سال‌هاست که «گردشگری فرهنگی» مهم‌ترین بخش صنعت گردشگری در سراسر جهان را شکل داده و توانسته است منابع ارزشمندی از درآمد و اشتغال را فراهم آورد. این بخش به ویژه در صورت هدفمند بودن، هم به لحاظ مالی و هم به‌عنوان عاملی برای برانگیختن علاقه و جلب حمایت برای حفاظت از اماکن تاریخی ارزش دارد.
در این بین، فرهنگ بازدید از آثار تاریخی، یکی از جوانب مهم تاریخ‌سازی یک جامعه است که نقش به‌سزایی در نگهداری و حفظ میراث فرهنگی و تاریخی ایفا می‌کند. بازدید از آثار تاریخی به معنای مطالعه، شناخت، و در نتیجه حفظ آنهاست که در راستای تلاش تمام آحاد جامعه برای نگهداری از میراث فرهنگی رقم می‌خورد؛ از آنجایی‌که این آثار نه تنها نمایانگر تاریخ و فرهنگ یک ملت هستند، بلکه ارزش‌های فرهنگی، هویت ملی و تمدن را نیز نشان می‌دهند، حفظ و حراست از آنها وظیفه مهم همه افراد است؛ از این رو، در کشورهای مختلف با آثار متعدد تاریخی، ضوابط و قوانینی تعریف شده تا پیاده‌سازی تلاش‌های حفظ بناهای باستانی ثمربخش باشد. صیانت از این آثار نه تنها در کشورهایی با قدمت تاریخی، بلکه در تمام جوامع دنیا اهمیت دارد و با همکاری و تعامل مراجع مسئول، نهادهای فرهنگی و تاریخی و تعامل مردم با آنها انجام می‌شود تا ارزش و اهمیت آنها تا ابد حفظ شود.
در این گزارش به بخشی از فرهنگ بازدید از آثار تاریخی و ضوابط مربوط به آن در کشورهای اروپایی پرداخته‌ایم که به شرح زیر است:
ترکیه
تارنمای ولاگ‌دلفین‌هتل که متمرکز بر حوزه‌های مرتبط با میراث فرهنگی اروپا و ترکیه است نوشته، ضوابط بازدید از آثار تاریخی در کشورهای اروپایی شامل چند نکته اصلی است:
1. ممنوعیت خروج اشیاء حتی خاک قبرستان به عنوان یادگاری
در کشورهای اروپایی تمهیدات جدی به منظور خارج نکردن هیچ‌گونه شیء از مکان‌های تاریخی در نظر گرفته شده؛ یکی از رایج‌ترین مشکلات در مکان‌های تاریخی این است که برخی از بازدیدکنندگان اگر امکان خروج یک شیء وجود داشته باشد از آن غافل نمی‌شوند و ممکن است حتی آجر را از بنای معماری تاریخی خارج کنند.
بیشتر اماکن مقدس نیز جزء اماکن تاریخی محسوب می‌شوند و به همین دلیل، برداشتن قطعات سنگ یا خاک از مکان‌های دارای اهمیت تاریخی مانند قبرستان‌ها کاملاً ممنوع است.
2. ممنوعیت ریختن زباله
یکی از متداول‌ترین هشدارها در بازدیدهای توریستی عبارت «آشغال روی زمین نریزید» است. به ویژه در اماکن تاریخی ریختن زباله یک مسئله جدی است؛ از آنجایی‌که زباله‌های پرتاب شده در محل آثار تاریخی باعث آلودگی محیط اطراف می‌شود و زباله‌هایی مانند شیشه یا کاغذ در دمای بالا مشتعل شده و به خرابه‌ها آسیب رسانده و باعث تخریب اماکن تاریخی می‌شود، با در نظر گرفتن قوانین سخت و جدی مثل اعمال جریمه‌های سنگین این معضل به میزان قابل توجهی برطرف شده است.
3. ممنوعیت ایجاد آتش
با توجه به اینکه ایجاد آتش به طور کلی بسیار خطرناک است و روشن کردن آن در مکان‌های تاریخی به طور مستقیم کل آن منطقه را در معرض خطر قرار می‌دهد، قوانین این عمل را منع کرده‌اند. روشن کردن آتش تقریباً در هر مکان تاریخی ممنوع است.
