گزارش «فرهیختگان» از فعالیت کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، عضویت در وایبر، واتس‌اپ، اینستاگرام و گروه‌های تلگرامی عضو جدانشدنی از زندگی جوانان امروزی شده است. عضویت در این شبکه‌ها حتی برخی رفتارهای ما را نیز دستخوش تغییرات کرده است. افراد حالا خصوصی‌ترین مسائل زندگی‌شان را در شبکه‌های اجتماعی مجازی به اشتراک می‌گذارند و در انتظار دریافت بازخوردی از سایرین می‌مانند. از تصویر غذایی که برای میهمانان تدارک دیده‌اند تا تصویر هدیه‌ای که از همسر یا یکی از دوستان‌شان دریافت کرده‌اند. هجوم به سوی شبکه‌های اجتماعی در کشور ما از زمانی جدی‌تر شد که افراد توانستند با نرم‌افزارهای تلفن همراه به صورت شبانه‌روزی و در همه‌جا به آن دسترسی داشته باشند و کم نیستند افرادی که ساعت‌ها در این گروه‌ها سپری می‌کنند. حالا کم‌کم گرفتن لایک بیشتر برای عکس یا پست‌هایی که می‌گذاریم یا تعداد فالوئر‌ها در برخی بیشتر به ارزشی اجتماعی در جامعه تبدیل شده است. عده‌ای حضور در شبکه‌های اجتماعی مجازی را وسیله مناسبی برای پر کردن اوقات فراغت می‌دانند و عده‌ای معتقدند پر کردن اوقات در دنیای مجازی موجب فاصله گرفتن افراد از واقعیت‌ها و به گونه‌ای واقعیت‌گریزی می‌شود. پژوهش‌های صورت‌گرفته اخیر در کشورمان نیز نشان می‌دهد 17درصد از طلاق‌ها به‌ویژه در سه سال اول زندگی مشترک ناشی از نفوذ و گسترش شبکه‌های اجتماعی بوده است.
دغدغه داشتن یا نداشتن شبکه‌های اجتماعی
مریم دختر 33 سالهای است که خودش می‌گوید چند سالی است به اینترنت معتاد شده است. وی می‌گوید حالا اینترنت عضو جدانشدنی از زندگی او شده و همیشه و همه‌جا باید گوشی موبایلش در دسترس باشد تا بتواند به فضای مجازی دسترسی داشته باشد.
وی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «پیش از این اینترنت بیشتر کاربردی جهت اطلاع‌رسانی داشت و برای یافتن اطلاعات جدید از آن استفاده می‌کردم اما امروزه برایم به یک وسیله ارتباطی تبدیل شده است.»
مریم معتقد است عضویت در اینستاگرام و در گروه‌های تلگرامی وقت زیادی از او می‌گیرد اما از این بابت ناراحت نیست. وی می‌گوید: «پیش از این برای دیدن دوستانم لازم بود وقت زیادی بگذارم تا به دیدن‌شان بروم.
همین دیدار مخارجی را نیز به دنبال داشت اما حالا در خانه می‌نشینم و از طریق این گروه‌ها، ساعت‌ها با دوستانم گپ می‌زنم. خانواده‌ام می‌گویند منزوی شده‌ام و کمتر وقتم را با آنها می‌گذرانم اما خودم از اینکه می‌توانم همیشه دوستانم را در دسترس داشته باشم، خوشحال هستم.»
محمد مرد 37سالهای است که 10 سال است ازدواج کرده و صاحب دو فرزند است. او اما نظری متفاوت دارد و می‌گوید عضویت همسرش در گروه‌های تلگرامی و اینستاگرام موجب دور شدن همسرش از او و فرزندانش شده است. وی می‌گوید: «قبل‌تر همسرم وقت بیشتری را برای من و فرزندانش می‌گذاشت اما حالا ساعت‌های زیادی را سرگرم گپ و گفت با دوستانش در گروه‌های مجازی است.» این مرد می‌گوید: «به نظرم شاید استفاده نادرست از این تکنولوژی و عدم آگاهی افراد در روبه‌رو شدن با آن کانون گرم خانواده‌ها را نشانه برود و آنها را به سردی بگراید.»
