فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار گروه دانشگاه: نزدیک شدن به موعد برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی، رفته‌رفته فضای بحث‌های سیاسی را دوباره گرم کرده است. این روزها هنگام عبور از میادین و خیابان‌های شلوغ شهر بدون شک سر و صدایی به گوش می‌رسد. برخی ستادهای انتخاباتی مشغول تبلیغات هستند و از هیچ تلاشی هم برای جلب توجه فروگذار نیستند. در سمت دیگر اما بساط طرح دغدغه‌ها و بیان گلایه‌ها از بلندگوها و تریبون‌های آزاد دانشجویی به گوش می‌رسد. تریبون‌های گفت‌وگویی که لااقل در تهران از هفته پایانی بهمن‌ماه در دو سه نقطه برپا شده و این شب‌ها در بیش از 10 نقطه تهران برگزار می‌شود. دانشجویان دغدغه‌مندی که بر تریبون‌های خود عنوان «صدای بی‌صدایان» را نام نهادند در میدان تجریش، میدان صنعت، باغ کتاب، محوطه تئاتر شهر و پاساژ چهارسو، چهار راه استانبول، گلزار شهدای بهشت‌زهرا، پارک ملت و پارک ارم جمع می‌شوند تا بی‌واسطه با مردم از نگرانی‌ها و دل‌مشغولی‌هایشان بگویند و البته با حوصله و بی‌واسطه شنونده نقدهای پرحرارت مردم باشند. اگرچه بابت برگزاری تریبون‌ها قرار نیست ریالی دریافت کنند اما صبورانه کنایه‌ها و اعتراضاتی را می‌شنوند که احتمالا حرف دل بسیاری از خودشان هم هست. با این حال تلاش می‌کنند برای بهبود اوضاع کشور از طریق صندوق‌های رای آنها که تمایلی برای شرکت در انتخابات نشان نمی‌دهند را قانع کنند.
تجربه‌ای گران‌بها برای گروه‌های دانشجویی
اواسط دهه 80 بود که تریبون‌های آزاد در جامعه دانشگاهی و دانشجویی رواج پیدا کرد؛ سال‌هایی که شاید گفت‌وگوی رودررو رواج بیشتری داشت و مثل این روزها، سعی نداشتیم تا در توییتر یا اینستا با اکانت‌های شناس و بعضا ناشناس‌مان، عقیده واقعی‌مان را بیان کنیم یا عقیده دیگران را به تمسخر بگیریم. اما در این روزها دانشجویان فعال تشکل‌ها به‌ویژه در بسیج دانشجویی تریبون‌های آزادی را در مناطق مختلف شهر راه‌اندازی کردند. محسن یزدی، مسئول تبیین مواضع بسیج دانشجویی استان تهران درباره این تریبون‌های آزاد گفت: «تقریبا می‌توان گفت روزانه در مناطق مختلف تهران تربیون آزاد داریم و به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا در تمامی مناطق شهر تریبونی را داشته باشیم. هر تریبون آزاد برای ما نزدیک به 4 تا 5 ساعت زمان می‌برد.» او درخصوص واکنش‌های مردم به برپایی تریبون توسط دانشجویان نیز اضافه می‌کند: «عده‌ای از مردم حتی یک ساعت و یک ساعت و نیم هم با ما به گفت‌وگو می‌نشینند. هرچه زمان بیشتری از گفت‌وگو می‌گذرد، ارتباط بیشتری شکل می‌گیرد. درنهایت نیز گارد مردم باز می‌شود تا جایی که تقریبا رابطه دوستی هم با بچه‌ها شکل می‌گیرد. به صورت کلی از نظر من واکنش مردم بسیار مثبت است و امیدوارم که صرفا در انتخابات مجلس یا ریاست‌جمهوری خلاصه نشود و دانشجویان در ایام عادی سال نیز این کار را دنبال کنند؛ چراکه معتقدم تجربه گران‌بهایی برای گروه‌های دانشجویی است.»
