

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، معنویـــــــت یکـــی از بنیادیترین نیازهای بشر است. حتی امروزه در عصر غیبت ادیان از صحنه مدیریت کشورها باز شاهد نگهداری و توجه به آنها برای اغنای این امر هستیم. رواج عرفانهای نوظهور و معنویت کاذب موضوع دیگری است که نشان از اهمیت معنویت دارد، چراکه نسخه تقلبی تنها برای مسالههایی ساخته میشود که بهای قابلتوجهی داشته باشند. در مکتب اسلام، لازمه اغنای این نیاز وجود انسانهای معنوی است که در طی قوس صعود از سالک مسیر دستگیری نمایند.
فرهنگ کربلا به دلیل جامعیت خود ظرفیت بررسی از منظرهای گوناگون سیاسی، فلسفه تاریخ، جامعهشناسی و... را دارد اما در کنار همه این مسائل یکی از ظرفیتهای کربلا بررسی از منظر منبع اغنای معنویت است. ارزش این بررسی از آنجا بیشتر اهمیت پیدا میکند که توجه کنیم کربلا عرصه جامعترین تجلی انسان کامل است. از آنجایی که حقیقت اصلی انسان مجرد و از جنس معنی و معنویت است با عالم کثرات دنیا بیگانه و مدام به دنبال گشودن روزنهای به آسمان است. از منظر اسلام، رسیدن به انسان کامل که تجلی تام حقیقت در عالم کثرت است تنها از طریق دسترسی به عالم معنا میسر میشود. تفاوت معنویتهای کاذب با معنویت انسان کامل مانند تفاوت آب و سراب است که در ابتدا مدتی نظر انسان را به خود جلب میکند اما سرانجام به سرگردانی او میافزاید.
زیارتنامههایی که از جانب معصومین برای فرهنگ کربلا صادر شده یکی از روزنههای ارتباطگیری با انسانهای معنوی است. در این بین زیارت عاشورا از جایگاه ویژهای برخوردار است. هرکدام از سلامهای این زیارت خبر از امکان یاری گرفتن در رابطهای معنوی و هرکدام از لعنهای آن نشان از راهزنهای این مسیر دارد. سیر در کربلا حقیقیترین مسیری است که میتواند دسترسی انسان به معنا و معنویت را فراهم آورد. طی کردن این مسیر در کنار بینش معرفتی، نیاز به عنصر مهم دیگری به نام توجه قلبی دارد از همین جهت یگانگی با امام در این مسیر زمانی فراهم میشود که به اتحاد قلبی منتهی شود و این مهم به دست نمیآید مگر با اشک و گریه. البته قطعا معرفت مقدمه محبت است و فرض حب و بغض بدون شناخت محال است اما نکته مهم این است همانگونه که در نماز حضورقلب اصالت دارد و طلب شده و حضور ذهن تنها مقدمه تحقق آن است، معرفت هم درباره مساله کربلا تنها مقدمهای برای برقراری رابطه قلبی با امام است.
ارتباط قلبی و اشک درباره شخصیت امام حسین(ع) آنقدر جدی است که ایشان از ناحیه پدر در روایات زیادی با عنوان عامل اشک مومنان خطاب میشوند یا در روایتی از خود ایشان وارد شده است که میفرمایند: من کشتهشده اشکها هستم، هیچ مومنی یادم نمیکند مگر آنکه برمن بگرید. این گریه موجب مدیریت عاطفه و در مرحله بعد بستر رشد و آرامش معنوی را فراهم میآورد.
نکته مهم دیگر در این موضوع مسیری است که امام رضا(ع) طرحریزی میکند. ایشان در روایتی میفرماید: ای پسر شبیب هرگاه خواستی بر چیزی گریه کنی بر حسین گریه کن. این روایت، خطکشی است برای هدایت احساسات انسان به سمت رابطه قلبی با امام حسین(ع). همانگونه که بازگرداندن جامعه به مسیر نبوی تنها با نوشتن کتاب و مقاله انجام نمیشود و لازم است قیامی صورت پذیرد، رجعت قلبی به دین الهی هم تنها با اصلاح بینش معرفتی صورت نمیگیرد و لازم است قیامی قلبی انجام شود که گریه تنها نماد و نشانه آن است. بنابراین گریه بر امام آغاز سیر قلبی به سوی ایشان است.
نکته مهم دیگر در مورد اشک بر امام این است که این گریه از آنجایی که موجبات اتصال به مقامی حقیقی را در عالم فراهم میآورد، ثمره مهمی در دخل و تصرف زندگی و رفع مشکلات معنوی دارد به همین دلیل گریه بر امام حسین جزء جداییناپذیر سیره تمام علما و ائمه بوده است. زیارت عاشورا یکی از زیارتنامههای محوری کربلاست که خواندن آن از دور و نزدیک و در تمامی ایام سفارش شده است.
در این زیارتنامه با جهتدهی عواطف، در کنار جلب قلبها به محبت امام حسین برائت مدیریتشدهای نسبت به جریان طاغوت انجام میشود. تولیهای این زیارتنامه نه نزدیکی به چند شخصیت تاریخی بلکه نزدیکی به سبک زندگی معنوی است، به همین دلیل در کنار سلام به امام حسین تمام کسانی که خود را فانی در امام کردهاند هم مورد توجه قرار میگیرند. در نقطه مقابل برائتهای این زیارت هم نه ابراز تنفر از چند شخصیت تاریخی که برائت از هر نوع بستر و فرهنگی است که منجر به حاشیه راندن امام شود. با ابراز برائت به تمام جریان باطل و طلب نزدیکی به جریان حق در این نقطه است که در زیارتنامه اتحاد با امام شروع میشود و مصیبتهای ایشان، مصیبت ما خوانده شده و باز به سبب همین اتحاد برای صبر بر این مصیبت از خداوند پاداش طلب میکنیم.
در ابتدای این زیارتنامه نخست خداوند را خونخواه امام معرفی میکنیم و در مرحله بعد حضرت مهدی را، اما این اتحاد به حدی میرسد که در فرازهای بعد میخوانیم: ان یرزقنی طلب ثاری مع امام هدی، یعنی خود را صاحب خون خطاب میکنیم و از خداوند طلب میکنیم که آن را در روزی ما قرار دهد. از نشانههای دیگر این برقراری اتحاد، طلب مقام محمود از خداوند است. مقام محمود مقام ولایت و شفاعت است که خداوند به معصومین ارزانی داشته. طلب این مقام از خداوند برای خود نشان از عمق اتحادی دارد که با زیارت عاشورا میتواند برای انسان فراهم شود.
* نویسنده : علی عسگری پژوهشگر
