نامدگان و رفتگان در نمایشگاه کتاب

مریم فضائلی، خبرنگار: به گفته علی رمضانی، قائم‌مقام و سخنگوی نمایشگاه کتاب حضور دو هزار و 619ناشر در نمایشگاه کتاب قطعی شده است و ۲۵۰ ناشر دیگر هم در مراحل قطعی شدن هستند که اگر حضورشان امکان‌پذیر نبود به بخش مجازی اضافه خواهند شد. اردیبهشت‌ماه 1402 و در سی‌وچهارمین دوره نمایشگاه کتاب هم تعداد ناشران به عدد دو هزار و 700 در بخش داخلی رسید و در بخش خارجی هم 100 ناشر حضور داشتند اما تنوع و حضور ناشران مشهور در کمترین حالت نسبت به سال‌های گذشته بود؛ چراکه پارسال، ناشرانی همچون چشمه، اطراف، مرکز، نگاه، ایران‌بان، بدرقه جاویدان، بیدگل، پریان، توس، خاموش، عماد، رازبارش، روشنگران و مطالعات زنان، فرهنگ نشر نو، قطره، ققنوس، کتاب پارسه، گیسا، مازیار و نیلوفر به‌صورت حضوری در نمایشگاه کتاب حضور نداشتند. با این حال بخش مهمی از این نشرها، فقط در نمایشگاه مجازی حضور داشتند و در آنجا توانستند به فروش خوبی برسند. برای مثال 10عنوان از کتاب‌های نشر چشمه، جزء پرفروش‌های نمایشگاه مجازی کتاب اعلام شد. این وضعیت در سال 1401 به گونه دیگری بود و بعد از دو سال تعطیلی به دلیل شیوع کرونا، ناشران با احتیاط بیشتری آمده بودند. در نمایشگاه سی‌وسوم، حدود دو هزار ناشر داخلی و 600 ناشر خارجی حضور داشتند. به همین جهت می‌توان گفت امسال یکی از ایده‌آل‌ترین حالات ممکن برای رویداد فرهنگی است که چندسالی از روزهای پرشورش فاصله گرفته است. اتفاق خوب امسال که با حضور و همراهی بیش از دو هزار ناشر رخ می‌دهد، باعث می‌شود تا نمایشگاهی متفاوت از این چند سال اخیر را تجربه کنیم. نمایشگاهی که با داشتن نظرات و بینش‌های مختلف، باعث رنگی‌تر شدن آن می‌شود. همچنین ناشرانی که در نمایشگاه حاضر می‌شوند، نشان می‌دهند که دغدغه‌ی اصلی‌شان معطوف به هنر، ادبیات و فرهنگ است و مسائل جانبی را اصل کار خود قرار نمی‌دهند.

   فرصت را غنیمت بشمارید
برگزاری نمایشگاه کتاب فرصت‌های زیادی را در حوزه‌ فرهنگ و نشر به وجود می‌آورد. فرصت‌هایی که در صورت استفاده‌ درست می‌تواند باعث رشد و رونق حوزه کتاب شود. نمایشگاه کتاب تهران به‌عنوان یکی از فراگیرترین رویدادهای فرهنگی کشور، زمانی مورد استقبال عمومی قرار می‌گیرد که از جانب برگزارکنندگانش احترام به آرا و نظرات متنوع و گاه متفاوت، لحاظ شود. مردم هرچه نشرهای متنوعی را در نمایشگاه ببینند و عناوین به چشم‌شان بیاید، این رویداد را از آن خود می‌دانند. نمایشگاه کتاب تهران فرصتی است برای تمام ناشران ایران است و برای مردم دسترسی به عمده‌ کتاب‌های هر نشر امکان‌پذیر می‌شود. به جز مردم تهران و شهرهای اطراف که تا حدی راحت‌تر از دیگر مردم می‌توانند از نمایشگاه بازدید داشته باشند، شهر تهران در ایام برگزاری این رویداد فرهنگی، مبدا سفر بسیاری از کتاب‌دوست‌ها قرار می‌گیرد.
در دوران کرونا با اضافه شدن قابلیت برگزاری نمایشگاه به‌صورت مجازی، استقبال بیشتری اتفاق افتاد؛ چراکه محدودیت جغرافیایی برداشته شده و مردم از سرتاسر ایران توانستند کتاب سفارش دهند پس برگزاری نمایشگاه به‌تنهایی، زمینه را برای اصل در دسترس بودن کتاب و ایجاد بستری برای مطالعه فراهم می‌کند. اینکه کتاب در دسترس باشد و امکان خرید و عرضه آن به‌سهولت میسر شود یکی از گزینه‌های اولیه در ترغیب افراد به کتابخوانی است. این اصل در دسترس بودن یکی از فرصت‌های مغتنم در زمان برگزاری نمایشگاه کتاب خواهد بود.