400 کافه گفت‌وگو از سال 98 برپا کرده‌ایم
این تریبون‌های آزاد تنها در تهران برپا نمی‌شود و با اسم‌ها و گونه‌های دیگر در شهرستان‌ها و استان‌های دیگر کشور نیز اجرایی می‌شود. مثلا استان مشهد یکی از استان‌هایی است که نه‌تنها تریبون آزاد برگزار می‌کنند، بلکه آن را به سبک و سیاق خود تغییر داده‌اند. در استان مشهد، کافه‌گفت‌وگوها جای تریبون‌های آزاد ایستاده‌اند. تفاوت کافه گفت‌وگوها با تریبون‌های آزاد این است که سعی دارد بحث را به‌صورت منطقی‌تر پیش ببرد و همچنین چابک‌تر از تریبون آزاد باشد. کافه گفت‌وگو از سال 1398، کار خود را در خراسان‌رضوی آغاز کرده است و در ابتدا سعی داشت به‌عنوان رسانه‌ای ایرانی و با همان الگو روشی برای ارائه محتوا پیدا کند و بسازد. مجید کمالی‌زاده یکی از تاسیس‌کنندگان کافه گفت‌وگو در مشهد با اشاره به اینکه این کافه‌ها تبدیل به نهضتی در کشور شده‌اند، بیان کرد: «از سال 98 تاکنون بیش از 400 کافه گفت‌وگو در خراسان‌رضوی برگزار شد. به نظر می‌رسد که کافه گفت‌وگو تبدیل به نهضتی شده که مدل‌های مختلف آن در استان‌های دیگر اجرایی می‌شود. البته باید بگویم که کافه گفت‌وگو منوط به انتخابات نیست و روشی برای حرف زدن و انتقال مفاهیم انقلاب اسلامی به مردم است.» به غیر از خراسان‌رضوی استان همسایه آن سمنان نیز جزء استان‌هایی است که تریبون آزاد را در سطح شهر برگزار می‌کند. ایمان ملک، دبیر شورای تبیین مواضع بسیج دانشجویی شهرستان شاهرود درباره وضعیت برگزاری این تریبون‌ها در سطح استان بیان کرد: «ما بیش از یک هفته است که تریبون‌ها را در سطح شهر آغاز کرده‌ایم و نکته قابل توجه این است که به غیر از سطح شهر، به روستاهای این منطقه نیز سری می‌زنیم و سعی میکنیم تا جو انتخاباتی را در این مناطق نیز راه بیندازیم.»
از سال‌های دور کرونا تا رخوت سیاسی دانشگاه‌ها
با این وجود که فعالان دانشجویی تمام تلاش خود را می‌کنند تا رنگ و بوی انتخابات روی چهره شهرها و دانشگاه‌های مختلف بشیند، اما به نظر هنوز تا بازگشت حال و هوای فعالیت دانشجویان به پیش از کرونا فاصله داریم. ملک درباره کم شدن فعالیت دانشجویان در بستر سیاسی جامعه گفت: «در دو سال کرونا ضربه بسیاری به تشکل‌ها زده شد و بسترهای سیاسی را از دانشگاه جدا کردند. در نتیجه آن دیگر دانشگاه مساله سیاسی ندارد. طبیعتا بسترهای سیاسی در فضایی که بطن آن سیاسی است، باید بسیار باشد. زمانی به این صورت بود و کنش سیاسی دانشگاه نیز بسیار زیاد بود اما هر چه جلوتر آمدیم بستر سیاسی کم شد درصورتی‌که دانشجو استعداد سیاسی شدن دارد.» او معتقد است زمانی که میدان خالی شود، اتفاقات پاییز 1401 تکرار می‌شود؛ چراکه دشمنان میدان را از سمت دیگری به دست می‌گیرند. از سمت دیگر نیز برخی معتقدند که دانشجویان وابستگی بسیاری به فضای مجازی پیدا کرده‌اند و کنش خود را به بستر این فضا منتقل کرده‌اند. از دانشجویان تا مردم عادی همگی خود را در این بستر تعریف می‌کنند و سنت حرف زدن از یاد آنها رفته است. کمالی در این باره اظهار کرد: «حس می‌کنم با احیا و گسترش کافه گفت‌وگو این مساله نیز تا حد بسیاری، در فضای دانشگاهی حل شود و بتواند انرژی و فعالیت را به دانشگاه‌ها بازگرداند. از نظر من این رخوتی که گاهی در دانشگاه‌های ما است به دلیل غلبه فضای مجازی است.»یزدی با اشاره به اینکه دانشگاه رخوتی را در خود حس می‌کند، گفت: «وقتی دانشگاه یک دانشگاه سرد و غیرسیاسی است، توقع کنشگری جدی سیاسی هم نمی‌توان از آن داشت و نکته دیگر اینکه در همین مدت کم، امکان اثرگذاری جدی در دانشگاه وجود نداشت؛ چراکه در برهه‌ای امتحانات و بعد از آن نیز فاصله بین دو ترم بود و دانشجویان مشغول بودند. اما به صورت کلی به نظر می‌رسد که شاید انتخابات ریاست‌جمهوری فرصت بیشتری برای کار کردن باشد اما امروز این فضا مهیا نبوده است.»
