زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: تصاویر و فیلم‌های رسانه‌های محلی استان سیستان‌و‌بلوچستان حاکی از این است که از اواسط هفته گذشته، بخش بلوچستان در این استان دچار سیل و آب‌گرفتگی شده است. با وجود اینکه چند روزی است سدهای بلوچستان سررزیر کرده‌اند، خانه‌ها دچار آب‌گرفتگی و جاده‌های روستایی و مواصلاتی دچار آسیب جدی شده‌اند اما آخرین اخبار منتشر‌شده از سیل سیستان مربوط به دو روز گذشته است و سیل سیستان در میان انبوه اخبار سیاسی این روزهای کشور گم شده است.
با این وجود اما خبرنگار «فرهیختگان» سعی کرده است تا با ارتباط با فعالان محلی منطقه بلوچستان، آخرین اخبار از وضعیت سیل این منطقه را دریافت کند. به گفته فعالان محلی، با وجود فعالیت نیروهای مختلف دولتی و جهادی در شهرهای مختلف سیستان اما براساس گزارشات دریافت‌شده، مردم از کمبود آذوقه و آب در این روزهای سیلابی رنج می‌برند. ستاد بحران سیستان‌و‌بلوچستان می‌گوید که پیش‌بینی شده بود از بامداد دوشنبه بارش‌ها در بخش بلوچستان یعنی چابهار و شهرهای اطراف آن در استان سیستان‌و‌بلوچستان آغاز شود. طبق پیش‌بینی‌ها همین اتفاق نیز افتاد تا بارندگی‌ها در بالا‌دست، یعنی در بخش سیستان، سبب طغیان رودخانه فصلی کاجو شود. در این بین نیز به دلیل بارش‌های سیل‌آسا بعضی از سدهای منطقه مانند سد زیردان سرریز شدند و سبب خسارت به روستاهای پایین‌دست شد.
سیل در بخش بلوچستان رخ داده است
معمولا محلی‌های خود سیستان‌و‌بلوچستان، شهرهای شمالی این استان را سیستان می‌گویند. این منطقه حوضه آبریز رودخانه‌های هیرمند و هامون است. در برخی شهرهای این منطقه در زمستان امسال هوا به قدری سرد بود که حتی برف نیز باریده است. جنوب استان و سیستان‌و‌بلوچستان نیز به بخش سیستان شناخته شده است. البته خود محلی‌ها به آن مکران می‌گویند. سواحل مکران و ساحل دریای عمان هم جزء همین بخش جنوبی استان است. سیلی که این روزها به دلیل شدت بارندگی و سرریز شدن سدها به وقوع پیوسته است نیز در بخش سیستان است. شهرهای چابهار، کنارک، دشتیاری و زرآباد این روزها درگیر سیل هستند.
نکته‌ای که در این بین و در بررسی سیل این روزهای سیستان باید به آن توجه داشت این است که این شهرها مناطق پایین‌دست شهرهای شمالی به حساب می‌آیند و علاوه بر بارندگی‌هایی که در خود شهرها صورت می‌گیرد، بارندگی شهرهای شمالی نیز به این مناطق سرریز می‌شود. یعنی مثلا اگر در شهرهای سرباز، راسک و قصرقند بارندگی شود، نزولات آسمانی به سمت شهرهای جنوبی سرریز خواهد شد. از آنجایی که این شهرها در کنار سواحل مکران هستند، شرایط خاک‌شان ساحلی است و آب که سرریز می‌شود یا باران که می‌بارد، چند روزی در آن شهرها باقی می‌ماند.
همچنین به دلیل نبود زیرساخت مناسب، بارندگی‌های سیل‌آسا به راههای ارتباطی و جاده‌های مواصلاتی آسیب می‌رساند. در دولت‌های قبلی با وجود اینکه برای ایجاد راههای مواصلاتی این شهرها هزینه‌هایی شده است اما همچنان در چنین مواقعی، نبود پل برای ارتباط بین‌روستایی احساس می‌شود. همچنین در شهرستان دلگان که حوضه آبریز جازموریان است نیز قصه به همین منوال است. در آن منطقه یک دریاچه فصلی وجود دارد. وقتی بارندگی می‌شود، به دلیل نبود پل در جاده‌ها، کلیه راه‌ها و مسیرها به طور کل قطع می‌شود.
خانه‌های سست سواحل مکران
بسیاری از روستاهای دشتیاری و چابهار در مسیر رودخانه‌های فصلی قرار دارند و به دلیل اینکه این خانه‌ها در سواحل مکران قرار دارند، از لحاظ استحکام ضعیف هستند. برای همین با وقوع چنین سیلاب‌هایی، خانه‌ها آسیب می‌بینند و آب وارد خانه‌ها می‌شود. هرچند آن‌گونه که پیداست، برخی خانه‌ها نوساز هستند اما به این دلیل که خاک، خاک مقاومی نیست، خانه‌های این مناطق با بارش‌های سنگین و وقوع سیل، آسیب می‌بینند.
