علی مزروعی، خبرنگار گروه نقد روز: روز گذشته پس از جنجال‌هایی که صداوسیما با آوردن حمید رسایی به شبکه خبر به راه انداخته بود، خبر برکناری علیرضا خدابخشی از معاونت سیاسی سازمان صداوسیما در رسانه‌ها منتشر شد. خبری که بلافاصله به کلمه استعفا تغییر محتوا داد اما تغییر ماهیت نه. تعیین بلافاصله معاون سیاسی جدید و نشستن محمدعلی صائب رئیس خبرگزاری صداوسیما بر صندلی او این گزاره را اثبات می‌کند، تغییر او خیلی هم بدون مقدمه نبوده است. اینکه مرتبط‌ترین فرد به «اجرای طرح تحول» بعد از به‌وجود آوردن چندین بحران از معاونت سیاسی کنار گذاشته می‌شود، پیام‌های واضحی برای ارزیابی موفقیت ایده تحول و وجود همتی برای اجرای آن به جامعه می‌دهد.
خدابخشی با چه هدفی منصوب شد
پیمان جبلی پس از انتصاب به‌عنوان رئیس سازمان صداوسیما، علیرضا خدابخشی را به‌سمت معاون سیاسی سازمان صداوسیما منصوب کرد. انتخاب معاون سیاسی جدید که از نخستین تغییرات اعلام‌شده پس از آمدن جبلی به صداوسیما بود، صرفا یک تغییر ساده محسوب نمی‌شد؛ چراکه خدابخشی ۴۵ ساله قرار بود نماینده و مجری طرح تحولی باشد که بخش اعظمی از آن باید در حوزه خبر و برنامه‌های سیاسی اتفاق می‌افتاد. علیرضا خدابخشی علاوه‌بر کار در سازمان صداوسیما، در رسانه‌های مکتوب هم فعالیت داشت و عمده فعالیت‌هایش در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی بود. او زمانی به‌عنوان خبرنگار مجلس در روزنامه ابرار فعالیت می‌کرد و در ادامه معاونت سردبیری روزنامه همشهری را برعهده گرفت.
جنجال‌های معاونت سیاسی
فراهم آوردن فضای ستیزه‌جویی بین نمایندگان منتخب آن هم درست در روز تذکر رهبر انقلاب مبنی‌بر اجتناب از دعواهای مخرب امری بود که به‌تنهایی برای تغییر یک معاون سیاسی که قرار بود مجری ایده تحول باشد، کفایت می‌کند. این البته تنها حاشیه دوران معاونت خدابخشی نبود. صداوسیما در دوره او با چند چالش جدی مواجه شد؛ ماجرای هک شدن شبکه‌های صداوسیما آن ‌هم هنگام پخش سخنان مقام‌معظم‌رهبری در یکی از بخش‌های خبری و در ادامه تعلل در ارائه توضیح و عذرخواهی از دیگر مواردی بود که در جریان این اتفاق پرسش‌برانگیز شد. از دیگر رویکردهای پرسش‌برانگیز صداوسیما عملکرد معاونت سیما در پوشش برخی تجمعات اپوزیسیون در خارج از ایران بود. چند روز قبل از هک شدن صداو‌سیما، پخش تصاویر مربوط به یک زن برهنه با افکت‌های حداقلی در بخش خبری 20:30 به‌عنوان زیرمجموعه معاونت سیاسی حاشیه‌ساز شده بود. تصاویری که گرچه با هدف تقبیح عملکرد یک جریان سیاسی پخش شد اما خود منجر به قبح‌شکنی می‌شود و وجهه اخلاقی را که از صداوسیما جمهوری اسلامی ایران توقع می‌رود، خدشه‌دار می‌کند. البته این اقدام بعدا با یک عذرخواهی همراه شد اما عملکرد بخش‌های مختلف خبری صداوسیما در پوشش حوادث اخیر کشور نیز نقدی بوده که برخی کارشناسان در انتقال مرجعیت خبری ناآرامی‌های اخیر به شبکه‌های معاند خارج از کشور مطرح کرده‌اند. این درحالی است که «افزایش سرعت در تامین نیازهای خبری مخاطبان» ازجمله نکات دیگری بود که با هدف اجرای تحول رویکردی صداوسیما در حکم ابتدایی خدابخشی بر آن تاکید شده بود. با توجه به متن استعفای خدابخشی به‌نظر می‌رسد این تعلل در خبررسانی نیز بخشی از عواملی بوده که جبلی را وادار به کنار گذاشتن بازوی تحولی خود کرده است. در متن استعفای خدابخشی دراین‌باره آمده است: «بازآرایی و تازه‌گردانی عملیات رسانه‌ای در مقابله با جنگ همه‌جانبه و ترکیبی دشمنان قسم‌خورده انقلاب اسلامی؛ ضرورت دارد. فرصت را مغتنم شمرده و برای باز کردن فضا برای مدیری تازه نفس و استمرار نوآوری در معاونت سیاسی رسانه ملی؛ استعفای خود را تقدیم می‌کنم.»