   حضور مثبت کتابفروشی‌ها
همیشه در آستانه برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، دل‌نگرانی‌هایی از جانب کتابفروشان و ناشران خرد مطرح می‌شود تا حدی که خود را متضرر وضعیتی می‌دانند که نمایشگاه کتاب ایجاد می‌کند، حتی کمپین‌هایی در فضای مجازی شکل می‌دادند و مردم را به خرید از کتابفروشی دعوت می‌کردند تا اینکه بروند به نمایشگاه کتاب تهران. اما با ورود کتابفروشی‌ها به بخش مجازی، دیگر این دغدغه مطرح نیست؛ چراکه آنها هم در این ایام در کنار تبلیغات و تخفیف‌هایی که در نظر می‌گیرند فروش خودشان را هم دارند و اتفاقا درصد خوبی هم از این فروش می‌گیرند. با توجه به آمار خانه کتاب و ادبیات ایران، سال گذشته نزدیک به یک میلیون و ۳۶۹ هزار و ۷۲۴ نسخه از دو هزار و ۲۳۱ فروشگاه فروش داشتند. از میان فروشندگان آثار، ۲۰۵۹ ناشر و ۱۷۲ کتابفروش شرکت کرده بودند. از مجموع آثار به‌فروش‌رسیده هم ۸۲ درصدش را ناشران به فروش رساندند، یعنی نزدیک به یک میلیون و ۱۱۳ هزار و ۴۶۸ نسخه کتاب و ۱۸ درصد را هم کتابفروشان که کمتر از ۲۶۰ هزار نسخه بوده است. با این حال تاثیر کتابفروشان بر تعداد فروش مستقیم ناشران در بخش مجازی ۱۸ درصد است.
   توجه به آژانس‌های ادبی
آژانس‌های ادبی تا سال 1401 در نمایشگاه کتاب تهران حضور فعالی داشتند، اما سال گذشته یکی از غایبان مهم نمایشگاه بودند. زمزمه‌هایی شنیده می‌شود که قرار است این بخش‌ها در سی‌وپنجمین نمایشگاه کتاب تهران حضور داشته باشند. آژانس ادبی از طرف ناشران، نویسندگان و مترجمان نمایندگی و وکالت دارد تا آثار آنها را به ناشران در داخل و خارج معرفی و عرضه کنند و آنها را در فروش کپی‌رایت اثر یا آثارشان کمک کند. حضور آژانس‌های ادبی، در زمانی که هم ناشران داخلی و هم ناشران خارجی هستند، می‌تواند در رشد و بستن قراردادهای بین‌المللی تاثیرگذار باشد. اگرچه این بخش هم مثل سایر نقاط فعال در حوزه نشر و کتاب کشور خالی از ایراد نیست اما حذف آن نمی‌تواند راهکاری صحیح برای بهبود وضعیت ترجمه و ارتباط با ناشران خارجی باشد.

   ناشر بیاید، نویسنده‌اش هم می‌آورد
به جز فضای فروشگاهی این ایام، انجام کارهای فرهنگی می‌تواند به نرم کردن این فضای خشک نمایشگاهی کمک کند. بخشی از کارهای فرهنگی به عمده‌ ناشران و بخش جدی‌تری از آنان به عهده‌ نمایشگاه است. برای مثال حضور نویسندگان در ایام جشنواره یکی از اقداماتی است که می‌تواند طرفداران‌شان را هم به نمایشگاه بیاورد. غرفه هر ناشر می‌تواند محلی برای برگزاری برنامه‌هایی باشد که نویسندگان را برای دیدار با خوانندگان‌شان جمع کند. جشن امضا، برگزاری نشست‌ها و جلسات نقد و بررسی آثار نویسندگان از جمله امکان‌هایی است که در حاشیه برگزاری این رویداد مهم می‌تواند انجام شود.