ورود به سیاهچاله تحریم‌ها؟

 

اگرچه برخی معتقد بودند که این طرح به سبب شامل بودن بندهایی مرتبط با تحریم روسیه و همچنین محدود در نظر گرفته شدن اختیار رئیس‌جمهور آمریکا برای اعمال نظر درباره مفاد آن، چندان مورد نظر کاخ سفید نیست و با بی‌اعتنایی ترامپ روبه‌رو می‌شود. دونالد ترامپ اما روز چهارشنبه 11 مرداد 96، این طرح را امضا کرد و در نتیجه این طرح به قانون تبدیل شد. 

 

 

یکی از اهداف اصلی که از تصویب این طرح دنبال می‌شود، بدون شک وضع تحریم‌های فلج‌کننده علیه مهم‌ترین نهاد ضدآمریکایی در جمهوری اسلامی ایران است. 

 

مطابق با قانون مزبور که به نام‌های «S722» یا «سیدا 2017» یا «hr3364» یا «کاتسا» معروف شده است، مسئولان سپاه پاسداران و مرتبطین آنها با ادعای واهی و مضحک حمایت از تروریسم در فهرست تحریم قرار می‌گیرند. آنچه در این طرح قابل‌تامل است اینکه طبق بندی از آن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ذیل فرمان اجرایی 13224 و از طریق اداره «اُفک» وزارت خزانه‌داری آمریکا در ردیف سازمان‌های تروریستی، مورد تحریم قرار می‌گیرد. 

 

این قانون رئیس‌جمهور آمریکا را ملزم می‌کند به فاصله حداکثر 90 روز بعد از اجرایی شدن آن، تحریم‌هایی را علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و اشخاصی که در زمره مقامات، پرسنل یا وابستگان این سازمان هستند، اعمال کند. با توجه به اینکه طرح کاتسا، 11 مرداد 96  توسط ترامپ تایید شده است، بنابراین زمان اجرایی شدن آن در تاریخ 9 آبان 96 خواهد بود. 

 

 

اما این قانون که به «مادر تحریم‌ها» یا «سیاهچاله تحریم‌ها» معروف است و چند روز دیگر اجرایی می‌شود، تحریم‌های همه‌جانبه‌ای را متوجه کشورمان کرده است؛ از جمله آنکه در بخش چهار آن، تحریم‌های مضاعفی حتی نسبت به قبل از برجام پیرامون برنامه موشک‌های بالستیک ایران اعمال شده و همه فعالیت‌های موشکی بالستیک ایران و هر نوع همکاری با آن مورد تحریم قرار گرفته است. در همین بخش چهار قانون کاتسا، ایران تلویحا متهم به داشتن فعالیت‌های هسته‌ای نظامی شده است؛ امری که به وضوح با ماجرای مختومه شدن پرونده «پی‌ام دی» که در فرآیند برجام حاصل شد و همچنین با فلسفه خود برجام مغایر است. 

 

 

در بخش 6 کاتسا که دخالت آشکار در امور داخلی ایران است، تصریح شده که باید به بهانه‌های حقوق بشری علیه ایران تحریم وضع شود. در این بخش از این قانون ضدایرانی همچنین تاکید شده که باید از افرادی که در ایران علیه مسئولان تبلیغ منفی یا فضا‌سازی کنند و تحت ادعاهای حقوق بشری علیه ملت و حاکمیت ایران فعالیت کنند، حمایت کرد. این بخش از قانون کاتسا را باید ترجمه مکتوب اظهارات اخیر «رکس تیلرسون» وزیر خارجه آمریکا دانست که در مصاحبه با «سی ان ان» گستاخانه خواستار تغییر نظام در ایران شده است. 

 

 

بخش هفت قانون کاتسا تحریم بی‌سابقه‌ای در زمینه تسلیحات دفاعی و متعارف ایران وضع کرده است و تمامی فعالیت‌های مرتبط با سلاح‌های دفاعی متعارف کشورمان که از نظر قوانین بین‌المللی آزاد و مشروع است را مورد تحریم قرار داده است. بخش 7 کاتسا کاملا مشخص می‌گرداند که هیات حاکمه آمریکا از اقتدار و خودکفایی نظامی و دفاعی نظام مقدس جمهوری اسلامی به ستوه آمده است. 