مهسا نیز زن 37 سالهای است که می‌گوید علاقه‌ای به عضویت در شبکه‌های مجازی ندارد و ترجیح می‌دهد در دنیای واقعیت با افراد روبه‌رو شود.
او سیل افراد و پیام‌های آنها برای دوستی در فضای مجازی را تهدیدی برای زندگی مشترکش می‌داند و می‌گوید: «گرچه به همسرم اعتماد دارم اما با سیل درخواست‌های دوستی که به سوی او مطرح می‌شود، می‌ترسم زندگی مشترکم را از دست بدهم. این موضوع به یکی از دغدغه‌های زندگی‌ام تبدیل شده است چراکه در مقابل هر عکسی که همسرم در فضای مجازی منتشر می‌کند، افراد ناآشنای زیادی را می‌بینم که نسبت به آن اظهارنظر کرده‌اند؛ افرادی که با تصاویر زیبا از خودشان سعی دارند خود را بهترین نشان دهند.»
علی نجفی‌توانا، حقوقدان و جرم‌شناس درباره علت گسترش فعالیت افراد در گروه‌های مجازی به «فرهیختگان» گفت: «هر انسانی نیاز به برقراری ارتباط با همنوعان خود و همچنین اطلاع از اخبار و داده‌های مربوط به جامعه انسانی دارد. اگر ایجاد ارتباط از طریق متعارف و طبیعی وجود نداشته باشد، این ارتباط به واسطه سازوکارهایی که در طول تاریخ دچار تحول شده‌اند، صورت می‌گیرد. مانند ارتباط از طریق نامه، تلفن، تلگرام و سرفصل‌های امروزی که در جهان اطلاعات از طریق آخرین فناوری‌های بشر ممکن می‌شود.»
وی ادامه داد: «واقعیت این است که ارتباط از طریق این نوع وسایل از قبیل اینترنت، سایت‌ها و کانال‌های متعدد به دلیل سرعت، امنیت و بعضا ناشناخته ماندن افراد به سرعت افزایش یافته است. داده‌ها و اطلاعات به دست آمده از این کانال‌ها و سایت‌ها در طبقات مختلف فرهنگی قرار دارند. برخی راجع به اطلاعات عمومی، برخی سیاسی، برخی اجتماعی، دینی و در مواردی هم داده‌های ضداخلاقی، ضددینی و جهت‌دار و جناحی است که در این فضا عاید گردشگران فضای مجازی می‌شود.»
این جرم‌شناس ادامه داد: «طبیعتا توجه به این اطلاعات ارتباط مستقیم با سلیقه، سن و جنس مخاطبان دارد. در مورد اینکه چرا در کشور ما در این مورد هم مانند بسیاری از موارد افراط و تفریط وجود دارد، پاسخ با اندکی مطالعه در ابعاد فرهنگی، شخصیتی و تاریخ تمدن کشور و تحولات در سالهای اخیر قابل ارائه است.»
نجفی‌توانا اظهار داشت: «جامعه ایرانی با وصف اینکه اصولا باید جامعه سنتی باشد امروز در یک شرایط سرگردانی و سردرگمی فرهنگی قرار گرفته است. فقدان وجود یک فرهنگ ملی و ناتوانی از نهادینه کردن یک فرهنگ متناسب با نیازها و ارزش‌های اجتماعی و تاریخی ایران از طریق متولیان باعث شده مردم به دنبال به دست آوردن جایگزین‌هایی باشند که متاسفانه این جایگزین‌ها از طریق فضای مجازی چندان تناسب و ارتباطی مناسب با جامعه سنتی ایران ندارند. در کنار این عوامل، ایرانی‌ها در سالهای اخیر دچار حس تنهایی عجیبی شده‌اند.»
وی بیان داشت: «از لحاظ فرهنگی و سنتی مردم ایران نیاز به برقراری رابطه نزدیک و عاطفی با اقوام، خویشان، دوستان و آشنایان دارند، رفت و آمد سازوکار دیرینه‌ای برای مردم ایران تلقی می‌شود اما شرایط اقتصادی و فرهنگی به‌ویژه فشارهای مالی، افزایش نظم‌گریزی و فردگرایی همگی از عواملی است که موجب شده این شیوه پسندیده به تدریج کمرنگ شود؛ در نتیجه پدیده‌هایی مانند زندگی مجردی یا کم کردن روابط با اقوام، جایگزین زندگی پر رفت‌و‌آمد و عاطفی قدیم شده است. به همین خاطر خلأ به وجود آمده ابتدا موجب هدایت ایرانیان به رسانه‌های دیداری و شنیداری داخلی، سپس کانال‌های ماهواره‌ای و حالا نیز فضای مجازی و گروه‌های مجازی شده است.»
