برنز و طلایی که نیست

سیدمهدی طالبی، دبیرگروه جهان‌شهر: رویترز گزارش کرده ویلیام برنز روز جمعه وارد مصر -میزبان کنونی مذاکرات آتش‌بس- شده و چند ساعت پس از وی نیز هیات مذاکره‌کننده حماس به قاهره رسیده است. براساس این گزارش یک منبع امنیتی مصری خبر داده مقامات حماس و سیا روز شنبه با میانجی‌های مصری دیدار داشته‌اند اما مشخص نیست که آنها با یکدیگر دیدار کرده باشند؛ هر چند برنز پیش از این نیز طی جنگ و به‌منظور تسهیل شرایط آتش‌بس به منطقه و مصر سفر کرده، اما گفته می‌شود او در این دور درصدد رساندن فشارها به بالاترین سطح ممکن است تا آتش‌بس حاصل شود. تلاش‌های آمریکا در مقطع کنونی چندان برای ایجاد ثبات در وضعیت رژیم نیست، بلکه بر ایجاد ثبات در وضعیت واشنگتن متمرکز است. آمریکایی‌ها پس از نیم‌سال وقفه در اختصاص کمک‌های نظامی به اوکراین، وضعیت جنگ در این کشور را در زمانی مجددا در دست گرفته‌اند که روسیه به برتری قابل توجهی رسیده است. آمریکا همزمان به‌دنبال مدیریت داخلی اوضاع خود با آتش‌بس است. سه هفته از آغاز خیزش نهاد دانشگاه در آمریکا می‌گذرد و علی‌رغم تمام تلاش‌ها، اقدامات برای مهار این روند تنها به گسترش آن منجر شده است. این خیزش بایدن را تنها 5 ماه مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری در موقعیت بدی قرار داده است. برنز قرار است طبق ماموریت خود از وضعیت وخیم فعلی، بهترین شرایط را برای بایدن و جایگاهش بسازد؛ بر همین اساس او با به‌کارگیری تمام داشته‌های شخصی و امکانات آمریکا درصدد استخراج طلا برای بایدن و رژیم است؛ چیزی که در غزه وجود ندارد.

چه متنی از توافق در دسترس است؟

براساس اخبار مذاکرات کنونی بر مبنای پیشنهاد تنظیمی رژیم‌صهیونیستی صورت می‌گیرد که حماس تلاش کرده بدون رد کامل و با ارائه پیشنهادهای مستقل آن را تعدیل کند. اواخر هفته گذشته روزنامه لبنانی الاخبار که نزدیک به مقاومت معرفی می‌شود متن پیشنهادی رژیم‌صهیونیستی را منتشر کرد. به نوشته این روزنامه میانجیگران مصری این پیشنهادها را روز 7 اردیبهشت‌ماه در اختیار رهبران حماس قرار داده بودند. در پیشنهاد رژیم سه مرحله پیش‌بینی شده که بر مبنای آن تمام اسرای صهیونیست چه زنده باشند و چه مرده تحویل تل‌آویو می‌شوند و در ازای آن برای مدتی نامشخص آرامش به غزه بازمی‌گردد.
در مرحله اول که 40 روز به طول می‌انجامد و قابل تمدید است عملیات نظامی طرفین متوقف شده، ارتش رژیم مناطق پرجمعیت غزه را ترک می‌کند، نظارت هوایی رژیم بر فراز غزه به مدت هشت ساعت در روز و به‌مدت 10 ساعت در روزهای آزادی و مبادله بازداشت‌شدگان و اسرا متوقف می‌شود و آوارگان غیرنظامی می‌تواند به محل زندگی خود بازگردند. در این مرحله ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه تسهیل می‌شود که شامل 500 کامیون خواهد بود که 50 مورد آن باید حامل سوخت باشد. همچنین 250 کامیون می‌تواند به شمال غزه برود.

