فرهیختگان: نگاهی به داده‌های گمرگ ایران چندین مورد اطلاعات قابل تامل را نشان می‌دهد. اولین داده‌ها، سهم بالای تمرکز واردات در شرکت‌های واردکننده اقلام اساسی و کشاورزی است. پس از این گروه، بخش قابل‌توجهی از واردات کشور در دست خودروسازان و قطعه‌سازان بوده است. مورد‌ جالب توجه دیگر، سهم 100 شرکت برتر اول کشور از کل واردات است. داده‌های گمرک نشان می‌دهد در حالی 100 شرکت اول کشور حدود 56 درصد از وزن و 36 درصد از ارزش کالاهای وارداتی را در دست دارند که به‌لحاظ تعدادی، سهم این شرکت‌ها از 22 هزار و 834 شخص حقیقی و حقوقی فعال در حوزه واردات کالا، کمتر از نیم درصد (دقیقا 0.44 درصد) است. به نظر می‌رسد در شرایط تحریمی با تخصیص ارزهای وارداتی بخش اقلام اساسی و غذا به شرکت‌های محدود، این تمرکز و انحصار در واردات ایجاد شده که البته شکل‌گیری این انحصار به جهت تخصیص ارز دولتی طبیعی است.

   واردکنندگان کشاورزی و غذا در رتبه اول
براساس داده‌های گمرک ایران و وزارت جهاد کشاورزی طی سال ۱۴۰۲ درحالی حجم صادرات بخش کشاورزی و غذا به 8.5 میلیون تن به ارزش 6.2 میلیارد دلار رسیده که این مقادیر برای واردات به ترتیب ۲۵ میلیون تن به ارزش 17.4 میلیارد دلار بوده است‌‌. به‌عبارتی طی سال گذشته تراز تجاری بخش کشاورزی منفی 16.5 میلیون تن به ارزش بیش از ۱۱ میلیارد دلار بوده است. اینکه چرا این آمارها مهم بوده باید گفت نگاهی به داده‌های تجارت ایران در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد طی سال ۱۴۰۲ از مجموع تراز تجاری منفی تجارت غیرنفتی حدود ۷۰ درصد آن را تراز تجاری منفی اقلام کشاورزی و غذا به خود اختصاص داده است. بخش قابل‌تامل تراز تجاری منفی بخش کشاورزی اینجاست که مرور داده‌های تجارت خارجی ایران نشان می‌دهد درحالی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ تراز تجاری منفی بخش کشاورزی و غذا حول‌وحوش سه تا چهارمیلیارد دلار بوده اما این مقدار از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ به ۱۱ تا ۱۳ میلیارد دلار رسیده است. به‌نظر می‌رسد پنج دلیل برای این اتفاق می‌توان ذکر کرد: ۱- افزایش میل به واردات درنتیجه سیاست ارزی دولت یعنی تخصیص یارانه به واردات، ۲- خشکسالی‌های چندسال اخیر، ۳- افزایش قیمت‌های جهانی درنتیجه بحران روسیه و اوکراین، ۴- سیاست‌های تنظیم بازار دولت (واردات زیاد برای رفع دغدغه کمبود احتمالی) و ۵- کاهش میل به تولید در بخش‌های حمایتی (واردات ارزان‌تر از تولید).
بررسی آمارهای گمرک ایران از 100 شرکت برتر براساس بخش‌های فعالیت شرکت‌ها نشان می‌دهد شرکت‌های بخش کشاورزی و غذا در صدر گروه‌های مختلف واردکنندگان بوده‌اند، به‌طوری‌که طی سال 1402 از مجموع واردات از حدود 22 میلیون تن واردات 100 شرکت برتر به ارزش 24 میلیارد دلار، سهم شرکت‌های بخش کشاورزی و غذا حدود 78 درصد از وزن و 44 درصد از ارزش دلاری بوده است.