4. منع بالا رفتن از سازه‌های تاریخی به دلیل گرفتن عکس
اگرچه یکی از لحظات جذاب سفرهای گردشگری، عکس گرفتن است و عکس‌های بی شماری در طول سفر و بازدید از آثار تاریخی گرفته می‌شود، اما یکی از مهم‌ترین قوانین ممنوعیتی است که برای بالا رفتن از آثار تاریخی و تخریب آنها را به دلیل گرفتن عکس‌های بهتر در نظر گرفته شده است.
5. ممنوعیت لمس اشیاء و بافت آثار تاریخی
موزه‌ها و بناهای تاریخی بسیاری در کشورهای مختلف حاوی آثار تاریخی هستند و امروزه در تمامی موزه‌ها، آثار تاریخی با ویترین‌های شیشه‌ای محافظت می‌شوند. با این حال، اشیائی که نمی‌توان آنها را در ویترین قرار داد، به‌طور آشکار و بدون قرارگیری در محفظه خاص در موزه به نمایش گذاشته می‌شوند. از آنجایی که دست زدن به این اشیاء ممکن است باعث تغییر شکل بافت اثر تاریخی شود، قوانینی مانند اعمال جریمه و پیگرد قانونی در نظر گرفته شده تا گردشگران بدون دست زدن به آنها بازدید خود را انجام دهند.
6. منع رنگ‌آمیزی و نوشتن روی سازه تاریخی
نوشتن و نقاشی روی بناها و بناهای تاریخی یکی از دلایل اصلی آسیب‌های جبران‌ناپذیر بسیاری از میراث‌های تاریخی است.
اگرچه برخی به دلایل ضدفرهنگی این قاعده را زیر پا می‌گذارند، اما نوشتن و نقاشی به دلیل آسیب‌هایی که به آثار تاریخی وارد می‌کند، کاملاً ممنوع است و برای آن قانون وضع شده تا گردشگران و بازدیدکنندگان موظف به عمل و اجرای آن باشند.
7. منع قدم زدن با کوله‌پشتی
قدم زدن در مکان‌های باریک شلوغ با کیف‌های حجیم یا کوله‌پشتی ممکن است منجر به افتادن کیف روی یک شیء شود یا نقاشی دیواری را خراش دهد و آن را خراب کند. یکی از عوامل آسیب دیدن بسیاری از آثار تاریخی موجود در موزه‌ها و اماکن تارخی فضای باز، همین مورد بوده که به دلیل تکرار آن، قانون منع حمل کیف‌های حجیم در نظر گرفته شده است.
8. منع ورود با کفش
رعایت اصول خاص هنگام بازدید از یک مکان تاریخی متعلق به فرهنگ و اعتقاد متفاوت بسیار مهم است و گردشگران موظف به رفتار توأم با احترام هستند. به عنوان مثال گردشگران در ترکیه هنگام بازدید از مساجد این کشور باید کفش خود را درآورند و موهای خود را با روسری بپوشانند؛ طبق قانون در نظر گرفته شده گردشگران هنگام بازدید از مکان‌های تاریخی با اهمیت مذهبی، باید هم محترمانه و هم بر اساس قوانین آن مذهب عمل کنند، مانند اینکه در زیارت مساجد و مقبره‌ها باید لباس مناسب و با حجاب بپوشانند.
فرانسه
تارنمای اینتیمیتی نیز شرح داده است که حفاظت از آثار تاریخی فرانسه برعهده دولت است و در همین راستا، دولت این کشور از تمام بناهای تاریخی محافظت می‌کند؛ هرگونه تغییر یا اصلاح در این اماکن بدون مجوز دولت غیرقانونی است؛ این تغییرات شامل نقاشی روی یک دیوار تاریخی، برداشتن سنگ و آجر از آنها یا ساختن هر سازه در محدوده‌ای است که به عنوان یک بنای تاریخی تعیین‌شده، تغییر غیرمجاز تا حدی پیگیری می‌شود که ممکن است جریمه یا حتی زندانی در پیش داشته باشد. دولت محلی در صورت لزوم و به منظور پیشگیری از آسیب بنای تاریخی همچنین می‌تواند برخی از محدودیت‌ها را اعمال کند، به عنوان مثال می‌تواند برای یک اثر تاریخی، سقف تعداد بازدید در یک زمان خاص را در نظر بگیرد تا آن بنا را در برابر آسیب‌دیدگی که ممکن است در پی تعداد زیاد بازدیدکنندگان رخ دهد، حفاظت کند.