این جرم‌شناس اظهار داشت: «ایرانی‌ها در فضای مجازی دنبال گمگشته‌ای هستند که هرگز آن را پیدا نمی‌کنند. آنها با خو گرفتن به داده‌های غیرآشنا و بیگانه دچار ازخودبیگانگی و از دیگران بریدگی شده‌اند؛ بنابراین تعجبی ندارد که وایبر، تلگرام، واتس‌اپ و اینستاگرام را به‌عنوان همنشین زمان تنهایی خود انتخاب کنند، انتخابی که می‌تواند مشکلات زیادی را برای آنها در پی داشته باشد.»
نتایج آخرین پژوهش بنیاد صیانت از نهاد خانواده قوه قضائیه که در اردیبهشت سال 94 تا اردیبهشت 95، براساس داده‌های پرونده‌های منجر به طلاق در دادگاه‌های خانواده پنج استان تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و گیلان صورت گرفت، نشان می‌دهد 17درصد از طلاق‌ها به‌ویژه در سه سال اول زندگی مشترک ناشی از نفوذ و گسترش شبکه‌های اجتماعی بوده است. در این پژوهش آمده است انتخاب نامناسب و همسرگزینی ناموزون، علت اصلی اختلافات زناشویی است و ضعف مهارت‌های زندگی در برقراری تفاهم و همدلی دومین عامل بروز اختلافات است.
نداشتن تفاهم و ضعف در برقراری ارتباط عاطفی، ناشی از تغییر سبک زندگی باعث شده با ورود شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه نرم‌افزارهای تلفن همراه شاهد ناهنجاری‌های ناشی از نبود فرهنگ‌سازی مناسب در برخورد با این پدیده باشیم. از عوارض و جنبه‌های زیان‌بار استفاده مدیریت‌نشده از فضای مجازی آن است که تنوع‌طلبی عاطفی و جنسی در جامعه شیوع پیدا کرده که آسیب‌های روانی و اجتماعی زیادی دارد.
عاطفی نیز به‌شدت در حال افزایش است به‌طوری که 68 درصد طلاق‌های ثبت‌شده در میان 140 کشور جهان، به علت ارتباط یکی از زوجین با جنس مخالف از طریق شبکه‌های مجازی بوده است. بی‌شک توجه به نتیجه این پژوهش زنگ خطری برای مسئولان و زوج‌های علاقه‌مند به فضای مجازی است.
نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد تا چه حد عضویت در شبکه‌های مجازی می‌تواند به کانون خانواده‌ها آسیب بزند. این موضوع صرف نظر از مشکلاتی از قبیل کلاهبرداری، سوءاستفاده‌های اخلاقی و... است که فضای مجازی می‌تواند برای افراد به دنبال داشته باشد.
حسن عشایری، عصب‌شناس و روانشناس اجتماعی درباره علت استقبال گسترده مردم کشور ما از شبکه‌های اجتماعی مجازی به «فرهیختگان» گفت: «بیشترین استقبال‌کننده‌ها از این شبکه‌ها را جوانان تشکیل می‌دهند. هر چند شاهد هستیم به تازگی افراد میانسال نیز نسبت به این شبکه‌ها توجه نشان داده‌اند. این استقبال می‌تواند چند علت داشته باشد؛ اول اینکه ارتباطات امروزه مشکل شده است. ما در ایجاد ارتباط در خانواده، در مدرسه و... . مشکل داریم. مشکل ما در ایجاد ارتباطات از یک طرف و وجود این شبکه‌ها با ویژگی‌های مختلف از طرف دیگر موجب شده در ارتباطات بیش از قبل اختلال ایجاد شود.»
