یادداشت/ حسن ثابتی روزنامهنگارگاه هویت دانشگاه براساس ماموریت آن، گاه براساس عملکرد و کارکرد آن تعریف کرده‌اند. جریانات و نظریات در قبل معرفی شده هرکدام تعریف مشخصی برای دانشگاه اختیار کرده‌اند هرچند این نظریه‌پردازی‌های اخیر عمدتا منشأ ایرانی ندارد.
دانشگاه چیست؟
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، شاید این سوال باید اولین پرسش این سلسله از مطالب بود، اما تعمدا این پرسش را اینجا مطرح کردم؛ چراکه بعد از اهمیت و اولویت، علل بی‌توجهی، تبیین رویکرد جامع و معرفی دیدگاه‌ها و نظریات درباره دانشگاه در ایران است که می‌توان این سوال را بررسی کرد. تا تنوع و تکثر نظریات و نگاه‌های موجود درباره دانشگاه را نشناسیم، نمی‌توانیم ابعاد تاثیرگذار این سوال را فهم کنیم؛ اما در نظر اول این پرسش، بیهوده و زائد است. همه می‌دانند وقتی از دانشگاه صحبت می‌کنیم از چه سخن می‌گوییم. پس کدام اهمیت و کدام تاثیرگذاری؟ اگر باهم به جامعه امروز دقیق بنگریم، با واقعیت‌های متعدد و متفاوتی مواجه‌‌ایم که گویی همه آنها واژه «دانشگاه» را با خود دارند. از دوره باستان امثال جندی‌شاپور، دوره اسلامی فخریه و نظامیه‌ها، دوره صفویه‌خان شیراز و خواجه تا دوره معاصر دارالفنون و دارالمعلمین‌ها و امثال دانشگاه تهران در نظر اول همچنین فیضیه و حوزه‌های علمیه، از موسسات آموزش عالی تا دانشگاه‌های غیرانتفاعی و مکاتبه‌ای، مجازی و آزاد و پیام نور در مناطق دور و نزدیک تا موسسات مهارتی و فنی و حرفه‌ای و علمی-کاربردی تا جدیدتر حوزه‌های علمیه درون دانشگاه‌های بزرگ و شناخته‌شده و بیمارستان‌های آموزشی اخیرا مطرح. خلاصه دانشگاه‌های علوم قدیمه و جدیده، ظاهرا همه اینها همزمان از نظر ما دانشگاهند.
البته این گستردگی فقط مربوط به این موارد عینی نیست در عالم ذهنی هم اندیشمندان در تعریف و معنی دانشگاه دیدگاه واحدی ندارند و شاهد تعدد و معرکه‌ای از آرا هستیم. گاه هویت دانشگاه براساس ماموریت آن، گاه براساس عملکرد و کارکرد آن تعریف کرده‌اند. جریانات و نظریات در قبل معرفی شده هرکدام تعریف مشخصی برای دانشگاه اختیار کرده‌اند هرچند این نظریه‌پردازی‌های اخیر عمدتا منشأ ایرانی ندارد. از گذشته‌های دور تا امروز اندیشمندان اروپا و آمریکایی به این امر توجه کرده و ایده‌هایی ساخته و پرداخته‌اند؛ اما در ایران شاهد نظریه‌ای در تعیین مرز دانشگاه از غیر دانشگاه نیستیم، اینکه دانشگاه در صورت چه عملکردی از دانشگاه بودن خود خارج خواهد شد؟ اصولا تفاوت دانشگاه با سایر نهادهای اجتماعی قراردادی است یا بسته به اسم‌گذاری ذوقی و سلیقه‌ای دارد و فاقد بار معنایی دقیق است؟ انتخاب و ساخت واژه «دانشگاه» چه پشتوانه تئوریکی داشته است؟ شاید این تشتت در فضای عینی دانشگاهی جامعه از گذشته تا امروز ریشه در همین عدم تدقیق ماهیت و مرزهای نظری دانشگاه در ذهن اندیشمندان ایرانی داشته باشد.
به هر صورت آن چیزی که موردنظر است اینکه قطعا پاسخ به این پرسش نیازمند تاملات جدی، طولانی و عمیق صاحب‌نظران ایرانی و بهره‌مندی از نظریات و ایده‌های مطرح در جهان است. این یادداشت شاید آغازین توجه مستقیم به این مساله و منشأ هم‌اندیشی درخصوص تعیین ماهیت و هویت یکپارچه دانشگاه ایرانی باشد. با وجود این جایگاه جدی برای مباحثی مانند رتبه‌بندی و سطح‌بندی دانشگاه‌ها قابل تصور است؟
مطالب پیشنهادی