جامعه قابلیت گفت‌وگوی خود را اینجا به رخ میکشد
یکی از دلایلی که ممکن است دانشجویان را از کنشگری سیاسی در چنین فضایی، به‌خصوص که در آستانه انتخابات هستیم دور کند، ترس از واکنش مردم است. چون عده‌ای از مردم که در هر موضوعی تندترین واکنش را انتخاب می‌کنند، می‌توانند شخصیت این کنشگران را زیر سوال ببرند که ممکن است این موضوع برای دانشجویی که در اوج جوانی قرار دارد، سنگین باشد. از فعالانی که این روزهای خود را در بین مردم گذرانده‌اند، درباره واکنش و رفتار مردم پرسیدیم. به نظر می‌رسد که مردم واکنش‌های چندان بدی در برابر این فعالان دانشجویی نداشته‌اند و بالعکس دانشجویان به این موضوع پی بردند که علی‌رغم ترس ذهنی از گفت‌وگو، جامعه قابلیت تعامل و گفت‌وگوی بالایی دارد. حسن دیگر تریبون‌های مردمی، تغییر باور عمومی نسبت به فعالان دانشجویی است. به بیان دیگر مردم بعد از اینکه نسبت به این موضوع آگاه می‌شوند که دانشجویان و فعالان دانشجویی نیز مانند مابقی مردم از بطن جامعه بدون داشتن مسئولیت و قدرت اجرایی و سیاسی در حال بیان دیدگاه خود هستند باعث پذیرش بالاتر صحبت‌های آنها می‌شود. ملک در این باره گفت: «ما این موضوع را در تریبون‌هایمان عنوان میکنیم که دانشجو هستیم و به‌خاطر دغدغه‌هایمان آمده‌ایم و در این روزها کار جهادی میکنیم. حتی بعضا عنوان میکنیم که پدرمان کارگر و کاسب و... است. البته باید بگویم که مردم عموما فکر می‌کنند ما به جایی وصل هستیم اما سعی میکنیم که قانع‌شان کنیم، حتی در برخی از موارد مردم از ما دفاع کرده‌اند.»همچنین دانشجویان به این دلیل که جوان هستند به‌خوبی می‌توانند دغدغه‌های هم‌نسلی‌های خود را بفهمند و آگاهی نسبتا بالایی به دغدغه اصلی مردم دارند. کمالی، مسئول کافه گفت‌وگوی مشهد در باره این موضوع گفت: «قاعدتا در اولین برخورد مردم ما را نماینده حاکمیت می‌دانند اما ما توانستیم با تجربه خود فضا را تلطیف کنیم. به این معنا که وقتی در کافه گفت‌وگو قرار داریم همان ابتدا اعلام میکنیم که دانشجو هستیم و فضا دانشجویی است. ما آمده‌ایم فقط با هم حرف بزنیم، به این نکته تاکید میکنیم و اینجا دیوار دفاعی مردم می‌شکند.»