هدف نهایی طرفین از  آتش‌بس چیست؟

آتش‌بس با توافق صلح متفاوت است. با توجه به تاریخ خون‌بار جهان شاید بتوان گفت صلح، آتش‌بس محکم‌تر است. آتش‌بس احتمال ازسرگیری جنگ را به لحاظ زمانی نزدیک‌تر از صلح نشان می‌دهد. در طول تاریخ اما آتش‌بس‌ها هم موفق شده‌اند در مواردی به پایان جنگ منجر شده و دوران ازسرگیری نبرد را برای دهه‌ها به تعویق بیندازند. در سال 1953 جنگ در شبه‌جزیره کره براساس آتش‌بس پایان یافت و تاکنون 72 سال است که از سر گرفته نشده است. آتش‌بس در مواردی یک مرحله میانی مابین جنگ و توافق آتش‌بس محکم‌تر یا انعقاد توافق صلح است. درخصوص جنگ غزه احتمال صلح فراگیر وجود ندارد و بحث‌ها بر سر آتش‌بسی است که یا به‌سرعت تمام یا به سال‌ها آرامش منجر می‌شود.
در جنگ طوفان الاقصی هدف و اراده از آتش‌بس میان مقاومت غزه و رژیم متفاوت بوده است. این تفاوت عمده، به دیگر بخش‌های جنگ شکل و جهت داده است. مقاومت به دنبال آتش‌بس برای پایان به جنگ است. در غیر این صورت مقاومت خواهان جنگ بی‌وقفه است. در مقابل رژیم آتش‌بس را به شکل موقت آن می‌پسندد تا بتواند فرصت تنفسی برای خود ایجاد کند. با این‌حال اراده صهیونیست‌ها از ایجاد تنفس در جنگ، استراحت از عملیات‌های نظامی نیست بلکه قصد دارد در خلال آن اسرا را آزاد کرده، محاصره بی‌هزینه‌ای به غزه تحمیل کند و بتواند جبهه‌های خارج از فلسطین محور مقاومت را خاموش سازد. برخلاف برداشت‌ها درباره اختلاف میان غرب و نتانیاهو، هدف این دو درباره هدف نهایی از آتش‌بس یکسان است. بر همین اساس غرب با تیم‌های دیپلماتیک خود در پرونده لبنان درصدد است تا پس از توافق آتش‌بس نیروهای مقاومت لبنانی به عمق 10 کیلومتری خاک کشورشان در پشت رود لیتانی عقب‌نشینی کنند.
برچیده شدن نقاط استقرار و زیرساخت‌های نظامی مقاومت در این منطقه طی آتش‌بس باعث می‌شود تا آنها نتوانند اطلاعات مناسبی از خطوط تماس خود با نظامیان صهیونیست کسب کنند. از سوی دیگر با عقب‌نشینی 10 کیلومتری برد سلاح اصلی آنها در جنگ که موشک‌های هدایت‌شونده ضدزره است به مواضع صهیونیست‌ها نخواهد رسید. برد این موشک‌ها بین 4 تا 10 کیلومتر است. همچنین امکان استفاده از راکت‌های کوتاه‌برد برای زد‌وخورد در جدار مرزی وجود نخواهد داشت. برد این راکت‌ها که به مینی کاتیوشا مشهورند نیز تا 9 کیلومتر است.

