زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه:  هرچه جمعیت یک کشور بیشتر و سهم جوانان در آن بالاتر باشد، طبیعتا آن جامعه هم از قدرت بالاتری برای انجام سیاست‌ها و برنامه‌هایش برخوردار خواهد بود. در مقابل اما وقتی جمعیت وارد میانسالی و کهنسالی می‌شود نه‌تنها این قدرت گرفته می‌شود، بلکه هزینه‌ها در بخش‌های مختلف مانند نظام سلامت هم افزایش پیدا می‌کند. اتفاقی که از اواسط دهه 90 زنگ خطر آن در کشور ما به صدا در آمد و متخصصان این حوزه، شرایط کشور را از لحاظ جمعیت و قرارگیری ایران در میان کشورهای میانسال بحرانی اعلام می‌کردند. این مقدمه‌ای بود برای آنکه به مناسبت «روز جمعیت» به سراغ بازخوانی وضعیت اجرای سیاست‌هایی برویم که به صورت خاص از سوی دستگاه‌های متولی در عرصه آموزش عالی، برای تسهیل امر ازدواج و ترغیب به فرزندآوری تدوین و اجرایی شده؛ سیاست‌هایی که هر‌چند توانست تا حدی نظر مساعد دانشجویان و دانشگاهیان را به همراه داشته باشد، اما به نظر می‌رسد این حوزه هم مانند دیگر بخش‌های آموزش عالی با چالش بودجه‌ای مواجه است.

قدم‌های آهسته برای ایجاد مراکز مهدکودک درون دانشگاه‌ها
بعد از اینکه در اواخر دهه 90 بحث پیری جمعیت به یکی از چالش‌های اصلی تبدیل شد، مجلسی‌ها دست به کار شدند تا با تصویب قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» در آبان ماه 1400 بستر را برای تغییر وضعیت این حوزه فراهم کنند؛ قانونی که به گفته حسین فرشیدی، معاون بهداشت وزیر بهداشت در اردیبهشت ماه امسال، در عمل شیب کاهش جمعیت را کند کرده اما کشور برای حوزه دانشگاه سیاست مجزایی را در پیش گرفته بود. سیاستی که در قالب «سند ازدواج دانشگاهیان» در همان برهه زمانی از سوی رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شد؛ و سه هدف یعنی ایجاد نهضت فراگیر ملی برای ترویج و تسهیل ازدواج آگاهانه و پایدار در میان دانشجویان، اساتید و کارکنان با مشارکت نهادهای ذی‌ربط، تبیین موازین دینی و اخلاقی ارتباط مشروع برای رفع نیازهای معقول و واقعی دانشجویان، اساتید و کارکنان و تامین امکانات و منابع مالی و سرمایه‌ای مورد‌نیاز برای ازدواج دانشجویی، اساتید و کارکنان را از طریق شناسایی، هماهنگی و همکاری نهادها، اشخاص و دستگاه‌های اجرایی و همچنین افزایش مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشجویان را دنبال می‌کرد. در همین راستا اقداماتی از سوی مراکز آموزش عالی دنبال شد که از‌جمله آن می‌توان به ساخت و راه‌اندازی مراکز مهدکودک در برخی از دانشگاه‌ها مانند تهران، صنعتی امیرکبیر و... اشاره کرد که امکان حضور مادران دانشجو به همراه فرزندشان را در دانشگاه فراهم می‌کرد. هر‌چند هنوز تا تجهیز کامل مراکز آموزشی کشور برای داشتن محلی برای نگهداری و بازی کودکان راه زیادی مانده، اما همین قدم‌های کوچک می‌تواند تا حدی دانشجویان را به آینده امیدوار کند.

