ندا اظهری، مترجم: پیشرفت سریع فناوری هوش مصنوعی به‌طور چشمگیری جامعه بشری را متحول می‌کند و همزمان مجموعه‌ای از مسائل اخلاقی، قانونی و اجتماعی را نیز گوشزد می‌کند. حکمرانی موثر هوش مصنوعی به یک نگرانی مهم جهانی تبدیل شده است. طی سال گذشته استقرار گسترده هوش مصنوعی مولد به‌ویژه مدل‌های زبانی بزرگ مرحله جدیدی را در مدیریت هوش مصنوعی رقم زد. تلاش‌های مستمری توسط جامعه بین‌المللی برای پرداختن به چالش‌های جدید ناشی از این پیشرفت‌های هوش مصنوعی انجام می‌شود. از آنجایی که اجماع پیرامون حکمرانی بین‌المللی در حال ایجاد و عملی شدن است، اهمیت عملی انجام یک ارزیابی جهانی از وضعیت حکمرانی هوش مصنوعی به‌تدریج آشکار می‌شود. در این حوزه، مرکز هوش مصنوعی بلندمدت (CLAI) با همکاری مرکز تحقیقات بین‌المللی اخلاق و حاکمیت هوش مصنوعی که به میزبانی موسسه اتوماسیون و آکادمی علوم چین برگزار شده به‌طور مشترک توسعه شاخص AGILE (ارزیابی بین‌المللی حاکمیت هوش مصنوعی) را آغاز کرد. این شاخص برای بررسی وضعیت حاکمیت هوش مصنوعی تا امروز در 14 کشور برای نخستین دسته ارزیابی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف این است که وضعیت فعلی حکمرانی هوش مصنوعی در این کشورها از طریق امتیازدهی داده‌ها به تصویر کشیده شده و به آنها کمک کند تا مرحله حکمرانی را شناسایی کرده و مسائل حاکمیتی را کشف کنند و درنهایت بینشی برای بهبود سیستم‌های حکمرانی هوش مصنوعی ارائه دهند.
ارزیابی حکمرانی بر چه چهارچوب‌هایی استوار است؟
فلسفه طراحی شاخص ارزیابی بین‌المللی حکمرانی هوش مصنوعی (AGILE) با این اصل مطابقت دارد که «سطح حکمرانی باید با سطح توسعه مطابقت داشته باشد.» به‌طور خاص یک کشور باید سطح حکمرانی هوش مصنوعی خود را با سطح کلی توسعه هوش مصنوعی هماهنگ کند تا از رشد سالم و پایدار هوش مصنوعی اطمینان حاصل کند. ماهیت اصلی هم اجتناب از توسعه کنترل‌نشده به دلیل حکمرانی ناکافی برای جلوگیری از آسیب به جامعه و هم اجتناب از سرکوب نوآوری‌های فناورانه حاصل از حکمرانی بیش از حد است. هدف حکمرانی دستیابی به یک تعامل سالم سودمند بین نوآوری فناورانه و رفاه اجتماعی است به‌گونه‌ای که مزایای هوش مصنوعی را به حداکثر و خطرات بالقوه آن را به حداقل برساند. براین اساس، شاخص AGILE چهار رکن برای ارزیابی حکمرانی هوش مصنوعی در اختیار دارد که شامل سطح توسعه، فضای حاکمیتی، ابزارهای حکمرانی و اثربخشی حکمرانی است. شاخص AGILEبا ارزیابی کامل این جنبه‌ها با هدف ارائه یک تحلیل جامع و واضح از وضعیت هوش مصنوعی به هر کشوری می‌پردازد. شاخص AGILE بر چهار رکن بنا نهاده شده که 18 بعد و 39 شاخص را در بر می‌گیرد که چهارچوبی جامع برای ارزیابی وضعیت حکمرانی هوش مصنوعی در کشورهای مختلف را ارائه می‌دهد.
سطح توسعه: امتیاز این رکن درمورد سطح توسعه نشان‌دهنده مقیاس تحقیق و توسعه هوش مصنوعی، زیرساخت و صنعت یک کشور است. امتیاز بالاتر نشان‌دهنده تحقیق و توسعه هوش مصنوعی در مقیاس بزرگ‌تر، زیرساخت‌های پیشرفته و صنعتی بالغ‌تر است.
فضای حکمرانی: امتیاز رکن فضای حاکمیتی منعکس‌کننده چشم‌انداز سیاسی و فناورانه حکمرانی هوش مصنوعی است. امتیاز بالاتر بیانگر چالش‌های کمتر حاکمیتی، حمایت بیشتر و کاهش بار حاکمیتی است. با تکامل یافتن فضای حکمرانی کشور باید به‌سرعت واکنش نشان داده و ابزارهای جدید حکمرانی را اجرایی کند.