دفاع تمام‌قد دانشجویان از جمهوریت
از جزئیات و نحوه برگزاری تریبون‌های آزاد در کشور که بگذریم، بد نیست تا نگاهی به اهداف این گروه‌های مردمی و بسیجی بیندازیم. دانشجویان بسیجی درحالی‌که وظیفه اجرایی و حتی سیاستگذاری در این حوزه ندارند همیشه سعی می‌کنند تا در مواقع اضطراری و وقتی که بوی خطر به مشام‌شان می‌رسد به میدان بیایند و اثری روی جامعه یا دولت بگذارند. یکی از موضوعاتی که این گروه‌ها درباره دلیل‌شان برای ورود به این مساله می‌گویند، دفاع از جمهوریت است. جمهوریت به‌عنوان هدف و اصلی، در نظام جمهوری اسلامی شناخته می‌شود و همچنین یکی از مظاهر جمهوریت، مشارکت مردمی در انتخابات است. از دیگر اهدافی که باعث شده تا گروه‌های مردمی چون بسیج دانشجویی به میدان بیایند، اهمیت اعمال نظر مردم کشور برای نمایندگی مجلس است. ملک در این باره گفت: «هدف اصلی ما برای نهاد مجلس است؛ چراکه این نهاد، نهادی فوق‌العاده مردمی است و مردم بسیار راحت می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند و اعمال نظر کنند. قشر کارگر و کاسب و صنعتگر یا کارآفرین نیز می‌توانند روی آن اعمال نظر داشته باشند. این مورد انگیزه‌ای بود که ما ببینیم می‌توانیم مردم را به صحنه بیاوریم یا خیر. نباید روزی که مردم رای می‌دهند را روز پایان کار بدانیم. اتفاقا روز رای‌دهی روز شروع کنش است. ما باید از مردم بخواهیم که حضور فعالانه در عرصه سیاسی و انتخابات داشته باشند.»
معیشت، اصلی‌ترین دغدغه مردم
یکی از معروف‌ترین جمله‌های امام خمینی(ره) درباره انتخابات جمله «میزان، رای ملت است» بود. این جمله در تمام ادوار انتخابات مختلف؛ همیشه روی صندوق‌های رای یا پوسترهای انتخاباتی دیده می‌شد که نشان از اهمیت مشارکت و نظر مردم دارد. دلیل اصلی و گرداننده این تریبون‌ها، همان مردمی هستند که شاید استدلال‌هایشان را در تاکسی و اتوبوس و مترو بارها شنیده‌ایم. روایت‌های دانشجویان حاضر در این تریبون‌ها نشان می‌دهد دغدغه اصلی و محوری مردم و تمامی اقشار جامعه، دغدغه معیشت است. با این تفاوت که هر قشری به تناسب نوع تفکر و آگاهی خود اعلام نظر می‌کند. همچنین از سمت دیگر برخی از مردم نمی‌دانند که دقیقا کارکرد مجلس و انتخابات مجلس چیست و چه اثری در آینده و زندگی آنها دارد. کمالی درباره نظرات مردم در این تریبون‌ها بیان می‌کند: «گاها پیش می‌آید که مردم بگویند مجلس و انتخابات مجلس به چه درد می‌خورد یا مساله دیگر این است که چرا فساد و اختلاس بسیاری در کشور وجود دارد. ما هم تلاش میکنیم مستند به آنها پاسخ دهیم.»
تریبون آزاد یا خاکریزهای دفاع مقدس!
در یکی از تریبون‌آزادهایی که در سمنان برگزار شد، کودک کاری پشت تریبون حاضر می‌شود و از سختی کار خودش و اینکه اصلا چرا باید در این سن کار کند می‌گوید. یا مثلا در کافه گفت‌وگوی مشهد، گاهی پیش می‌آید که مردم از دانشجویان بسیجی دفاع کنند و اگر کسی توهین یا فحشی دهد مردم جلوی او را می‌گیرند. کمالی در این بخش با جمله‌ای به‌خوبی حال و هوای این کافه‌ها را بازگو کرد و گفت: «همین که مردم نمی‌گذارند ما حرف بزنیم و با شور و هیجان استدلالات خود را بیان می‌کنند بسیار برای ما جذاب است.» همچنین یکی از دیگر خاطرات جالب خاطره‌ای از کافه گفت‌وگو مشهد است. در یکی از این کافه‌ها فردی به جوانانی که برگزار‌کننده مراسم بودند می‌گوید آنها او را یاد دوران دفاع مقدس و دوستان شهیدش می‌اندازند که با تمام وجود از کشور دفاع می‌کردند.