به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، پروین اعتصامی شاعر پرآوازه ایرانی  است که علاقه‌مندان شعر فارسی، ‌او را شاعر تربیت و اخلاق می‌دانند. اشعار پروین اعتصامی اغلب با مضامینی تعلیمی سروده شده است و سعی در آموزش مسائل اخلاقی ‌دارد. رخشنده اعتصامی متخلص به پروین فرزند میرزایوسف اعتصامی، 25 اسفندماه سال 1285، در شهر تبریز دیده به جهان‌گشود. او تحت تعلیم پدرش که مردی ادیب و دانشمند بود ادبیات را آموخت و از ‌هشت سالگی، ‌شعر ‌سرودن را آغاز کرد. پس از آن، تحصیلات خود را در مدرسه‌ آمریکایی ایران کلیسا ادامه داد و به پایان رسانید و مدتی در همان جا به تدریس پرداخت. پروین با پسر‌عمویش ازدواج کرد ولی مشهور است که همسرش با روحیه نظامی خود سبب تلخی زندگی شد و برای همین پس از چند ماه، از هم جدا شدند. پروین به تشویق ملک‌الشعرای بهار در سال۱۳۱۵ دیوان خود را توسط چاپخانه مجلس منتشر کرد.

 ویژگی‌های ادبی شعر پروین

 او در سروده‌هایش به دنبال عنوان کردن مسائل اجتماعی‌، اخلاقی و تعلیمی است.  از ویژگی‌های شعرش می‌توان به  مناظراتی اشاره کرد که از طریق آنها به ستایش خوبی‌ها و نکوهش بدی‌ها پرداخته است. شعر او زیر مجموعه ادبیات تعلیمی قرار می‌گیرد به این علت که محتویات اصلی آن پند و اندرز است. از مضامین تعلیمی شعرش، توصیه به قناعت، پارسایی، پرهیزگاری، هنرورزی و کسب دانش و توجه به نیکی و همچنین پرهیز از ریاکاری و تظاهر است. در اشعار پروین آیات قرآن نیز استفاده شده و به همین جهت عارف قزوینی، او را اشعر شاعران خوانده است‌. به طور کلی اشعار او را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: دسته اول که به سبک خراسانی گفته شده شامل اندرز و نصیحت‌بوده و بیشتر به اشعار ناصرخسرو شبیه ‌است. دسته دوم اشعاری است که به سبک عراقی گفته شده و جنبه داستانی به ویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدی نزدیک است.

 دیوان پروین یا دیوان پدرش!

 برخی از منتقدان به دلیل وجود برخی ویژگی‌ها، اشعار پروین را مردانه و در پی آن نتیجه‌گیری می‌کنند که این اشعار از خود او نیست؛ بلکه سروده پدر او یا شاعرانی همچون دهخدا و رونقی‌کرمانی است. یکی دیگر از آثاری که صراحتا پروین را مورد حمله قرار می‌دهد کتاب تهمت شاعری اثر فضل‌ا... گرگانی است که در این کتاب مدعی می‌شود دیوان‌ پروین از پروین نیست؛ بلکه اثر علی‌اکبر دهخدا‌ست. برای رد کردن ‌این ادعا‌ها و ادعاهایی از این قبیل نوشته‌ها و دلایل زیادی به تواتر سال‌های بعد از وفات پروین اعتصامی ارائه شده است که از جمله آن ‌می‌توان به نوشته طباطبایی‌اردکانی که درونمایه‌های زنانه در شعر پروین را به سه دسته تقسیم کرده است، اشاره کرد: «درباره مایه‌های زنانه در اشعار پروین و اینکه او در کدام‌ یک از اشعارش روح زنانه خود را منعکس کرده است، باید گفت از سه دید می‌توان این موضوع را بررسی کرد. یک‌دسته از اشعاری که پروین در آنها همچون مادری دلسوزی سخن می‌گوید، مانند شعر «مادر دوراندیش» و «کمان قضا» که مهر مادری را بیان کرده است. دسته دوم اشعاری که پروین در آنها رفتار شایسته یک زن را در قبال همسرش گوشزد می‌کند، مانند «فرشته انس» و دسته سوم اشعاری که پروین خواهان عدالت و تساوی میان حقوق زنان و مردان یا به عبارتی خواستار استقلال شخصیت برای زنان است.» طباطبایی‌اردکانی با بیان  ویژگی‌های دیگری که در نوشته نظم‌و نثر فارسی به آن اشاره شده آورده است: «‌ کاربرد واژه‌های مربوط به آشپزی و متعلقات آن و همچنین کاربرد واژه‌های مربوط به دوزندگی و بافندگی، لوازم آرایشی و بهداشتی، زیورآلات زنانه و لباس‌های گرانبها از جمله مواردی است که به‌کرات در شعر پروین دیده می‌شود. همچنین کاربرد واژه‌های مربوط به احساسات زنانه و مادرانه یا امور خانه‌داری که بیشتر در شعر پروین دیده می‌شود تا شعرای دیگر.»