وی ادامه داد: «دوم اینکه گاهی اطلاعات موجود مخدوش است، به همین خاطر افراد برای به دست آوردن اطلاعات به سمت این شبکه‌ها می‌روند و این موضوع شاید یکی از دلایل استقبال عموم از این شبکه‌ها باشد و سوم اینکه چون جوانان وقت فراغت زیادی دارند، برای پر کردن اوقات جذب این شبکه‌ها می‌شوند. افراد جامعه وقت کمی را به کتابخوانی یا برنامه‌ریزی اختصاص می‌دهند و در عوض اوقات فراغت خود را در شبکه‌های مجازی می‌گذرانند که موجب نوعی واقعیت‌گریزی در آنها می‌شود.»
این عصب‌شناس تاکید کرد: «اگرچه افرادی که زمان زیادی را در این شبکه‌ها می‌گذرانند به یک بیماری مبتلا نیستند اما آسیب‌شناسی اجتماعی به آن نام روان رنجوری می‌دهد.»
عشایری درباره پیامدهای عضویت در شبکه‌های اجتماعی مجازی اظهار داشت: «هر چقدر افراد زمان بیشتری را در این شبکه‌ها سپری کنند، اثر بیشتری از آن می‌پذیرند که یکی از این تاثیرات منفی، قبول کردن موضوعات غیرواقعی یا شبه‌واقعی به جای موضوعات واقعی است. در فضای مجازی بسیاری از اطلاعات دستکاری می‌شود و سپس انتشار می‌یابد. بسیاری از اطلاعات منتشرشده در تلگرام یا اینستاگرام غیرواقعی و دروغین است و هیچ پایه علمی ندارد اما شاهد هستیم جوانانی را که به اطلاعات منتشر شده این فضاها همچون مقاله‌هایی علمی استناد می‌کنند و سعی در قبولاندن آنها به دیگران دارند که همین موضوع باعث می‌شود افراد کم‌کم از واقعیت دور شوند و این واقعیت‌گریزی به یک آسیب اجتماعی تبدیل می‌شود.»
وی درباره اینکه در فضای مجازی کسب لایک بیشتر یا داشتن تعداد زیادی فالوئر برای یک فرد شخصیت محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: «فالوئر و لایک بیشتر در فضای مجازی به معنای شخصیت بالایی است که عده‌ای پیرو آن هستند اما در واقع این یک شخصیت کاذب است که متاسفانه در جامعه به صورت اپیدمی در‌آمده و هر روز شاهد تلاش افراد برای بیشتر شدن فالوئرهایشان هستیم که این موضوعی است که رسانه‌های جمعی باید به آن بپردازند و آن را آسیب‌شناسی کنند.»
محمد آقاسی، رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) درباره میزان محبوبیت شبکه‌های اجتماعی گفت: «تلگرام و اینستاگرام در ایران محبوبیت بالایی دارند اما تلگرام محبوب‌ترین شبکه اجتماعی ایرانیان است و ایرانی‌ها بیشترین کاربران حاضر در تلگرام را تشکیل می‌دهند. بررسی‌ها نشان داده با اختلاف اندکی، تلگرام در میان زنان و اینستاگرام در میان مردان محبوب‌تر است.»
ایران تنها کشوری نیست که طرفداران تلگرام در آن زیاد هستند. ازبکستان نیز جزء کشورهایی است که از محبوب‌ترین پیام‌رسان‌های دنیا یعنی فیسبوک‌مسنجر و واتس‌اپ استفاده نکرده و تلگرام در آن بیشترین کاربر را دارد. برخی از کارشناسان معتقدند فیلتر شدن و محدودیت دسترسی به شبکه‌های دیگر مانند فیسبوک، وایبر و لاین باعث هدایت مردم ایران به تلگرام شده است. در حالی که تلگرام حتی در لیست ۱۰ شبکه پرطرفدار دنیا نیست.
گفته می‌شود ویژگی‌های ویژه تلگرام همچون ایجاد کانال، گروه‌های کاری، خانوادگی و آسان بودن دسترسی به آن از جهت موبایل‌محور بودن و فیلتر نبودن آن، این اپلیکیشن را به سرعت به پرطرفدارترین پیام‌رسان ایران تبدیل کرده است. حالا حتی فیسبوک که زمانی بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی کاربران ایرانی محسوب می‌شد در برابر تلگرام حرفی برای گفتن ندارد و در دنیا تلگرام به عنوان بزرگ‌ترین پاتوق مجازی ایرانیان شناخته می‌شود.
مطالب پیشنهادی