ممنوع کردن برخی از فعالیت‌ها مانند بالا رفتن از سازه‌ها یا دست زدن به آنها نیز از جمله قوانینی است که دولت محلی فرانسه به طور جدی آنها را پیگیری می‌کند.
نکته مهم دیگری که درباره قوانین فرانسه هنگام بازدید از آثار تاریخی قابل توجه است، این بوده که هرگونه آسیب عمدی یا خرابکاری شامل گرافیتی، دستکاری در بناهای تاریخی، یا هر نوع تخریب عمدی دیگر ممکن است منجر به اتهامات قضایی شود.
ایتالیا
تارنمای لونلی‌پلنت که متمرکز بر اخبار سفر و گردشگری شهرها و کشورهای مختلف است درباره قوانین و ضوابط بازدید از آثار تاریخی در ایتالیا نوشته، به منظور حفاظت از آثار تاریخی در ایتالیا نیز قوانین سخت و مبالغ قابل توجهی جریمه در نظر گرفته شده تا احتمال آسیب به آنها کاهش یابد؛ یکی از جدی‌ترین و سختگیرانه‌ترین قوانین بازدید از آثار تاریخی این کشور مربوط به «چشمه عشاق رُم» می‌شود؛ اگر گردشگران در نزدیکی این فواره و عبور از محدودیت تعریف‌شده برای آن رانندگی کنند با جریمه‌های بسیار سنگین مواجه می‌شوند؛ حتی اگر بازدیدکنندگان خیلی نزدیک به فواره بایستند نیز از خطر جریمه در امان نیستند. مقامات شهر رم که سال‌ها به فکر نصب موانع محافظ در اطراف این بنای تاریخی بودند در نهایت آنها را نصب کردند تا از بروز حوادث و آسیب این اثر تاریخی مهم جلوگیری کنند.
براساس قوانین وضع شده این کشور برای گردشگران، نشستن جلوی آثار تاریخی و پل‌ها و دراز کشیدن مقابل آنها از دیگر رفتارهایی است که اعمال جریمه به دنبال دارد.
حمل کالسکه، اسکوتر و چمدان چرخ‌دار در نزدیکی پله‌های اسپانیایی رم ممنوع است؛ خوردن و آشامیدن نیز به همین ترتیب ممنوع است و با افرادی که به قوانین بی‌توجهی می‌کنند برخورد جدی می‌شود. غذا دادن به پرندگان در پیازا سن مارکو در ونیز نیز در دسته اعمال ممنوع قرار دارد.
عکاسی از کلیسای سیستین واتیکان، حک کردن نام یا ریختن زباله در هر مکان و بنای تاریخی بااهمیت فرهنگی با جریمه و حتی پیگرد قانونی همراه است.
شیرجه در کانال‌های ونیز، شنا یا حمام، پرواز پهپاد بدون مجوز یا حتی با مجوز در مناطق شهری، پهن کردن بساط پیک‌نیک در مکان‌های عمومی در ونیز یا توقف و مکث طولانی‌مدت روی پل‌های شهر، پریدن به داخل فواره‌های آب در ونیز یا بالا رفتن از آنها، دوچرخه سواری در مرکز شهر، نصب قفل عشق و امثالهم به پل‌های رم و ونیز، همگی ممنوع هستند و برای هر کدام از آنها جریمه‌های قابل توجهی در نظر گرفته شده که ممکن است پیگرد قانونی هم داشته باشند!
انگلیس
وبسایت پارلمانی انگلیس توضیح داده، بیش از یک قرن از زمانی‌که پارلمان این کشور نیاز به حفاظت از بناها و آثار تاریخی را تشخیص داده گذشته است؛ نخستین قانون درباره حفظ اماکن باستانی و تاریخی در انگلیس، قانون حفاظت از بناهای باستانی در سال 1882 بود. این قانون ترتیباتی را برای «نگهبانی» حدود 50 مکان باستانی صورت داد و یک بازرس جداگانه برای هر کدامیک از این آثار باستانی منصوب کرد تا حفاظت از این آثار تمام و کمال صورت بگیرد.