 

 

بخش پنج را اما باید مهم‌ترین بخش کاتسا قلمداد کرد؛ این بخش در رابطه با تحریم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. مطابق با این بخش، دولت آمریکا مکلف شده ظرف 90 روز بعد از تصویب قانون کاتسا (9 آبان 96)، سپاه پاسداران و تمامی زیرمجموعه‌های سازمانی و پرسنلی آن را وفق فرمان اجرایی 13224 اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا (افک) صادره در سال 2001، مورد تحریم قرار دهد. پیش‌تر در زمان انعقاد قرارداد میان وزارت اقتصاد ایران و کارگروه اقدام مالی موسوم به «FATF» بحث «خود تحریمی» در محافل داخلی شکل گرفته بود. در آن مقطع زمانی، عده‌ای معتقد بودند که ایران با قبول شرایط «FATF» در واقع متعهد شده‌ که هر شخص حقیقی و حقوقی ایرانی یا مرتبط با ایران که در قطعنامه‌های سازمان ملل‌ یا احکام صادره از آمریکا در فهرست تحریم قرار دارد، در سازوکار مالی داخل ایران هم مورد تحریم قرار گیرد و اموال او مسدود شود!

 

 

اکنون قانون کاتسا نیز کارکرد مشابه فوق را دارد؛ به این معنا که مطابق با این قانون، نه‌تنها سپاه پاسداران و زیرمجموعه‌هایش مورد تحریم مستقیم قرار می‌گیرند، بلکه افراد و شرکت‌ها و بانک‌هایی هم که اقدام به مراوده و مبادله با این نهاد مردمی کنند نیز مورد تحریم قرار خواهند گرفت. این امر از آن حیث که سپاه پاسداران در بخش سازندگی و آبادانی کشور و پیشبرد طرح‌های توسعه‌ای و زیرساختی ایران اسلامی به تصریح مقامات قوای اجرایی در همه ادوار یک نیروی ارزشمند و غیرقابل جایگزین است، دارای تبعات بسیار سنگینی است و به نوعی می‌توان گفت که این قانون، توسعه ایران را هدف گرفته است. 

 

فقط کافی است بدانیم که قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) که جهادگونه حجم عظیمی از طرح‌های سازندگی و توسعه‌ای ایران اسلامی را انجام داده، به گفته سردار عبداللهی، فرمانده این قرارگاه با پنج هزار پیمانکار از بخش خصوصی مراوده کاری و عمرانی دارد. به موجب قانون کاتسا این شرکت‌ها در صورت استمرار مراوده و همکاری با قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا در فهرست تحریمی آمریکا قرار می‌گیرند. 

 

همچنین چنانچه بانک مرکزی یا بانک ملی به این شرکت‌ها خدمات بانکی ارائه کند و وزارت خارجه آمریکا این همکاری را مورد شناسایی قرار دهد، توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا در فهرست تحریمی قرار می‌گیرند. 

 

 

با توجه به این تفاسیر، قانون تحریمی اخیر آمریکا علیه ایران علاوه بر اینکه مغایر با بندهای متعدد برجام از جمله بندهای 26، 28، 29 و 30 است، ایجاد یک چالش بزرگ اقتصادی برای ایران نیز محسوب می‌شود که نه تنها کورسوی انتفاع اقتصادی ایران در پسابرجام را به محاق می‌برد که حتی شرایط را از پیش از برجام نیز سخت‌تر می‌کند.

 

چند روز پیش بود که سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه با ذکر نمونه‌هایی از موارد نقض و بدعهدی آمریکا تاکید کرد که بزرگ‌ترین مورد تخلف از برجام مربوط به عدم پایبندی آن کشور به بندهای 26، 28 و 29 برجام است. بر اساس این بندها آمریکا متعهدشده است برجام را همراه با حسن نیت و در فضایی سازنده اجرا کرده و از هر عملی که باعث خدشه‌دار شدن منافع ایران از رفع تحریم‌ها می‌شود، خودداری کند. به‌ویژه آن کشور مکلف به رعایت این اصول در سخنان عمومی مقامات خود است که تاکنون به آن عمل نکرده است.

 

دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا اما با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که این وزارتخانه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را شامل فرمان اجرایی تروریسم جهانی 13224 و مطابق با قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم (کاتسا) می‌داند.

 

 

دولت آمریکا دو فهرست برای دسته‌بندی اشخاص و نهادهایی دارد که آنها را تروریستی یا حامی تروریسم می‌خواند. نام سپاه پاسداران به عنوان یک نهاد برای اولین بار در یکی از این دو فهرست قرار گرفته؛ البته نیروی قدس سپاه قبلا در این فهرست قرار گرفته بود. این دو فهرست عبارت است از:

 

۱- نهادهای تروریستی خارجی (به اختصار FTO): این مهم‌ترین فهرست گروه‌هایی است که آمریکا تروریستی می‌خواند و مسئول تهیه آن وزارت خارجه است. معنای دیگر قرار گرفتن در این فهرست، رویارویی نظامی و دفاعی با نیروهای آمریکایی است. سازمان مجاهدین خلق پیشتر در این فهرست قرار داشت، اما حالا نام این گروه حذف شده است. داعش، جندا...، حماس، القاعده و... همچنان در این فهرست هستند.