خسارت 14 هزار میلیارد ریالی سیل سیستان
مجید محبی، مدیرکل بحران ستاد بحران استان سیستان‌و‌بلوچستان اعلام کرده است که براساس برآورد اولیه تاکنون سیلاب خسارت ۱۴ هزار میلیارد ریالی به زیرساخت‌های ۱۳ شهرستان این استان وارد کرده که بیشتر این خسارت‌ها به ترتیب به حوزه‌های راه، برق و کشاورزی مربوط می‌شود. محبی همچنین در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره آخرین وضعیت سیلاب بلوچستان گفت: «سیل منطقه بلوچستان بیشتر در دو شهرستان دشتیاری و چابهار و در بخش‌های پلان و پیرسهراب به وقوع پیوسته است. در اوایل هفته گذشته هشداری نارنجی صادر کردیم که در پی صدور این هشدار شهرستان قصرقند دچار آب‌گرفتگی شد و خسارت بیشتر در بخش برق و راههای مواصلاتی بود. همچنین پس از این هشدار، هشداری دیگر صادر کردیم و به‌دلیل اینکه فاصله زمانی این دو حادثه و دو هشدار کم بود، با توجه به سرریز شدن دو سد زیزان و پیشین، باعث شد که پایین دست این دو سد یعنی در شهرستان چابهار و دشتیاری دچار آب‌گرفتگی شود.»
محبی درباره خسارت‌های وارد شده نیز مطرح کرد: «راههای روستایی دچار خسارت شد و بعضی از روستاها در محاصره سیل قرار گرفتند. همچنین برق 41 روستا تا دو روز گذشته قطع بود که اکنون تنها 15 روستا همچنان در خاموشی به سر می‌برند که دلیل آن نیز این است که همچنان راههای مواصلاتی این روستا دچار آب‌گرفتگی است و امکان دسترسی و حمل تیر چراغ برق وجود ندارد. 28 راه مواصلاتی و بخشی از راههای روستایی دچار مشکل بود. با پیگیری‌های صورت‌گرفته تنها 10 محور مواصلاتی همچنان زیر آب هستند. آب درحال فروکش کردن است. امدادرسانی توسط گروه‌های هلال‌احمر، گروه‌های جهادی و مردمی درحال انجام است.»
محبی تصریح کرد: «800 واحد در جریان سیل آسیب دیدند که پس از فروکش کردن آب، ترمیم و بازسازی این خانه‌ها طبق وعده بنیاد مسکن، صورت خواهد گرفت. همچنین بیمه حوادث طبیعی ساختمان برای جبران خسارت‌ها پای کار بوده و اعلام خسارت‌ها درحال پیگیری است. بیشتر خسارت‌ها در بخش راه، برق و بخش کشاورزی بود. با این وجود اما همچنان درحال امدادرسانی هستیم.»
به دلیل خشکسالی مردم در بستر رودخانه‌ها خانه ساختند
محبی همچنین در رابطه با زمان فروکش کردن آب معتقد است با توجه به بارندگی پیش‌رو در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه، نمی‌توان به‌صورت دقیق زمان خاصی برای فروکش کردن آب در منطقه اعلام کرد. محبی ادامه داد: «پیش‌بینی می‌شود که بارندگی و آسیب بارندگی در روزهای آینده کمتر خواهد بود؛ چراکه بارندگی در پایین‌دست سد است. اما امیدواریم در ظرف همین چند روز آینده مشکل اسکان روستاییان برطرف شود. برای برخی از روستاییان، اسکان موقت تدارک دیده شده اما مردم می‌خواهند درخواست کنند که اسکان موقت در همان روستاهای خودشان انجام شود. همچنین امداد هوایی از دو روز گذشته آغاز شده است.»
محبی همچنین در ادامه تاکید کرد این سیل تا به اینجای کار هیچ کشته و مفقودی نداشته است. او در ادامه درباره ساخت‌وساز در کنار حریم رودخانه‌های فصلی گفت: «به‌دلیل خشکسالی در این منطقه، بسیاری زندگی و دام‌هایشان را به‌سمت مکانی هدایت کردند که امکان تامین آب وجود داشته باشد. کنار بستر رودخانه‌ها تهیه آب برای دام‌ها راحت‌تر است. بنابراین آسیب‌دیدگی به هنگام طغیان رودخانه یا سرریز شدن سد، طبیعی است.»
