به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، بهره‌برداری بهینه از امکانات و نیروی انسانی در راستای بهبود وضعیت مادی و معنوی در قلمرو جغرافیایی یکی از شاخص‌های اصلی هر کشوری برای «پیشرفت» می‌تواند باشد؛ مساله‌ای که در داخل ایران چند سالی است تحت عنوان «آمایش سرزمینی» یاد می‌شود. امری که گرچه در برنامه‌های توسعه به «روشنی» آمده، ولی اقدامات قابل‌توجهی که نشان از یک فعالیت «هماهنگ» در جهت بهره‌برداری حداکثری صورت گرفته باشد، دیده نمی‌شود.

 سندی نوپا

همین مساله در آموزش عالی کشور نیز تحت عنوان «آمایش آموزش عالی» وجود دارد. سال 94 بود که وزیر وقت علوم از نهایی شدن این سند و ارسال آن به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی خبر داد؛ سندی که کلیات آن در سال 95 ابلاغ شد. در این سند نکات قابل‌توجهی دیده می‌شود. براساس بند نخست، نظام آموزش عالی از نظر آمایش سرزمینی به ۱۰ منطقه کلان تقسیم می‌شود. در بند سوم، وزارت علوم به‌منظور ساماندهی به واحدهای آموزش عالی، می‌تواند موسسات آموزش عالی را تجمیع و ادغام کند؛ به نحوی که پاسخگوی نیازهای منطقه‌ای و منجر به کاهش هزینه‌های سربار و ارتقای کیفی خدمات شود. در بند هفتم این ضوابط، وزارت علوم است. به‌منظور توجه ویژه به آموزش‌های مهارتی و تامین و تجهیز زیرساخت‌های موردنیاز، با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی؛ وزارت آموزش و پرورش و سایر دستگاه‌های اجرایی، نظام جامع آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی را تدوین و به تصویب ستاد راهبردی اجرای نقشه جامع علمی کشور می‌رساند. همچنین وزارت علوم موظف است به‌منظور ارتقای سطح اشتغال‌پذیری، ایجاد تناسب میان تحصیل و نیازهای جامعه و تطبیق محتوای دروس دوره‌های آموزش عالی با نیاز‌های شغلی، از دانشگاه‌های پیگیر وضعیت اشتغال و کار‌آفرینی دانش‌آموختگان حمایت ویژه به عمل آورد.

  سند ویژه دانشگاه آزاد اسلامی

این موضوع در سال 96 با تشکیل کارگروهی برای پیگیری اجرایی شدن این سند در دانشگاه‌ها ادامه یافت؛ مساله‌ای که در همان ابتدای سال با گلایه‌هایی از سوی مراجع بالاتر همراه شد. دبیر ستاد راهبردی نقشه جامع علمی کشور در اردیبهشت سال جاری گفت: «گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از سند آمایش خوب بود، ولی از وزارت علوم در جلسه گلایه شده است، چراکه هنوز گزارش سند آماده نیست.» البته مجتبی شریعتی نیاسر، معاون آموزشی وزارت علوم چند روز بعد در گفت‌وگویی از اجرایی شدن طرح ساماندهی مراکز آموزش عالی ظرف یکی دو ماه خبر داد.

در این بین دانشگاه آزاد اسلامی که سهم قابل‌تاملی از آموزش عالی کشور را با جمعیت بیش از 1.5 میلیون دانشجویی خود یدک می‌کشد، طی ماه‌های اخیر مدیران این دانشگاه تاکیدات زیادی را حول اجرایی شدن این سند داشتند. نکته قابل‌تامل در این موضوع حضور فعال مدیران دانشگاه آزاد اسلامی در سطح کلان این سند است، به‌طوری که علیرضا رهایی، معاون آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی نماینده ستاد نقشه جامع برای پیگیری سند آمایش آموزش عالی در دو وزارتخانه علوم و بهداشت است. او در مردادماه از ارائه سند مستقل از دو وزارتخانه علوم و بهداشت توسط این دانشگاه خبر داد. رهایی درباره دلیل موضوع گفت: «با توجه به این مساله که بخشی از دانشگاه آزاد اسلامی رشته‌های پزشکی دارد و تابع وزارت بهداشت و بخش دیگر رشته‌ها نیز تابع وزارت علوم است، قرار شد این دانشگاه به‌طور جداگانه یک سند مستقل آمایش ارائه کند، اما در همان چارچوبی که دو وزاتخانه بهداشت و علوم مشخص کرده‌اند.»

  حذف رشته‌های موازی و مشابه

در این بین یکی از کلیدواژه‌های پرتکرار مدیران این دانشگاه طی ماه‌های اخیر، حذف رشته‌های موازی و مشابه بوده است. آذرماه سال جاری بود که محمد فرهادی در حاشیه گردهمایی سراسری معاونان پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی دکتر فرهاد رهبر در این خصوص گفت: «سال‌هاست وزارت علوم برای آمایش رشته‌های دانشگاه آزاد اسلامی برنامه‌ریزی می‌کند، اما تاکنون توفیق کمتری حاصل شده است. ما در دانشگاه آزاد اسلامی برای اجرای این امر مصمم هستیم و طرحی را تحت عنوان «طرح تعامل اساتید در استان‌ها» تدوین کرده‌ایم که اگر استادی نتوانست در واحد خود ساعت‌های موظفی را پر کند، بتوان از او در دیگر واحدهای استان استفاده کرد.»