   خودروسازان و قطعه‌سازان در رتبه دوم واردات
داده‌های گمرک ایران از 100 واردکننده بزرگ کشور طی سال 1402 نشان می‌دهد در رتبه دوم از بیشترین واردکنندگان، خودروسازان و قطعه‌سازان قرار دارند. این گروه پس از شرکت‌های حوزه کالاهای اساسی و کشاورزی، در رتبه دوم بیشترین واردات قرار داشته و به‌تنهایی 3.6 درصد از وزن و 25 درصد از ارزش واردات را به خود اختصاص داده‌اند. طبق این داده‌ها، حجم واردات این گروه 789 هزار تن به ارزش نزدیک به 6 میلیارد دلار بوده است.

   واردات 2.7 میلیارد دلاری گروه مدلل
در بین اطلاعات منتشرشده از سوی گمرک ایران؛ نام یک گروه مشهور در واردات اقلام اساسی و بخش نهاده‌ها نیز دیده می‌شود. این گروه، شرکت‌های وابسته به خانواده مدلل است. براساس داده‌های گمرک، طی سال 1402 سهم سه شرکت گروه مدلل یعنی آوا تجارت صبا، مجتمع ماهیدشت کرمانشاه و کلهر دانه جنوب از واردات 100 شرکت برتر به ترتیب 5.5 میلیون تن به ارزش نزدیک به 2.7 میلیارد دلار بوده است.

   واردات 4.5 میلیارد دلاری شرکت‌های دولتی
براساس داده‌های گمرک؛ طی سال 1402 چهار شرکت دولتی درمجموع 5.8 میلیون تن به ارزش 4.5 میلیارد دلار واردات داشته‌اند که عمده آن توسط شرکت‌های بخش کشاورزی و غذا صورت گرفته است. مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران، شرکت پشتیبانی امور دام کشور و شرکت خدمات حمایتی کشاورزی ازجمله برخی از این شرکت‌ها هستند که سهم قابل‌توجهی از واردات را انجام داده‌اند.

   از واردکنندگان تلفن‌همراه تا اپراتورهای آن
در بین 100 واردکننده بزرگ اول کشور در سال 1402 نام شرکت‌های فلزی و معدنی، صنعتی، واردکنندگان تلفن همراه، اپراتورهای تلفن‌همراه، شرکت‌های دارویی، لوازم‌خانگی، سیگار و دخانیات، موتورسیکلت، تولید تایر و لاستیک و... به چشم می‌خورد. طبق این داده‌ها، واردکنندگان تلفن‌همراهی که در بین 100 شرکت برتر قرار دارند، 469 میلیون دلار واردات داشته‌اند. البته واردات تلفن‌همراه در سال گذشته بیش از 3.2 میلیارد دلار بوده که مقدار مذکور را دو شرکت انجام داده‌اند. اپراتورهای تلفن‌همراه با 481 میلیون دلار، شرکت‌های لوازم‌خانگی با 451 میلیون دلار، تولیدکنندگان سیگار با 324 میلیون دلار و تولیدکنندگان موتورسیکلت با 182 میلیون دلار در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

   36 درصد واردات در دست 0.5 درصد از شرکت‌ها
براساس آمارهای گمرک ایران، طی سال گذشته درمجموع ۶۰۰ هزار و ۸۸۸ فقره اظهارنامه صادراتی توسط هفت‌هزار و ۸۰۳ شخص حقوقی و حقیقی و ۲۹۱ هزار و ۶۳۸ فقره اظهارنامه وارداتی توسط ۲۲ هزار و ۸۳۴ شخص اعم از حقوقی و حقیقی از گمرکات کشور ترخیص قطعی شده است. همچنین داده‌های گمرک نشان می‌دهد از کل واردات کشور در سال 1402 حدود 21.8 میلیون تن از واردات به ارزش 24 میلیارد دلار را 100 شرکت انجام داده‌اند که شامل 56 درصد از وزن و 36.3 درصد از ارزش را شامل می‌شود. با درنظر گرفتن 22 هزار و 834 شخص حقیقی و حقوقی فعال در حوزه واردات کالا، کمتر از 0.5 درصد (دقیقا ۰.۴۴ درصد) از شرکت‌های کشور به‌لحاظ تعدادی، حدود 56 درصد از وزن و 36 درصد از ارزش کالاهای وارداتی را در دست دارند.