طبق قانون وضع شده، برای تمام بناهای تاریخی که در فهرست مناطق تحت حفاظت قرار دارند، قوانین جداگانه‌ای وضع شده تا از آسیب گردشگران و بازدیدکنندگان در امان بمانند؛ در صورت هرگونه اقدام غیرمجاز فرد ممکن است با جریمه نقدی و حتی حبس مواجه شود. اگرچه جزئیات حفاظت از اماکن تاریخی انگلیس، ایرلند شمالی، اسکاتلند و ولز متفاوت است، اما در نهایت ماهیت این سیستم یکسان است و در صورت نادیده گرفتن هر کدام از قوانین وضع شده برای حفظ آثار تاریخی جریمه اعمال می‌شود.
جمهوری چک
وبسایت مربوط به منطقه گردشگری قرون وسطایی جمهوری چک نیز درباره ضوابط این کشور برای بازدیدکنندگان آثار تاریخی توضیح داده، به منظور حفظ و صیانت از بناهای تاریخی، مدیریت بنای تاریخی فواصل بین تورهای فردی را تعیین می‌کند و ظرفیت تورها و بناهای تاریخی با توجه به شرایط عملیاتی بنا و ایمنی بازدیدکنندگان محدود است.
همچنین بازدیدکنندگان موظفند دستورالعمل‌هایی که توسط کارکنان بنا ابلاغ می‌شود را رعایت کنند و اگر دستورات صادر شده به منظور ایمنی بازدیدکننده یا حفاظت از بناها مورد توجه قرار نگیرد، بازدیدکننده بدون استرداد هزینه پذیرش از محل خارج می‌شود و باید فوراً محل را ترک کند. علاوه بر این، بازدیدکننده ممکن است بر اساس مقررات تحت پیگرد قانونی قرار گیرد.
طبق قانون این کشور، ورود گردشگران به بنای تاریخی با لباس یا کفش بسیار کثیف و نامناسب مجاز نیست و از بازدید آنها ممانعت به عمل می‌آید. همچنین ورود گردشگران با کیف‌های حجیم و حتی چتر ممنوع است و در صورت مفقودی شیء یا آسیب به اشیاء تاریخی در همان زمان پلیس ورود می‌کند.
طبق قوانین تعریف‌شده این کشور، ایجاد مزاحمت برای سایر بازدیدکنندگان با ارائه راهنما از طریق ایجاد هر گونه سروصدا (صحبت کردن، پخش موسیقی، آواز خواندن، استفاده از تلفن همراه و دستگاه‌های صوتی) ممنوع است و اخراج از اثر تاریخی را به دنبال دارد. خوردن، آشامیدن و حتی جویدن آدامس از دیگر ممنوعیت‌های در نظر گرفته شده برای بازدیدکنندگان آثار تاریخی در جمهوری چک است.
از افزایش درآمد اقتصادی تا ارتقا فرهنگ و غرور ملی
آثار تاریخی نمایانگر هویت و تمدن یک ملت هستند و حفظ آنها به معنای حفظ هویت فرهنگی است که باعث جذب گردشگران و افزایش درآمد اقتصادی می‌شود، به توسعه محلی کمک و ایجاد امکانات گردشگری، اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی را تسهیل می‌کند. از آنجایی که آثار تاریخی همچنین منبعی برای تاریخ‌نگاری و تحقیقات هستند، حفظ آنها به ما اطلاعات ارزشمندی درباره گذشته ارائه می‌دهد و ارتقاء فرهنگ و آموزش را به دنبال دارد و در نهایت غرور ملی مردم یک جامعه را تقویت می‌کند.
بنابراین همانطور که در ابتدای این گزارش اشاره شد، بخش قابل توجهی از وظایف حفاظت از آنها بر عهده گردشگرانی است که از این اماکن و آثار تاریخی بازدید می‌کنند تا بتوان نسل‌های آینده را نیز در این هویت، سهیم و تمدن ملی را حفظ کرد.
منبع: میراث آریا