او ادامه می‌دهد: «در کنار این طرح، یک طرح آمایش رشته‌ای هم داریم که اگر رشته‌ای در یک واحد دانشگاهی ارائه می‌شود، در شعاع 30 تا 40 کیلومتری آن واحد، این رشته تدریس نشود.»

علیرضا رهایی، معاون آموزشی نیز در این‌باره معتقد است: «براساس طرح ساماندهی رشته‌محل‌های این دانشگاه برنامه داریم از تاسیس رشته‌های موازی در واحدها جلوگیری کنیم. شرایطی که امروز با آن روبه‌رو هستیم این است که برخی رشته‌محل‌ها به تعداد کافی دانشجو ندارند یا از نظر تخصصی در شرایط خیلی مطلوبی نیستند. اگر این شرایط موازی‌کاری از بین برود و رشته‌ها متمرکز شود، می‌توانیم تمرکز عضو هیات‌علمی در واحدها را ایجاد کنیم. شاید حداقل‌های لازم نیز از نظر تعداد دانشجو برای هرکدام از واحدها فراهم شود.»

رهایی اواخر دی ماه نیز با اعلام اینکه در طرح آمایش، دانشگاه آزاد اسلامی به ۱۰ منطقه تقسیم می‌شود که هر منطقه شامل سه استان است، گفت: «در این فضای رقابتی باید از فرصت‌ها و برنامه‌های مدون همچون ساماندهی رشته‌ها، ایجاد رشته‌های جدید کاربردی و مهارتی به‌ویژه رشته‌های مهارتی و بین‌‌رشته‌ای، حذف رشته‌های مشابه و موازی در واحدهای مجاور استان و توسعه رشته‌ها براساس طرح آمایش آموزشی بهره برد.»

  دانش‌فرد: یک واحد دانشگاهی تبدیل به یک قطب علمی می‌شود

کرم‌ا... دانش‌فرد، معاون آموزشی واحد علوم و تحقیقات در گفت‌وگویی با «فرهیختگان» درباره این موضوع معتقد است: «در این موضوع دو مساله مورد توجه است؛ یکی بحث کیفیت و دیگری خود رشته‌ها است. در بعضی از استان‌ها، واحدهای نزدیک به هم رشته‌های مشترک دارند. این رشته‌ها باعث می‌شد دانشجویان آن منطقه در یک رشته تقسیم شوند و کلاس‌ها به حدنصاب نرسد.»

او ادامه داد: «اگر این موضوع اتفاق بیفتد، اقدامی خوب و در راستای کیفی‌سازی خواهد بود؛ یعنی هم می‌تواند یک واحد دانشگاهی را تبدیل به یک قطب علمی کند، چون همه ظرفیت‌ها در یک رشته به‌خصوص در آن منطقه در آنجا جمع خواهد شد و هم باعث می‌شود تعداد دانشجویان واحدها کاهش پیدا نکند و در نتیجه رشته‌ها تعطیل نشود.»

 شریعتی: همه امکانات متمرکز می‌شود

شهاب شریعتی، معاون آموزشی واحد رشت نیز در گفت‌وگویی با «فرهیختگان» گفت: «طبیعتا با توجه به خیلی از رشته‌محل‌ها، ظرفیت کلاس‌ها تکمیل نمی‌شود. این طرح می‌تواند در حل این مساله اقدامی شایسته باشد که رشته‌محل‌ها را در چند واحد دانشگاهی متمرکز بازمهندسی رشته‌ها می‌کنند و عملا با این کار هم امکانات مستقر می‌شود و هم دانشجویان تمایل پیدا می‌کنند که در همین واحدها تحصیل کنند.»

او افزود: «در استان گیلان این طرح در حال پیاده‌سازی است که استان به صورت ناحیه‌ای شود و در هر ناحیه یک واحد به‌عنوان قطب اصلی و بقیه واحدها زیرمجموعه آن شوند، به‌طوری که در آن ناحیه بشود امکانات را مستقر کرد و رشته‌ها نیز توزیع ناحیه‌ای شود.» شریعتی درباره رشته‌های موردنظر نیز گفت: «این طرح مشخص است که برای رشته‌های کم‌جمعیت در نظر گرفته شده است؛ رشته‌هایی همچون منابع طبیعی، برخی از رشته‌های علوم پایه و در کل رشته‌هایی که ظرفیت خالی برای آنها وجود دارد.»

 مظلومی‌فر: منجر به کیفی‌سازی می‌شود

علی مظلومی‌فر، معاون آموزشی یادگار امام خمینی‌(ره) شهرری نیز در گفت‌وگویی با «فرهیختگان» گفت: «این طرح فعلا در سازمان مرکزی مطرح شده و به محض اینکه نهایی شود، ابلاغ می‌شود. این طرح قطعا در حوزه کیفی‌سازی مناسب است و آن هم به این دلیل است که دانشجویان در بخش‌های مختلف تقسیم می‌شوند و واحدهایی که کلاس‌های آنها به حد نصاب نمی‌رسد، این طرح می‌تواند این مساله را به‌طور کامل حل کند.»