خلیج فارس، نامی از اعماق تاریخ

دهم اردیبهشت‌ماه سالروز اخراج پرتغالی‌ها از خلیج فارس است که در سال 1384 روز ملی خلیج‌فارس نام گرفت. اما ماجرای اشغال 117 ساله خلیج فارس توسط پرتغالی‌ها چه بود؟ و نام‌ جعلی «خلیج عربی» از کی و کجا پیدایش شد؟

آلبوکرک کاشف پرتغالی خلیج فارس
دریانورد پرنفوذ پرتغالی آلفونسو آلبوکرکه مشهور به آلبوکرک در قرن 16 میلادی و اوج قدرت ناوگان دریای پرتغال گذرش به خلیج فارس افتاد و طرح اشغال جزایر خلیج فارس را به دربار پرتغال داد.

دلیل اهمیت خلیج فارس و تنگه هرمز برای پرتغالی‌ها
آلبوکرک که خلیج فارس را کشف کرد باور داشت اگر کسی بر تنگه هرمز، تنگه باب‌المندب و تنگه مالاکا مسلط باشد می‌تواند بر همه آب‌های اقیانوس هند فرمانروایی کند و  تجارت این منطقه را در دست بگیرد.

هرمز پیش از اشغال
حاکمان هرمز همواره خود را تابع قدرت مرکزی در فلات ایران می‌دانستند و در قبال دادن مالیات و هدایا از شاه ایران حمایت و امنیت کالاهایشان را می‌گرفتند.

یک قرن اشغال
پرتغالی‌ها حدود 117 سال هرمز و جزایر خلیج‌فارس را اشغال کرده بودند و حکومت مرکزی ایران هم در این سال‌ها که هم‌زمانِ تشکیل و قدرت‌گیری صفویه است نه نیروی دریای قوی و نه سلاح جنگی مناسب برای مقابله با پرتغالی‌ها داشت.

امام‌قلی‌خان، فاتح هرمز
امام‌قلی‌خان، حاکم فارس که از حاکمان پرنفوذ و نزدیک به شاه عباس بود در جنگ‌های مختلف سپاهش را در اختیار شاه گذاشته بود؛ بعد از مذاکرات نافرجام نماینده اسپانیا و پرتغال با شاه برای صلح بر سر هرمز و باقی جزایر با دستور شاه بعد از تصرف گمبرون و قشم به سمت هرمز رفت و 10 اردیبهشت 1001 شمسی پرتغالی‌ها را برای همیشه از خلیج فارس اخراج کرد.

دست در دست کمپانی هند شرقی
در اخراج پرتغالی‌ها، شاه‌عباس از کمپانی هند شرقی و انگلیس که رقیب پرتغالی‌ها بود کمک گرفت. آن هم از این قرار که کمپتانی هند شرقی کشتی‌های تجاری در اختیار شپاهیان ایران بگذارد تا مشکل اعزام انبوه سربازان به جزایر حل شود.

اولین بار که به خلیج فارس نام دیگری نسبت داده شد
تا اوایل دهه 1960 میلادی اثری از نزاع بر سر نام خلیج فارس نیست. اولین بار رودریک اوون، یکی از نمایندگان سیاسی انگلیس در خلیج فارس در کتاب «حباب‌های طلایی خلیج عربی» از نام دیگری برای دریای جنوب ایران استفاده می‌کند.

تاریخ قضاوت می‌کند
بطلمیوس جغرافی‌دان شهیر یونانی در اطلس خود دریای جنوبی ایران را پرسیکوس سینوس (Persicus Sinus) نامیده که به معنای خلیج فارس است. در تاریخ یعقوبی درباره سفر به چین آمده است: « اگر از راه دریا روی، باید از هفت دریا بگذری، اول دریای پارس است». این‌ تنها نمونه‌هایی از اسناد و نقشه‌های تاریخی است که در آن به نام خلیج فارس اشاره شده است.

اولین واکنش ایران به استفاده از نام جعلی
اولین‌بار ایران، سیزدهم مردادماه 1337 در برابر این نغمه شوم استعماری ــ که ابتدا در مطبوعات عراق و کویت شروع شد و تغییر نام خلیج‌فارس به خلیج‌عربی را عراق و برخی دیگر از کشورهای عربی و انگلیس مطرح کردند ــ اعتراض خود را به دولت عراق به رهبری عبدالکریم قاسم اعلام کرد.