این نکته نیز شایان ذکر است  که شعر پروین  با دیگر شاعران زن؛ چه قبل از او مانند رابعه بلخی، جهان خاتون و چه بعد از او مانند فروغ فرخزاد، سیمین بهبهانی و... دارای یک تفاوت بنیادین است و آن تفاوت دیدگاه آنها  حتی درباره جنسیت خویش است. شعر زنان شاعر، دیگر غالبا مربوط به زندگی خصوصی و عاشقی‌های آنهاست و حول محور «من» فردی است؛ یعنی شاعر، تجربه شخصی و احساس و عواطف فردی خویش را در قالب شعر بیان کرده اما در شعر پروین از «من» فردی به‌ندرت سخن به میان آمده است. آنچه هست «من» اجتماعی است و این چیزی نیست جز بازتاب اندیشه و حوادث روزگارش در شعر. بنابراین به طور کلی شعر پروین را می‌توان شعری فراجنسیتی دانست و نمی‌توان به لحاظ جنسیتی آن را مورد تحلیل قرار داد.

 قتل یا مرگ طبیعی

سال‌هاست علت مرگ پروین در کتاب‌ها حصبه یا ذات‌الریه ذکر شده است که به عنوان نمونه می‌توان به کتاب ابوالفتح اعتصامی برادر پروین در‌ «با نام جاودانه پروین» اشاره کرد که در آن نوشته شده است‌: «سرانجام سوم فروردین 1320 فرا رسید، پروین بی‌هیچ سابقه قبلی بیمار شد. بیماری پروین از همان ابتدا حصبه تشخیص داده شد.»

پژوهشگران هم اکثرا بر این باورند که علت مرگ‌پروین بیماری بوده است؛ اما در این میان برخی نظرات دیگری را مطرح می‌کنند. به عنوان مثال دکتر محمدرضا سنگری در مراسمی که برای سالروز تولد پروین بود علت مرگ او را نه حصبه و بیماری؛ بلکه قتل عنوان کرد. نویسندگان دیگری هم این ادعا را مطرح کردند که پروین به دلیل مخالفت با دستگاه حاکم، به قتل رسیده است. معتقدان به این ادعا، دلایلی هم برای این موضوع ذکر می‌کنند. از جمله امتناع پزشک معالج پروین برای رفتن بر سر بالین شاعر اما با این حال علی میرانصاری، پژوهشگر و نویسنده کتاب «اسنادی از مشاهیر ادب ایران» در همین رابطه به «تسنیم» گفته است: «تاکنون درباره زندگی و اشعار پروین اعتصامی اظهار‌نظرهایی شده است که اعتبار چندانی ندارند؛ نمونه‌ای از این موارد اظهار‌نظرهای گرکانی درباره شعرهای پروین و همچنین اظهار‌نظری درباره نحوه درگذشت اوست. اولین بار موضوع قتل پروین از سوی نویسنده‌ای که به نام «کوروش» تخلص می‌کرد، مطرح شد، اما تاکنون سند معتبری در این زمینه ارائه نشده یا من در تحقیقاتم به آن برنخورده‌ام.» آنچه از اسناد و مجموع گفتار بر‌می‌آید می‌توان گفت اسنادی که تاکنون برای مرگ طبیعی پروین ارائه شده، دارای اعتبار بیشتری است.

 

* نویسنده : مهدی خانبان روزنامه‌نگار