ایجاد خسارت با حجم 280 میلیمتر بارندگی، طبیعی است
وی درباره آسیب به زیرساخت‌ها نیز عنوان کرد: «اصلاح بخش‌های مواصلاتی به حجم زیادی از سرمایه‌گذاری نیاز دارد و راههای استان، پیش از این سیل نیز راههای مناسبی نبودند. اما از سال‌های گذشته، بودجه مناسبی برای اصلاح راههای مواصلاتی و جاده‌های استان آمده بود. برای همین در مناطقی که راههای مواصلاتی بازسازی شده بود، هیچ خسارتی نداشتیم و امکان دسترسی برقرار بود. اما راه‌هایی که آسیب دیده‌اند، عمدتا راههای روستایی بوده و از کیفیت کافی برخوردار نبوده یا اینکه امکان بازسازی آنها وجود نداشت. امیدواریم که مشکل به سرعت برطرف شود اما حجم بارندگی‌ها بیشتر از تصور بود و 280 میلیمتر در هر کجای دنیا اگر ببارد، خسارت به بار خواهد آورد. از طرفی دیگر، شرایط منطقه هم خاص است. حتی اگر جاده و راه مواصلاتی خوب ساخته شود، با این حجم بارندگی، باز هم دچار خسارت می‌شدیم. این امری کاملا طبیعی است.»
محبی همچنین درباره آسیب به بخش کشاورزی منطقه نیز افزود: «باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی هم خسارت دیده‌اند. اما در بخش کشاورزی، باید مردم از بیمه زمین‌های کشاورزی و محصولات کشاورزی استفاده می‌کردند. موظف کرده‌ایم که تیم‌های ارزیاب بانک کشاورزی در منطقه مستقر شوند تا بررسی شود چه مقدار خسارت واردشده و افرادی که بیمه داشتند، هزینه خسارت واردشده را دریافت کنند.»
محبی همچنین عنوان کرد درحال‌حاضر کمیته امداد، هلال‌احمر، ستاد اجرایی فرمان امام، بنیاد مستضعفین، ارتش، سپاه و گروه‌های جهادی درحال امدادرسانی به مردم بلوچستان هستند.
درد سیستان‌و‌بلوچستان را درمان کنید
آن‌گونه که پیداست با سیل بلوچستان زخم کهنه استان، دوباره سرباز کرده است. طبق گفته مدیرکل ستاد بحران این استان، سیل آسیب جدی‌ای به راههای مواصلاتی و برق منطقه وارد کرده است. سیستان و بلوچستان سال‌هاست که از نبود زیرساخت مناسب رنج می‌برند و علی‌رغم فعالیت گروه‌های جهادی در کنار دولت‌ها، اما باز هم کمبود زیرساخت مانند جاده‌های مناسب روستایی برای تردد و راههای اصولی مواصلاتی در منطقه مشاهده می‌شود. با هربار وقوع بلای طبیعی در سیستان و بلوچستان از توفان‌های موسمی شن گرفته تا سیلاب‌های خروشان، مسکن‌های موقتی برای درمان درد جانکاه این استان تجویز می‌شود و دولت‌ها به‌طور جدی پای کار رفع مشکلات این استان نیستند. البته ناگفته نماند که خبر سیل این روزهای بلوچستان، میان خبرهای انتخابات هم گم شده است و کمتر کسی از سیل سیستان و بلوچستان باخبر است.
همچنین راههای مواصلاتی برخی از روستاهای دشتیاری بر اثر سیلاب، بسته شده است و برخی نیز به تازگی بازگشایی شده است. در مناطق دشتیاری نیز آب وارد خانه‌ها شده، زمین‌های کشاورزی و محصولات کشاورزی آسیب جدی دیده و دام‌های مردم روستاهای دشتیاری نیز از بین رفته است.
با وجود اینکه دولت در سال‌های قبل، تمام تلاش خود را کرد که در مسیر و حریم رودخانه‌های فصلی خانه ساخته نشود اما برخی رسانه‌های محلی با جوسازی رسانه‌ای، مردم را برای ساخت خانه در مسیر رودخانه قانع کردند و دولت نیز مجبور شد که به ساکنان این مناطق خدمات عمومی مانند آب و برق و جاده‌های مواصلاتی ارائه کند.
کدام نهادها فریاد بلوچستان را شنیده‌اند؟
خبرها حاکی از این است که نیروی زمینی ارتش، سپاه پاسداران، هلال احمر، ستاد اجرایی فرمان امام و بنیاد مستضعفین و حتی نیروهای مرزبانی فراجا در منطقه و خصوصا شهرستان دشتیاری حضور دارند. اما حجم امدادرسانی‌ها همچنان کم است و مردم مناطق سیل‌زده سیستان، همچنان به آذوقه، آب معدنی و لباس گرم نیاز دارند.
البته این امدادرسانی موقتی است و باید به صورت جدی برای این بارندگی‌های سیل‌آسا و البته سرریز شدن سد، چاره‌ای صحیح اندیشیده شود. هرچند در همین چند وقت اخیر یک سد در بخش سیستان احداث شد اما مردم منطقه معتقدند که این یک سد کم است و باید برای هدایت روان آب‌ها به سمت دریا و یا تجمیع آن پشت سد و البته احداث پل نیز تصمیماتی جدی اتخاذ شود.