فرهیختگان آنلاین: 91 سال پیش در اسفند 1311، 30 هزار لوح گلی -مربوط به یک دوره 20 ساله از پادشاهی  داریوش اول – کشف شد و  با موافقت دولت وقتِ ایران برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت دادند. قرار بود این الواح سه سال پس از مطالعه به ایران برگردانده شوند اما با پیروزی انقلاب اسلامی، دولت آمریکا مانع از استرداد آنها شد. بالاخره پس از ده‌ها سال رایزنی، 3505 قطعه از این الواح در پنجمین استرداد و در 30 شهریورماه به ایران برگردانده شدند.

پس از 8 ماه با حضور قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی، نمایندگان ایکوم در ایران، سفرای کشورهای ونزوئلا و مکزیک و جمعی از فعالان میراث فرهنگی در سالن ایران باستان موزه ملی ایران رونمایی شد.

جبرئیل نوکنده، مدیر موزه ملی ایران درمورد این 160 لوح گفت: «این الواح بازگو کننده نظم بسیار خوب و شفاف اقتصاد دوره هخامنشی است و شامل نامه‌ها، مهرها، اسناد جغرافیا و ... است.»

پرونده «جنی روبین و شرکا»؛ دلیل متوقف شدن بازگشت الواح
پرونده‌ای معروف به «جنی روبین» علیه ایران تشکیل شد. دادگاهی در آمریکا حکم داد آثار تاریخی ایران مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیاء تاریخی پرداخت شود. این حمله انتحاری سال 1379 رخ داد و طی آن سه نیروی نظامی به پیاده‌رویی شلوغ یک مرکز خرید حمله کرده و خود را منفجر کردند. این حمله انتحاری منجر به کشته شدن پنج تن و زخمی شدن ۲۰۰ نفر دیگر شد. هرچند در دادگاهی به تاریخ دوم اسفند ۱۳۹۶، رأی قضات دیوان عالی به نفع ایران صادر و حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی لغو شد، اما این پرونده روند استرداد الواح هخامنشی را حدود ۱۴ سال عقب انداخت.

عادت دزدی تاریخی آمریکایی‌ها

سرقت غربی‌ها از آثار تاریخی ایران سابقۀ طولانی دارد؛ تا قبل از کودتای 28 مرداد فرانسوی‌ها بخش زیادی از تاریخ ما را از کشور خارج کردند و بعد از این کودتا، آمریکا به کمک فرانسه آمد و با حرف شنوی رضاخان از این کشور، توانستند بخش زیادی از آثار تاریخی ایرانی را به موزه‌هایشان منتقل کنند.

باند قاچاق پوپ- رابنو

آرتور اپهام پوپ یک دلال عتیقه آمریکایی بود که ارتباط بسیار نزدیکی با رضاخان داشت. برخی پوپ را کارشناس هنرهای اسلامی هم می‌دانند که با سوءاستفاده از این عنوان و در سایه مراوداتی که با پهلوی اول داشت و همچنین همکاری فرد دیگری به نام رابنو، به نام حفاری و کشف آثار تاریخی، تعداد انبوهی اثر را به صورت غیرقانونی از کشور خارج کرد. در این بین باید از باستان‌شناسان آلمانی هم نام برد که در آن زمان در کنار پوپ و رابنو برای موزه‌های آمریکایی کار می‌کردند و در این سرقت‌های گسترده نقش داشتند.

محمدقلی مجد، در کتاب «تاراج بزرگ، آمریکا و غارت میراث فرهنگی» طبق مشاهدات خود در موزه‌های آمریکا و همچنین برخی اسناد قدیمی آمریکایی به تعداد انبوه اشیاء و آثار سرقت شده از ایران اشاره می‌کند و می‌گوید که آمریکا از سال ۱۹۲۵ تا ۱۹۴۱ مشغول دزدی از تاریخ و هویت ملی ایران بوده است.

دزدی با لباس قانون

اکثر قوانین بین‌المللی بعد از غارت کشورهای باستانی توسط غربی‌ها تنظیم شدند و به علاوه، در تنظیم این کنوانسیون‌ها هم نفوذ کشورهای غربی به‌شدت موثر بود.

در بند سوم از ماده ۴ «کنوانسیون مربوط به اتخاذ تدابیر برای ممنوع کردن و جلوگیری از ورود و صدور و انتقال مالکیت غیرقانونی اموال فرهنگی» مصوب ۱۴ نوامبر ۱۹۷۰ کنفرانس عمومی یونسکو آمده است: «اموال فرهنگی که به‌وسیله هیات‌های باستان‌شناسی، مردم‌شناسی یا علوم طبیعی با موافقت مقامات صلاحیت‌دار کشور مبدأ این اموال به دست آمده‌اند، جزئی از میراث فرهنگی کشور مقصد را تشکیل می‌دهند.» این بند که ظاهرا با کوشش دولت‌های غربی در کنوانسیون ۱۹۷۰ گنجانده شده است، خیال این دولت‌ها را از بابت دعاوی مربوط به رسمیت نداشتن قراردادها و استناد به جنبه استعماری آنها آسوده می‌کند.

برخی ایرادات و ابهامات موجود در کنوانسیون ۱۹۷۰ موجب شد که یونسکو در سال ۱۹۹۵میلادی معاهده دیگری موسوم به «کنوانسیون یونیدروآ» (UNITROIT) را به‌منظور یکسان‌سازی سیستم حقوقی و قوانین داخلی کشورهای عضو کنوانسیون۱۹۷۰ به تصویب برساند تا از آن طریق روند استرداد اموال فرهنگی- تاریخی را تسهیل کند و شتاب ببخشد. هنگام تصویب این کنوانسیون، کشورهایی مانند ایران، یونان، ترکیه، مصر، مکزیک و… که آثار تاریخی‌شان طی یکی دو قرن اخیر به یغما رفته، خواهان عطف بما‌سبق شدن کنوانسیون شدند اما این تلاش با مخالفت شدید گروه کشورهای غربی روبه‌رو و مقرر شد که کنوانسیون صرفا شامل مواردی ‌شود که بعد از لازم‌الاجرا شدن آن واقع شده است.

الواح باقی مانده تا سال ۲۰۲۴ تحویل داده می‌شود
برای بازگشت سایر الواح اقدامات لازم صورت گرفته و قرار است یک تیم ۳ نفره که در جمع آن‌ها پروفسور ارفعی، که در خواندن لوح‌های ارسال شده سال 1398 نقش داشتند، حضور دارد، برای تعیین تکلیف الواح باقی مانده به آمریکا اعزام شوند.