چه مواردی برای حماس اهمیت دارند؟

حماس در مذاکرات آتش‌بس به نمایندگی از گروه‌های فلسطینی همواره سه درخواست را به‌عنوان ستون‌های غیرقابل حذف مطرح کرده که شامل پایان جنگ، پایان محاصره و خروج اشغالگران از غزه می‌شود. اصرار حماس بر این سه شرط در وضعیتی صورت می‌گیرد که رژیم در اوج فشارها تنها برخی از موارد را بالاجبار و به شکل ناقص اجرا کرده است. درخصوص روند و شدت درگیری‌ها، صهیونیست‌ها در طول جنگ در مقاطعی مجبور شده‌اند از شدت حملات بکاهند. در حوزه خروج اشغالگران، تل‌آویو در برهه‌هایی از مناطقی در غزه عقب‌نشینی کرده است. در رابطه با محاصره نیز صهیونیست‌ها اجازه ورود محدود کالا را صادر کرده‌اند. اجرای این موارد به شکل ناقص و از روی ناچاری بوده‌اند. ناگزیری صهیونیست‌ها از کاهش شدت جنگ، کاهش محاصره و خروج از مناطقی در غزه نشان می‌دهد تل‌آویو قادر نیست برای ارائه این امتیازات به حماس مزایای زیادتر از حدی طلب کند. مقاومت نه با مذاکره بلکه با ابزارها و مزیت‌های خود موفق شده چنین وضعیتی را ایجاد کند. اضلاع محور مقاومت به‌ویژه در لبنان پس از هربار شدت‌گیری حملات رژیم به غزه بر شدت حملات خود علیه مواضع صهیونیست‌ها در شمال افزودند. حملات لبنان به همراه فشارهای جهانی در کاهش حملات رژیم نقش داشته‌اند. تلاش‌های محور مقاومت برای محاصره رژیم که به‌طور ویژه توسط ارتش یمن پیگیری شده نیز به کمک افکار عمومی منجر به کاستن از شدت محاصره غزه شده است. حملات مداوم مقاومت غزه و تلفات‌گیری از سربازان رژیم نیز عامل موثر در خروج آنها از بخش‌هایی در غزه بوده است. در حال حاضر ترکیبی از فشارهای محور مقاومت، افکار عمومی جهانی، اقدامات گروه‌های مقاومتی در کرانه باختری و همچنین فعالیت سنگین مقاومت غزه که طی روزهای اخیر منجر به ازسرگیری پرتاب راکت از شمال غزه به شهرک‌های صهیونیست‌نشین شده است، همچنان درحال اوج‌گیری‌اند.
وضعیت برای تل‌آویو جهت امتیاز‌گیری حداکثری در ازای اجرای شروط حماس مناسب نیست. در روزهای اخیر یمن اعلام کرده به مرحله چهارم از نبرد با رژیم وارد شده که طبق آن هیچ کشتی‌ای حق ورود به سرزمین‌های اشغالی را نخواهد داشت. به گفته مقامات صنعا این مساله شامل دریای مدیترانه نیز می‌شود. این اقدام پیامدهای مختلفی دارد و جنگ به دریایی کشیده می‌شود که اروپا و آمریکا در آن منافع زیادی دارند. عراق نیز درروزهای اخیر حملاتی با موشک‌های کروز انجام داده که برای نخستین بار علیه اهدافی در تل‌آویو پرتاب شده‌اند. تل‌آویو در مقابل این وضعیت توقع دارد توافق آتشی امضا شود که مجبور نشود به‌طور کامل از غزه عقب‌نشینی کند، قادر به شروع دوباره جنگ باشد و بازسازی غزه نیز فورا آغاز نشود. 

ضامن‌های توافق چگونه‌اند؟

ضامن‌های توافق آتش‌بس آمریکا، قطر و مصر هستند که حماس پیشنهاد کرده ترکیه نیز به آنها اضافه شود. ترکیب ضامن‌ها نشان می‌دهد آنها یا موافق اقدامات رژیم هستند و در صورت مخالفت با مبادرت رژیم به نقض مفاد آتش‌بس کاری در این راستا برای توقف تل‌آویو از دست‌شان ساخته نیست. عدم وجاهت ضامن‌های آتش‌بس که همواره در جنگ‌های غزه وجود داشته در جنگ کنونی اهمیت بالاتری دارد. این ترکیب اجباری در برهه‌های قبلی چندان آسیب‌زا نبودند. در گذشته کشوری مانند قطر و مصر با قرار گرفتن در پروژه‌های بازسازی و تزریق پول به حماس از نگاه غرب درحال ابزارسازی برای مدیریت حماس در بلندمدت بودند. در جنگ کنونی اما مساله نگاه بلندمدت نیست و غرب می‌کوشد رژیم پس از مدت کوتاهی آتش‌بس برای آزادسازی اسرا جنگ را از سر گیرد. آمریکا خود ذات اصلی جنگ است و رژیم نایب منطقه‌ای این کشور به شمار می‌رود. مصر متحد آمریکا و به‌شدت به لحاظ اقتصادی و نظامی به این کشور وابسته بوده و به دلیل آسیب‌پذیری در برابر فشارها قدرت مخالفت با واشنگتن را ندارد. از سوی دیگر حکومت مصر درحال سرکوب اخوان‌المسلمین در داخل کشور بوده و پیروزی حماس با گرایشات اخوانی و ارتباطات با جامعه مصر را برنمی‌تابند.

