به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، حدود دو سال پیش و زمانی که اخبار ضد و نقیضی از دستگیری فردی در یکی از فرودگاه‌های کشور هنگام جابه‌جایی مبالغی ارز و ریال در رسانه‌های رسمی و غالبا غیررسمی کشور منتشر شد، برخی گمانه‌زنی‌ها به این سو رفت که دوباره بخش‌هایی در کشور به مسیر دور زدن تحریم‌ها روی آورده‌اند.

این خبر هرچند هیچ‌گاه تایید یا رد نشد، اما وقتی برای چندمین‌بار اخباری درخصوص عدم همکاری بانک‌های خارجی با ایران منتشر شد و بعدها رئیس‌جمهور و برخی مقامات دیگر دولت این روایت را تایید کردند، اذهان کارشناسان و رسانه‌ها به این جمع‌بندی رسید که ظاهرا دوباره لازم شده انتقال پول از مسیرهای غیرمعمول صورت پذیرد.

جهت یادآوری، حسن روحانی همین چند وقت پیش در نشست هم‌اندیشی مدیران ارشد دولت گفته بود: «چهار سال گذشته می‌رفتیم با گرفتاری فراوان اسکناس تهیه می‌کردیم در هواپیما می‌گذاشتیم، بیمه می‌کردیم و در فرودگاه با ماشین مسلح ارز را در بانک مرکزی می‌آوردیم... صبح چند گونی دلار را به صرافی‌ها می‌دادیم، صرافی‌ها هم - خداوند عاقبت همه ما را به خیر کند- چطور تقسیم می‌کردند و به کی می‌دادند... .» البته قبلا هم افراد دیگری این مساله را متذکر شده بودند، از جمله سفیر کره جنوبی در تهران که گفته بود: «سفارت کره جنوبی با وجود سپری شدن 6 ماه از اجرایی شدن توافق برجام هنوز پول سفارت خود را از طریق قاچاق به ایران می‌آورد.»

الف: از سال 92 یعنی همان ایام تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری، حسن روحانی به سبب نوع نگاهی که به اداره امور کشور داشت و البته تحریم‌ها هم بهانه خوبی برای چفت شدن ایده حسن روحانی روی افکار عمومی کشور شد، این سخن را مکرر بیان می‌کرد که دور زدن تحریم‌ها برای کشور هم هزینه‌بر است و هم فسادزا و باید این مسیرها مسدود شود. در آن زمان با وجود اینکه بسیاری از کارشناسان و اهالی فن می‌گفتند این ایرادات به مساله دور زدن تحریم‌ها وارد است، اما قابلیت اصلاح هم وجود دارد و نباید به این بهانه این مسیر را کلا مسدود کرد، حسن روحانی با اعتمادبه‌نفس ویژه‌ای که به تئوری خود یعنی گفت‌وگوی مستقیم با ایالات متحده آمریکا و برداشتن تحریم‌ها داشت، اظهارات کارشناسان را کناری گذاشت و با سوار شدن روی موج برخاسته از انتظار عمومی برای برخورد با بدهکاران بزرگ مالی مانند بابک زنجانی، نه‌تنها همه گزینه‌های ایران برای دور زدن تحریم‌های خارجی را بست، بلکه با انتقاد از کسانی که در این مسیر فعال بودند، اتهاماتی چون غارت‌کننده بیت‌المال و نابود‌کننده منافع ملی را هم به آنها زد.

