به اهداف آن کتاب درسی به موقعیت برسند.»
طرح سوالات مفهومی، نیازمند برخورداری از یک کیفیت آموزشی مناسب است. بدیهی است دانش‌آموز مدرسه دولتی که از حداقل‌های استانداردهای آموزشی برخوردار است، در این ماراتن بازنده خواهد بود و باز هم این نوع سوالات به نفع دانش‌آموز مدارس غیردولتی است؛ چراکه با توجه به کیفیت مناسب و کلاس‌های مختلف فوق‌العاده، امتحان نهایی را -با درنظر گرفتن تاثیر سوابق تحصیلی- یک پکیج خواهند دید و در این پکیج، طرح سوالات مفهومی را هم درنظر خواهند گرفت و برای تقویت قوه استدلالی دانش‌آموز، وقت خواهند گذاشت.
در اینجا برای دانش‌آموز مدرسه دولتی احتمال قبولی و تاثیر نمرات امتحانات نهایی 50 درصد بود و حالا به 30 درصد خواهد رسید. عدالت آموزشی که رهبر انقلاب در فرمایشات خود روی آن تاکید داشت، کجای ماجرا و سیاست جدید امتحانات نهایی است؟

متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.