ماجرای پایان طرح تشویقی دانشجویان متاهل
واقعیت آن است که وقتی نام ازدواج دانشجویی به میان می‌آید، معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین مرجع این حوزه در میان دانشجویان شناخته می‌شود. معاونتی که متولی برگزاری جشن‌های ازدواج بوده و در سال‌های اخیر با راه‌اندازی طرح‌هایی مانند «همرسان»، «همسفر تا بهشت»، «مانا زوج» و «دردانه» توانست سهمی در تسهیل وضعیت ازدواج دانشجویان و ترغیب آنها به فرزندآوری داشته باشد. شاید در این میان طرح «دردانه» را بتوان یکی از مهم‌ترین طرح‌هایی دانست که صرفا با هدف فرزندآوری تدوین و اجرایی شده بود. طرحی که براساس همان سند «ازدواج دانشگاهیان» ایجاد شده و هدف آن نیز تشویق و ترغیب به فرزندآوری بود. در این طرح که با مشارکت معاونت فرهنگی سیاسی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها همراه بود و در سال 1401 آغاز و تا خرداد 1402 نیز ادامه داشت، نزدیک به 4 هزار زوج دانشجو مورد حمایت قرار گرفتند. البته جامعه هدف این طرح تنها زوج‌هایی بودند که فرزند آنها در نیمه دوم 1400 تا 1401 به دنیا آمده و می‌تواستند از وام 15 میلیون تومانی، کارت هدیه یک میلیون تومانی، بسته سیسمونی به دانشجویان معسر و بهره‌مندی از حساب پس‌انداز فرزندان به مبلغ 2 میلیون تومان بهره‌مند شوند؛ طرحی که حالا متوقف شده و معلوم نیست چه زمانی بار دیگر دانشجویان بتوانند از آن بهره‌مند شوند. مهدی فاطمی‌پور، معاون فرهنگی و سیاسی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها درباره چرایی توقف این طرح به «فرهیختگان» می‌گوید: «دردانه‌ یک کار مشترک‌ بود که منابع مالی مورد نیاز آن توسط بنیاد 15 خرداد ستاد اجرایی فرمان امام (ره) تامین می‌شد. با وجود اینکه در ابتدا یک توافق 5 هزار زوجی را برای این طرح داشتیم اما توانستیم این طرح را برای نزدیک به 4 هزار زوج دانشجویی اجرایی کنیم. با این حال دیگر نتوانستیم حمایت‌های مجددی داشته باشیم تا آن را در اختیار زوج‌های جدیدی که فرزندآوری دارند، قرار دهیم.»
البته طرح‌های این معاونت تنها به ‌دردانه‌ محدود نمی‌شود و شاید یکی از پرسر‌وصداترین طرح‌ها را باید راه‌اندازی سامانه «همرسان» دانست؛ سامانه‌ای که در داخل برخی از دانشگاه‌ها دفاتر آن هم راه‌اندازی شده تا شرایط برای آشنایی دانشجویان دختر و پسری که قصد ازدواج دارند، در چهارچوب‌های تعیین‌شده فراهم شود. فاطمی‌پور می‌گوید: «سامانه ‌همرسان‌ ما فعال است و دفاتر همرسان را در برخی دانشگاه‌ها راه‌اندازی کرده و به هر دانشگاهی که ظرفیت لازم را داشته باشد، مجوز راه‌اندازی دفتر را داده و امکانات هم در اختیارش می‌گذاریم. براساس آخرین آمار امسال 30 دفتر در سطح کشور داریم؛ هر‌چند که معنایش آن نیست که در همه استان‌ها دفاتر همرسان را داریم، چراکه در برخی از استان‌ها دو دفتر و در برخی دیگر هیچ دفتری نداریم، با این حال تلاش‌مان آن است که در همه دانشگاه‌های بزرگ یک دفتر را داشته باشیم. نکته مهم اینکه دفاتر کار تسهیلگری را انجام می‌دهد و از طرف دیگر سامانه همرسان به صورت عمومی فعالیت می‌کند و در کنار سامانه، مشاور و واسط‌هایی را خواهیم داشت.»
«همسفر تا بهشت» را باید جزء قدیمی‌ترین طرح‌های مرتبط با ازدواج دانشجویان دانست و به همین دلیل طبیعی است که بخشی از زوج‌های دانشجویی امروز، خاطره‌های شیرینی از دوران حضورشان در این طرح داشته باشند.‌ معاون فرهنگی و سیاسی نهاد نمایندگی مقام‌معظم‌رهبری در دانشگاه‌ها با بیان اینکه سال قبل 14 هزار ثبت‌نام در این طرح داشتیم و برای نزدیک به 9 هزار زوج غیرمشهدی توانستیم تا اسفند ماه برنامه مرتبط با این طرح را اجرا کنیم، می‌گوید: «با این حال برای زوجین استان خراسان رضوی‌‌ ما چون برنامه‌شان را در مشهد نمی‌گیریم، هنوز کار را آغاز نکرده‌ایم و با احتساب مشهدی‌ها توانستیم برای 10 هزار زوج در این قالب برنامه داشته باشیم. با توجه به اینکه برنامه جدیدمان هم مهر ماه آغاز می‌شود، حتما برنامه مختص به زوجین مشهدی را تا پیش از دوره جدید برگزار می‌کنیم.»

فعالیت‌های ترویجی با دست خالی ممکن نیست
نکته قابل توجه در صحبت‌های این مقام مسئول، محدودیت‌های مالی این طرح است که باعث شده برای امسال «همسفر تا بهشت» نتواند تغییری جدی داشته باشد، تا جایی که فاطمی‌پور می‌گوید: «امسال هم قطعا طرح ‌همسفر تا بهشت‌ را خواهیم داشت اما نمی‌توانیم بیش از 10 هزار زوج را ذیل این برنامه داشته باشیم، چراکه منابع مالی‌مان اجازه نمی‌دهد. البته باید این را هم اشاره کنم که ما سال گذشته 44 جشن ازدواج دانشجویی را تحت عنوان «شکوه زندگی» در دانشگاه‌ها داشتیم و کارگاه‌های زیادی هم در این زمینه برگزار شده است.»
این مقام مسئول صحبت‌هایش را با طرح «مانا زوج» به پایان رسانده و می‌گوید: «این طرح هم جشنواره‌ای بود که برگزار شد و پیگیر هستیم تا این جشنواره دوباره با طراحی مجدد برگزار شود. در این جشنواره 11 هزار خانواده شرکت و 100 خانواده برتر را شناسایی و جوایزی هم به آنها اعطا کردیم و قطعا برای امسال نیز یکی از کارهایمان برگزاری این جشنواره خواهد بود.»