 

۲- اشخاص یا نهادهای معرفی‌شده با عنوان تروریست جهانی (به اختصار SDGT): این فهرست از نظر تبعات بین‌المللی یک پله پایین‌تر است. این لیست از سال ۲۰۰۱ بر اساس فرمان اجرایی جرج بوش به شماره ۱۳۲۲۴ شکل گرفت. بر اساس همین فرمان حالا دونالد ترامپ دستور داده نام سپاه پاسداران به این فهرست اضافه شود. نیروی قدس سپاه سابقا در این فهرست بوده است.

 

 

به طور مشخص و به تفسیر وزارت دارایی آمریکا، پاسخ این سوال خیر است. سپاه پاسداران نهاد تروریستی شناخته نشده و در فهرست دوم قرار گرفته، یعنی به خاطر حمایت از تروریسم تحریم شده است. اما با بررسی بیشتر جزئیات تحریم‌هایی که قرار است علیه این نهاد انقلابی اعمال شود به این نتیجه می‌رسیم که تقریبا از لحاظ ماهوی تفاوتی میان حالت فعلی یا تروریستی نامیدن سپاه وجود ندارد. 

 

 

چندی پیش سرلشکر جعفری در جلسه شورای راهبردی سپاه گفت که اگر دولت آمریکا سپاه پاسداران ایران را یک سازمان تروریستی بخواند، سپاه پاسداران هم ارتش آمریکا را در سراسر جهان به‌ویژه در منطقه خاورمیانه، همسنگ داعش در نظر خواهد گرفت.

 

وی تاکید کرد ایران اعمال تحریم‌های تازه در چارچوب قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها موسوم به قانون کاتسا را به منزله خروج یکجانبه آمریکا از برجام تلقی خواهد کرد.

 

 

نکته قابل تامل و البته تاسف‌انگیز در این قانون اما مساله دیگری است. ماجرا زمانی سخت‌تر می‌شود که این فشار تحریمی تنها بر نهادها و سازمان‌های داخلی ایران نیست، چه اینکه پیش از این نیز مجموعه‌های داخلی به بهانه‌های مختلف مورد تحریم قرار گرفته‌اند، بلکه این تحریم‌ها شامل هر فرد یا سازمان خارجی هم که به نوعی با سپاه ارتباط دارد نیز خواهد شد. به عبارتی دیگر ایالات متحده به دنبال ترساندن شرکای خارجی جمهوری اسلامی برای همکاری با کشورمان است که صریحا مخالف روح برجام است.

 

 

به نظر بسیاری از کارشناسان، تحریم کاتسا یکی از نیرومندترین تحریم‌ها علیه ایران یا هر کشور دیگری در جهان است که تاکنون وضع شده است. مجلس شورای اسلامی نیز در پاسخ به این قانون طرحی را به تصویب رساند که با کمال تاسف باید گفت در قانون مجلس هیچ‌چیزی که نشانه‌ای از «پاسخ واقعی» در آن باشد، نمی‌توان دید. در حقیقت این قانون حتی این‌قدر شجاعت به خرج نداده که ارتش و نیروهای اطلاعاتی آمریکا در منطقه را صریحا «تروریست» معرفی کند. چنین قانونی یک پاسخ به قانون کاتسا نیست، مگر اینکه نمایندگان، آن را به گونه‌ای کاملا بنیادین اصلاح کنند. 

 

حال با توجه به سخنان ترامپ و اعلام عدم پایبندی ایران به برجام از سوی وی و به نوعی انداختن توپ در زمین کنگره، باید گفت سه راه پیش روی ایالات متحده و کنگره آمریکا وجود دارد. راه اول این است که کنگره هزینه‌های تایید عدم پایبندی ایران به برجام را بپذیرد و خود را به‌نوعی مسبب خروج عملی آمریکا از برجام معرفی کند که در این صورت به اذعان بسیاری از مسئولان ارشد جمهوری اسلامی، ایران نیز از برجام خارج خواهد شد. راه دوم اما  انفعال کنگره در برابر این پیشنهاد عجیب رئیس‌جمهور آمریکاست، یعنی کنگره این موضوع را تایید نکند و این طرح دوباره به کاخ سفید بازگردد. راه سوم اما این روزها از سوی برخی مقامات آمریکایی تلویحا مطرح می‌شود که البته در اثر فشارهای مقامات اروپا به عنوان گزینه مطلوب مطرح خواهد شد و آن طرح موضوع مذاکره مجدد یا باز مذاکره روی برخی بندهای برجام است؛ موضوعی که البته از سوی رئیس‌جمهور فرانسه و نخست وزیر بریتانیا نیز مورد تایید قرار گرفت.