اداره غزه چه می‌شود؟

دولت بایدن به‌دنبال بازگرداندن تشکیلات خودگردان به غزه است که می‌تواند مقدمه‌ای بر تشکیل کشور فلسطینی در سرزمین‌های 1967 باشد. کشورهای عربی نیز با آن موافق بوده و این مساله می‌تواند حمایت جهانی را به‌دنبال خود داشته باشد. صهیونیست‌ها علی‌رغم اثرات مثبت این طرح برای وضعیت کنونی و میان‌مدت‌شان اما در بلند‌مدت آن را به زیان خود تلقی می‌کرده و از همین امروز روی خوشی به آن نشان نمی‌دهند. به‌زعم تل‌آویو این کار می‌تواند احتمال راه‌حل 2دولتی را تحقق بخشد. به همین دلیل نیز در برهه‌ای ورود منجر به شکست نیروهای تشکیلات خودگردان از سمت مصر با هماهنگی آمریکا صورت گرفت.
یک اقدام دیگر بازگرداندن نیروهای مصری به غزه است که تلاش می‌شود در قالب طرح آتش‌بس گنجانده شود. طبق این طرح نیروهای مصری به‌جای نظامیان صهیونیست بازرسی آوارگان در‌حال بازگشت از جنوب به شمال غزه را برعهده می‌گیرند. لازمه این اقدام استقرار یگان‌هایی از ارتش مصر در مرکز نوار غزه است که شامل نقاط پشتیبانی در سراسر جنوب این منطقه می‌شود. 

قطر بی‌حماس چه اهمیتی دارد؟

گفته می‌شود آمریکا به قطر اعلام کرده برای اعمال فشار بر حماس به این گروه اعلام کند در‌صورت مخالفت با توافق آتش‌بس از این کشور اخراج خواهند شد. این اعمال فشار به‌زعم غرب از آن رو مهم و موثر تلقی می‌شود که پس از آن کشوری حاضر به میزبانی از حماس نخواهد بود.
لبنان، ناامن و بدون رئیس‌جمهور است. روابط حماس با سوریه نیز مدت‌هاست از زمان آغاز توطئه علیه دمشق در سال 2011 تیره شده است؛ هر چند این گروه رسما با نظام سیاسی سوریه آشتی کرده اما دمشق کماکان آمادگی احیای روابط در سطح گذشته را ندارد. طبق پیش‌بینی واشنگتن با خروج از قطر دفتر سیاسی حماس به کشوری مناسب برای استقرار دسترسی نخواهد داشت؛ هر چند محاسبات غرب در این مورد اشتباه است اما اخراج حماس یک بازیگر دیگر نیز دارد.
با اخراج حماس از قطر، دستان دوحه در بازی‌های منطقه‌ای خالی می‌شود. امروز دیگر محمد مرسی اخوانی در مصر رئیس‌جمهور نیست و در سوریه نیز درگیری‌ها فروکش کرده است. همچنین اعتبار بنگاه رسانه‌ای الجزیره که موفق شده از قطر چهره‌ای اسلامی و عدالت‌طلب بسازد، زیر سوال خواهد رفت.

جهت دیدن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.