رشد سینمای چین؛ الگو یا عبرت؟

میلاد جلیل‌زاده، خبرنگار گروه فرهنگ: رشد اقتصادی سینمای چین که چند سال پیاپی ادامه داشته و چشم‌اندازهای امیدوارکننده‌ای برای چند سال پیاپی دیگر هم می‌توان در مورد آن متصور بود دو جنبه متضاد و متناقض دارد که یکی می‌تواند به عنوان الگو مورد توجه قرار بگیرد و دیگری به عنوان عبرت. چینی‌ها در رونق بخشیدن به اکران فیلم‌های چینی در داخل مرزهای خودشان بی‌اندازه موفق عمل کردند و فرمول‌هایشان قابل‌توجه است اما آنها نمی‌توانند یا نمی‌خواهند با مخاطبان سایر دنیا ارتباط برقرار کنند. سویه بعضی از تحلیل‌های کلان‌نگر این است که ظاهرا چینی‌ها فکر می‌کنند می‌توانند مثل دوران باستان به جز مواردی خاص و محدود در درون مرزهای خودشان به تولید و تجارت بپردازند و با جهان خارج کمترین ارتباط را داشته باشند. مطابق این تحلیل می‌توان دوره‌ای که چین با باقی دنیا تعاملات بازرگانی گسترده‌ای داشت را یک دوره زمانی خاص دانست که در آن راهبردی تاکتیکی برای رسیدن مجدد چین به یک اقتصاد درون‌گرا اجرا شده است. این فرمول را برای تحلیل وضعیت سینمای چین هم می‌توان به کار بست اما نکته اینجاست که ادامه این فرمول در سینما می‌تواند بعدها برای چینی‌ها مشکلاتی ایجاد کند. در ادامه به بررسی وضعیت سینمای چین در سال ۲۰۲۴ پرداخته شده است. وضعیتی که بخشی از آن قابل الگوبرداری است و مربوط به اکران داخلی فیلم‌های چینی در چین می‌شود و بخش دیگر که مربوط به درون‌گرایی افراطی چینی‌هاست، مایه عبرت است.

بازی رفت؛ برد چین در خانه خود

وقتی فیلم آمریکایی «آواتار» برای اولین‌بار در دسامبر ۲۰۰۹ در ایالات‌متحده اکران شد، سینماهای چین اکران این فیلم را به‌مدت دو هفته به تاخیر انداختند تا راه برای نمایش دو فیلم چینی باز شود به نام‌های «بادیگاردها و آدمکش‌ها و یک زن» و «اسلحه و فروشگاه نودل.» این دو فیلم تقریبا همه ستاره‌های برتر چینی را در خود داشتند؛ اما آواتار در آن زمان رکوردهای تمام‌وقت گیشه‌های چین را شکست. این سالی بود که هالیوود اعتمادبه‌نفس فیلم‌های چینی را به‌شدت از بین برد؛ اما یک اصطلاح قدیمی چینی می‌گوید که اعتراف به هر چیز شرم‌آور، شجاعت است.»

این بخشی از مقاله وانگ ون، استاد و رئیس اجرایی موسسه مطالعات مالی چونگ یانگ در دانشگاه رنمین چین است که به عنوان مشاور شی جین پینگ، رهبر چین هم فعالیت می‌کند و روزنامه دولتی گلوبال‌تایمز چین در سال ۲۰۲۱ مقاله‌اش را منتشر کرد.

از چند دهه پیش به این سو، دولت چین اجازه داد تا فیلم‌های آمریکایی در این کشور به نمایش در بیایند و همین مساله باعث رونق سالن‌های سینما در این کشور شد. البته باید توجه داشت که دولت چین چنین سیاستی را مثل بسیاری از کشورهای دیگر اجرا نکرد که اکران داخلی‌شان را برای همیشه به فیلم‌های هالیوودی واگذار کرده‌اند و از همان ابتدا آثار هالیوود را برای رونق‌بخشی به سالن‌های داخلی‌اش طوری مورد استفاده قرار داد که در نهایت بتواند وابستگی‌اش را قطع کند.

رابطه دوستانه هالیوود با چین به دهه90 میلادی برمی‌گردد. «فراری» در سال ۱۹۹۴ اولین فیلم پرفروش آمریکایی وارداتی بود و یک سال بعد چین شروع به اجازه اکران سالانه ۱۰ فیلم خارجی در این کشور کرد. روندی که در ادامه گسترش بیشتری هم پیدا کرد. در سال ۲۰۱۲، هفت فیلم از ۱۰ فیلم پرفروش داخل چین، ساخت آمریکا بودند. در آن زمان تعداد تماشاگران فیلم در ایالات‌متحده کاهشی آهسته داشت که طی چند دهه ادامه پیدا کرده بود و کم‌کم داشت نگران‌کننده می‌شد. فروش دی‌وی‌دی به‌صورت پراکنده در جریان بود و استریم‌ها در ابتدای راه بودند. همین شرایط باعث شد چشم امید استودیوها به سمت سالن‌های سینما در چین باشد. در آن زمان جو بایدن که معاون رئیس‌جمهور آمریکا بود مسئول مذاکراتی پنج‌ساله با چینی‌ها شد تا بتواند امکان بهتری برای اکران آثار آمریکایی در این کشور فراهم کند.