ابزارهای حکمرانی: امتیاز رکن ابزارهای حکمرانی نشان می‌دهد که ابزارهای حکمرانی هوش مصنوعی در یک کشور چقدر جامع هستند. امتیاز بالا بیانگر آن است که کشور دارای مجموعه‌ای قوی و متنوع از ابزارها برای تضمین برنامه‌های کاربردی ایمن و اخلاقی هوش مصنوعی است. کیفیت اجرای این ابزارها در اثربخشی حکمرانی منعکس خواهد شد.
اثربخشی حکمرانی: امتیاز رکن اثربخشی حکمرانی منعکس‌کننده اثربخشی حکمرانی هوش مصنوعی در عمل است. امتیاز بالای این رکن بیانگر اطمینان عمومی بالا به هوش مصنوعی، شفافیت قابل توجه در الگوریتم‌های داده و پژوهش و کاربرد چشمگیر در حکمرانی هوش مصنوعی و استفاده از هوش مصنوعی برای دستیابی به توسعه پایدار است. این عناصر زمینه را برای ادامه توسعه سالم هوش مصنوعی فراهم می‌کنند.
همبستگی قوی بین امتیاز شاخص AGILE و سرانه GDP
امتیاز شاخص AGILEهمبستگی بالا با سرانه تولید ناخالص داخلی (GDP) را نشان می‌دهد. کارشناسان در این گزارش، 14 کشور را براساس سرانه GDP به دو گروه دسته‌بندی می‌کنند به‌طوری که یک گروه با درآمد بالا شامل 9 کشور مانند کشورهای G7، سنگاپور و امارات و یک گروه «بریکس» از پنج کشور با درآمد متوسط پیش از گسترش سال 2023 است. قابل ذکر است که با وجود عضویت در «بریکس»، امارات در این گزارش به‌عنوان یک کشور پردرآمد تلقی می‌شود. داده‌ها به‌وضوح نشان می‌دهد که کشورهای با درآمد بالاتر معمولا در این شاخص، امتیاز بیشتری از کشورهای عضو «بریکس» کسب می‌کنند. باوجوداین، نمرات چین و هند در شاخص AGILEبه ترتیب 68.5 و 48.1 عنوان شده که به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از سطح سرانه GDP است درحالی‌که امتیاز این شاخص برای امارات 49 است که به‌طور چشمگیری کمتر از سطح سرانه GDP است. همبستگی بالا بین امتیاز این شاخص و سرانه GDP نشانه دیگری از الزامی بودن توسعه به‌عنوان رکنی برای حکمرانی به شمار می‌رود. امتیازهای کلی بالاتر چین و هند در مقایسه با سطح سرانه GDP را می‌توان تا حدی به سطح بالاتر توسعه هوش مصنوعی نسبت به سرانه GDP نسبت داد. علاوه‌براین، هر دو کشور عملکرد خوبی در رکن اثربخشی حکمرانی هوش مصنوعی ایفا کرده‌اند به‌طوری که چین و هند به ترتیب با امتیازهای 82 و 66، رتبه‌های اول و دوم را در بین 14 کشور به دست آورده‌اند.
فضای حکمرانی در کشورها متفاوت است
تجزیه و تحلیل بیشتر امتیاز شاخص AGILE در رکن‌های مختلف، این امکان را به کارشناسان داده تا بتوانند 14 کشور ارزیابی‌شده را به سه نوع دسته‌بندی کنند. چین، آمریکا و انگلیس در نخستین ارزیابی این شاخص درمجموع امتیاز بالاتری را به دست آوردند اما در رکن فضای حاکمیتی این امتیاز پایین‌تر است. این امتیازها نشان می‌دهد که اگرچه این سه کشور در توسعه هوش مصنوعی پیشرفته‌تر هستند اما باز هم سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در حکمرانی هوش مصنوعی انجام داده و به اثربخشی نسبتا خوبی دست یافته‌اند اما در مقایسه با سایر کشورها با فشارها و چالش‌های مدیریتی هوش مصنوعی بسیار زیادی مواجه هستند. سنگاپور، کانادا، آلمان، ژاپن و فرانسه در تمام ارکان امتیازهای یکسان‌تری کسب کرده‌اند که نشان می‌دهد این کشورها ابزارهای حاکمیتی جامعی را تحت فشارهای کمتر حاکمیتی اجرا کرده‌اند. در مقابل هند، برزیل، ایتالیا و امارات به‌رغم کسب امتیاز بالاتر در محیط حکمرانی دارای امتیاز کلی نسبتا پایین‌تری در این شاخص هستند.
برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.