ب: شاید کمی حاشیه‌ای باشد، اما ماجرای کاسبان تحریم هم از همین قصه بلند شده است؛ ماجرایی که در آن به بسیاری از افرادی که هیچ ربطی به تحریم و دور زدن آن نداشتند، برچسب‌ فساد زده شد و به عبارتی به یک ابزار برای پاسخگویی به منتقدان تبدیل شد؛ آن زمانی که حسن روحانی می‌گفت «کاسبان تحریم از برجام عصبانی‌اند» یا در یکی از سفرهای استانی خود و در اوج غوغای انعقاد برجام می‌گفت: «برخی سخنان را نشنیده بگیرید تا در زمان لازم پاسخ آن را بدهم! چه کسانی از تحریم سود می‌کنند؟ چه کسی هست که از افتخار ملت ایران ناراحت است؟ چه کسی هست که از غرور ملت ایران ناراحت است؟ چه کسانی از رفع تحریم ناراحت هستند؟ وا... شما هم ضرر نمی‌کنید، بعد از تحریم این منفعت برای شما هم خواهد بود، نگران نباشید دکان شما کساد نمی‌شود.» یا آن زمان که ظریف عنوان کرد: «منافع عده بسیاری با برجام متضرر شد. تحریم‌ها منافع زیادی برای برخی از گروه‌ها دارد. من نمی‌خواهم از کلمه کاسب تحریم استفاده کنم، اما... »

این هم بخشی از اقدامات آن سال‌ها بود، یعنی هم فضای سیاسی علیه بسیاری از منتقدان برجام ساخته شد و به جای پذیرش نقد با این ادبیات به مقابله با آنها پرداخته شد و هم بهانه‌ای شد برای از دست دادن همه مسیرهایی که قبلا برای کاهش اثرات تحریم در مبادلات و معاملات خارجی مورد استفاده قرار گرفته بود.

ج: از ماجرای «عایدی برجام، تقریبا هیچِ» رئیس بانک مرکزی در فروردین 95 تا «هنوز نمی‌توانیم یک حساب بانکی در لندن باز کنیمِ» ظریف در مهر 96 و تا امروز که دونالد ترامپ همه ایده دولت برای گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا و کسب توافقی پایدار با آنها را زمین‌گیر کرد، اینچنین برمی‌آید که برجام در طول این سال‌ها هرگز نتوانسته مشکل تبادلات مالی کشور با خارج را کم و مسیر را تسهیل کند و محتمل است که با بازگشتن تحریم‌های آمریکا در چندماه آینده دوباره نیاز به دورزدن تحریم‌ها در کشور جدی شود؛ ‌نیازی که البته به نظر می‌رسد پس از اقدام دولت حسن روحانی در تغییر مسیر و حذف راه‌های گذشته دستیابی به آنها قدری سخت‌تر نیز باشد.

د: «من سربسته بگویم بخشی از ابزارها را که در دوران تحریم کمک می‌کردند، سوزاندیم. وقتی تحریم باشیم که مسیر رسمی جواب نمی‌دهد.» این پاسخ محمدباقر نوبخت، سخنگو و معاون حسن روحانی به سوالی درخصوص دوتابعیتی‌های دولت است. نوبخت در این اظهارنظر خود هم تلویحا از نگاه دولت به افراد دوتابعیتی سخن می‌گوید و هم از نیاز محتمل برای دور زدن تحریم‌ها؛ تحریم‌هایی که قبلا روی کاغذ برداشته شده‌ بودند و حالا علاوه‌بر میدان عمل قرار است روی کاغذ هم دوباره برگردند. این اتفاق ممکن است تاثیراتی را نیز بر مبادلات اقتصادی کشور در ماه‌های آینده داشته باشد.

با این وصف این سوال پیش می‌آید که آیا دولت برخلاف اظهارنظرهای شعف‌انگیز درخصوص ارتباط با آمریکا و حل شدن مشکلات کشور در ایام ابتدایی دولت یازدهم، حالا رسما می‌خواهد به همان مسیر گذشته یعنی تلاش برای دورزدن تحریم‌ها بازگردد؟ و همچنین پرسیده می‌شود که آیا دولت می‌داند که در ادامه راه برجام با اروپایی‌ها نخواهد توانست توفیقاتی به دست بیاورد که به این فکر افتاده است؟

باید منتظر بود و دید که تدابیر دولت برای ایام آتی چیست.

 

* نویسنده : علی جمشیدی دبیر گروه سیاسی