چینی‌ها به مرور توانستند با ابزار اکران داخلی‌شان روی محتوای فیلم‌های آمریکایی هم تاثیر بگذارند، حتی زمزمه‌هایی جدی از این شنیده شد که قوانین و چهارچوب‌های حزب کمونیست چین کمپانی‌های فیلمسازی را در آمریکا به خودسانسوری واداشته است. با این حال چین در کنار پذیرایی از آثار هالیوود مرتب در تلاش بود تا آثار داخلی‌اش را رشد بدهد و به صدر جدول فروش داخلی برساند. بررسی روندهایی که سینمای چین در این دو دهه طی کرد به‌خوبی نشان می‌دهد چینی‌ها در تحقق این امر کاملا موفق بودند. پیش از این موسسه تحقیقاتی Artisan Gateway که دفتر مرکزی آن در لس‌آنجلس است و دفاتری در هنگ‌کنک، شانگهای و جاکارتا هم دارد تخمین زده بود که فروش باکس‌آفیس چین برای سال ۲۰۲۴ میلادی 62.1 میلیارد دلار باشد. این رقم حدود ۱۴ درصد کمتر از سال ۲۰۲۳ است؛ اما فروش فیلم‌های بومی در سال نوی چینی نشان داد تحلیل‌های موسسات غربی که عموما روندهای اقتصادی چین در هر زمینه را برای آینده منفی ارزیابی می‌کنند، چندان مبنای دقیقی ندارند.

طبق محاسبه آژانس فروش بلیت چین، مائویان Maoyan در دوره تعطیلات سال نو چینی، فیلم‌های چینی 02.8میلیارد یوان یا 11.1میلیارد دلار درآمد کسب کرده‌اند که نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۱۸ درصد رشد را نشان می‌دهد. به عبارتی غربی‌ها فروشی را پیش‌بینی کردند که ۱۴ درصد کمتر از سال قبل بود اما فروش واقعی سینمای چین ۱۸ درصد بیشتر از سال گذشته شد. نوع به دست آمدن این فروش هم هوشمندانه و جالب است. آژانس مائویان در این گزارش اعلام کرد که در طول تعطیلات، ۱۶۳ میلیون بلیت فروخته شده است که این افزایش ۲۶ درصدی نسبت به سال گذشته بود و نشان می‌دهد که میانگین قیمت بلیت کمتر بوده است. سوال اینجاست چطور ممکن است تعداد بلیت‌های به‌فروش‌رسیده ۲۶ درصد رشد داشته باشد اما فروش کل ۱۸ درصد بیشتر شده باشد؟

مائویان می‌گوید قیمت بلیت در طول دوره تعطیلات شش درصد کاهش یافت و به1.49یوان (82.6 دلار) رسید که هم نشان‌دهنده کاهش قیمت در کلانشهرهای بزرگ و هم تغییر مسیر بازار از شهرهای بزرگ به شهرهای درجه سوم و چهارم است؛ یعنی بلیت را ارزان کردند و اهالی شهرستان‌ها و روستاها را به سینما کشاندند و باعث شد مخاطبان‌شان ۲۶ درصد و سودشان ۱۸ درصد رشد کند. شهرستان‌های چین حالا دیگر ۵۸ درصد از فروش سینمای این کشور را به خودشان اختصاص داده‌اند.

در سال گذشته هم هیچ‌کدام از ده فیلم پرفروش در بازار داخلی چین آمریکایی نبودند و حتی بسیاری از بزرگ‌ترین اکران‌های هالیوود از جمله دنباله «تبدیل‌شوندگان»، آخرین فیلم «ماموریت غیرممکن»، «اوپنهایمر» و «باربی»، حساب رسمی خود را در دوئین نداشتند.

هانا لی ۲۷ ساله که در یک شرکت فناوری در پکن کار می کند به خبرنگار نیویورک‌تایمز می‌گوید که قبلا فقط فیلم‌های خارجی را تماشا می‌کرد، اما اخیرا سلیقه‌اش تغییر کرده است. او گفت که سال گذشته فیلم مورد علاقه‌اش «زمین سرگردان ۲» بود؛ داستانی درباره اینکه چگونه جهان گرد هم آمد تا زمین را از غرق شدن خورشید نجات دهد. خانم لی می‌گوید پیام فیلم نوعی جمع‌گرایی را ترویج می‌کند که او به‌ندرت در فیلم‌های هالیوود می‌بیند و همین باید سیگنالی را برای تهیه‌کنندگان آمریکایی ارسال کند که «اگر نمی‌خواهید از اسب بلند خود پیاده شوید تا ببینید ما چه چیزهایی را دوست داریم، طبیعی است که محو شوید. فیلم‌های هالیوود دیگر نمی‌توانند برای چینی‌ها تازگی داشته باشند.»

درون‌مایه شدید فردگرایی در آثار آمریکایی چیزی است که سریال‌سازان ترکیه‌ای هم با بدیل‌سازی از آن و نمایش محیط‌های جمعی توانسته‌اند در جذب مخاطب به موفقیت برسند. این نکته‌ای است که فیلمسازان ترک در مصاحبه‌هایشان علنا به آن اشاره کرده‌اند اما نمایش یک موقعیت اجتماعی و انسانی تنها چیزی نیست که می‌توان آن را شاخصه تمایزبخش سینمای چین دانست. چینی‌ها لحنی به‌شدت بومی را در سینمایشان انتخاب کرده‌اند که با مخاطبان باقی کشورهای دنیا همساز نیست و برای همین فقط روی فروش داخلی حساب می‌کنند.

بازار داخلی چین؛ پرفروش‌ترین فیلم‌ها متعلق به کدام کشور بوده‌اند؟

سهم فیلم‌های آمریکایی و چینی از بازار داخلی چین

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.