اقدام غیرقابل‌توجیه
روز پنجشنبه رهبر انقلاب در دیدار با اعضای مجلس خبرگان ضمن اشاره به طراوتی که تشکیل مجلس جدید در کشور ایجاد می‌کند، عوامل برهم زننده آن را نیز برشمردند: «مثل همه‌ حقایق شیرین عالم، یک چیزهایی هم وجود دارد، عواملی هم وجود دارد که می‌تواند این شیرینی را از بین ببرد. بنده اینجا یادداشت کرده‌ام، آن چیزی که می‌تواند شیرینی مجلس جدید را نابود کند، سخنان اختلاف‌انگیز و دعوا راه انداختن‌ها و ستیزه‌گری‌های دشمن‌پسند است.» ایشان پس از نهی از دعواهای اختلاف‌برانگیز «باید خیلی مراقبت» کرد را دومرتبه تکرار کردند تا پرهیز از چنین رفتارهایی و بستر‌سازی برای آن را به‌جد مورد تاکید قرار داده باشند. با وجود این تاکید اما صداوسیما در روز مطرح شدن صحبت‌های رهبر انقلاب، حمید رسایی یکی از جنجالی‌ترین نمایندگان منتخب مجلس را برای مناظره به صداوسیما دعوت کرد. مجری این مناظره نیز فضای گفت‌وگو را به‌نحوی پیش‌برد تا رسایی فرصت صحبت کردن علیه محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس و دیگر رسانه‌ها را داشته باشد. مجری برنامه به همین نیز اکتفا نکرد و تاکید داشت که رسایی حتما نام افراد مختلف ازجمله قالیباف را روی آنتن زنده ذکر کند.
صداوسیما خیلی زود به خدابخشی نه گفت
اظهارات مجری برنامه نشان می‌داد که او با دریافت محتوا از سردبیر برنامه و شاید سطوح بالاتر در رویکرد جنجال‌برانگیز خود خیلی مصمم است. سردبیر خبرگزاری مجلس نیز در توییتی دراین‌باره مدعی‌شده در برنامه مناظره خود خدابخشی با حضور در رژی در گوش مجری سوالات را به او می‌گفت. عکاف در این باره نوشت: «پرسیدم در آن شب کذایی که رسایی میهمان برنامه بود چه کسی در رژی پخش بود؟ گفت خدابخشی. گفتم چه کسی توی گوشی به مجری برنامه می‌گفت آن سوالات را علیه قالیباف و سپاه بپرسد؟ گفت شخص خدابخشی. گفتم الان چه خبر؟ گفت تا امروز این حجم از شادی کارکنان صداوسیما را ندیده بودم.» صداوسیما اما گویا با معاون سیاسی خود همسو نبود، لذا فایل ضبطی برنامه را از تلوبیون حذف کرد تا نشان دهد حداقل به اندازه مجری و معاون سیاسی برای جنجال‌سازی مصمم نیست. کنار رفتن معاون سیاسی تا حد زیادی نشان داد که پشت‌صحنه مجری مصمم شبکه خبر چه کسی بوده، حتی اگر از دل این اتفاقات اختلاف‌نظر بین مدیر و معاون سیاسی صداوسیما را برداشت کنیم، چیزی از قصور مدیر رسانه ملی کم نمی‌شود. مدیر رسانه ملی هم به دلیل انتخاب خدا بخشی و هم به‌دلیل عدم هماهنگی با او باید بیش از عزل وی در قبال آشفته‌بازاری که در سازمان تحت‌امرش شکل‌گرفته پاسخگو باشد.
تغییر چهره اثری بر تحول ندارد
هم خدابخشی و هم صائب که به‌جای او بر مسند معاونت سیاسی سازمان صداوسیما نشسته‌اند از چهره‌های نزدیک به وحید جلیلی قائم‌مقام سازمان صداوسیما هستند. اینکه پس از شکست مدیریتی خدابخشی با چهره‌ای دیگر همان مبانی گذشته در صداوسیما تعیین‌تکلیف کنند، نشان از این دارد که مدیران سازمان درکی از شکست پروژه تحولی خود نداشته و عدم تحقق آن را ناشی از ضعف نیروهای زیرمجموعه می‌دانند. باید دانست که اقدامات جنجال‌برانگیز صداوسیما بیش از آنکه به‌خاطر قصور افراد باشد به ضعف در ایده‌ها ربط دارد. اگر قرار باشد عدالتخواهی در بین بدنه صداوسیما به افشا‌گری فهم شود، طبعا تغییر مدیران باعث کنار گذاشتن این رویکرد مخرب نشده و مدیران بعدی نیز پس از مدتی همان مسیر قبل را تکرار خواهند کرد. اساسا تحول زمانی رخ خواهد داد که نقشه‌راه تحولی و معقولانه‌ای وجود داشته باشد، به‌طور مثال در زمینه عدالت ارائه راهکارهایی برای حل مساله نابرابری بیشتر کارگشاست تا افشاگری‌های موردی.