سارا نشاط‌دوست- محسن محمودزاده، دبیرخانه هیات‌موسس دانشگاه آزاد اسلامی: در طول تاریخ مردم در جست‌وجوی شهر کامل بوده‌اند، درباره اینکه نخستین‌بار ایده شهرهای دانایی در کدام‌یک از تمدن‌های بشری شکل گرفته اتفاق نظری وجود ندارد. گمان نزدیک به صحت آن است که مشابه اغلب دیگر پیشرفت‌های بشری این ایده نیز در سیر تکامل ذهنیت اجتماعی بشر رفته‌رفته رشد یافته و به‌تقریب همزمان در میان چند اجتماع مهم بشری که واجد ویژگی‌های تمدنی با متر و معیارهای امروزی را دارا بودند ظاهر شده است. با ذکر این احتیاط که دانسته‌های امروز تاریخ‌دانان و باستان‌شناسان در این حوزه بسیار ناکافی و محدود است، قدیم‌ترین شهرهای دانایی شناخته‌شده دست‌کم در منطقه ایران و کشورهای اطراف را می‌توان شهرهای جندی‌شاپور، انطاکیه، اسکندریه، نصیبین، رها (اِدِسا) و با فاصله زمانی نسبتا طولانی پس از آنها، ربع رشیدی تبریز دانست.
توماس مور این اصطلاح را در سال 1516 با کتاب خود، اتوپیا، ابداع کرد، جایی که او شیوه‌های زندگی یک جامعه جزیره‌ای کامل و در عین حال ساختگی را توصیف می‌کند. از آن زمان انسان‌ها سعی کرده‌اند این جامعه را نه‌تنها در داستان‌ها بلکه در زندگی واقعی نیز تکرار کنند. تعداد انگشت‌شماری شهر در سرتاسر جهان شکل گرفته‌اند که با در نظر گرفتن این جامعه ایده‌آل طراحی شده‌اند. امروزه می‌توان یکی از آرمان‌شهر‌ها یا اتوپیا را در محیط و فضای علم و دانش شهر دانایی نامید. شهر دانایی اصطلاحی است که برای توصیف استراتژی توسعه مبتنی‌بر دانش استفاده می‌شود که هدف آن تقویت و پشتیبانی مستمر از فرآیندهای مدیریت دانش است که در یک منطقه شهری اتفاق می‌افتد. هر شهر دارای DNA منحصربه‌فرد خود، ویژگی‌های جغرافیایی، جمعیتی، اقتصادی و نهادی که آن را از سایر مکان‌ها متمایز می‌کند. این تفاوت‌ها در ایجاد فرصت‌هایی برای توسعه اقتصادی نقش اساسی دارد. شهرهای دانایی، شهرهایی هستند که دارای اقتصاد مبتنی‌بر صادرات با ارزش افزوده بالا هستند که از طریق تحقیق، فناوری و نیروی فکری ایجاد شده است. در حال حاضر 65 برنامه توسعه شهری در سراسر جهان وجود دارد که به‌طور رسمی به‌عنوان «شهرهای دانایی» تعریف شده‌اند. ساکنان شهرهای دانایی معمولا افرادی هستند که به‌عنوان دانشجویان، پژوهشگران، کارکنان دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، کارمندان شرکت‌های فناوری و صنایع دانش‌بنیان و سایر افراد مرتبط با این حوزه‌ها در آن منطقه زندگی میکنند. همچنین ممکن است برخی از ساکنان شهرهای دانایی کسانی باشند که به دلایل اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی به این شهرها نقل مکان کرده‌اند تا از فرصت‌های آموزش، تحقیقات و فناوری در این شهرها بهره ببرند. گاهی اوقات دو اصطلاح شهر هوشمند و شهر دانایی در گفتمان عمومی حاکم بر جامعه دچار تداخل در درک مفهوم می‌شود که به‌منظور شفاف‌سازی آن می‌توان این گونه بیان کرد که فضای بحث در مورد شهر هوشمند در مقایسه با شهر دانایی نیز تفاوت‌هایی را در برخی موارد فرهنگی نشان می‌دهد. در فضای شهر هوشمند موضوعات مورد توجه و زبان مورد استفاده بیشتر تکنوکراتیک هستند، درحالی‌که موضوعات گفتمان در شهر دانایی تمایل به انسان‌گرایی دارند. در حال حاضر، چند شهر دانایی در سراسر جهان وجود دارند و تعدادی هم در حال ساخت می‌باشند. شهرهای دانش مهم در کشورهای انگلستان و سوئد هست و شهرهای بارسلونا، بوستون، دلفت، مونیخ، سنگاپور و استکهلم هم در این زمینه مطرح می‌باشند. در ادامه به‌منظور تبیین چهارچوب مفهومی و راهبردی شهر دانایی به تشریح ارزش‌ها، چشم‌انداز، مأموریت، هدف و ویژگی، بودجه و ساختار و شرایط ورود به شهرهای دانایی هر یک به‌طور جداگانه پرداخته می‌شود. همچنین به‌منظور درک و تصویر‌سازی مناسب و واقعی از شهرهای دانایی به تشریح وضعیت حاکم بر دو شهر دانایی آکسفورد و لوند پرداخته می‌شود.
چشم‌انداز و ماموریت شهرهای دانایی
چشم‌انداز شهرهای دانایی معمولا شامل رشد و توسعه فناوری، نوآوری و آموزش عالی است. این شهرها به‌عنوان مراکزی برای تبادل ایده‌ها، همکاری‌های پژوهشی و توسعه فناوری در حوزه‌های مختلف شناخته می‌شوند. آنها ممکن است دارای دانشگاه‌های برتر، مراکز تحقیقاتی و صنایع دانش‌بنیان باشند که به تولید دانش و ابتکارات جدید می‌پردازند. همچنین این شهرها معمولا دارای زیرساخت‌های پیشرفته، فضای کارآفرینی و امکانات فرهنگی و تفریحی مناسب برای جذب و نگهداری افراد متخصص هستند.
مأموریت شهرهای دانایی عموما شامل توسعه و ارتقای دانش و فناوری در جوامع محلی و جهانی است. این شهرها به‌عنوان مراکزی برای تولید، انتقال و بهره‌برداری از دانش و فناوری عمل میکنند. آنها سعی میکنند به‌عنوان قطب‌های جذاب برای محققان، دانشجویان، کارآفرینان و شرکت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) عمل کنند. ماموریت شهرهای دانایی شامل موارد زیر است:
1. توسعه فناوری: شهرهای دانایی سعی میکنند تا رشد و توسعه فناوری را تسهیل کنند. آنها با ایجاد محیط‌های مستقل فناوری، پارک‌های علم و فناوری، مراکز تحقیقاتی و صنایع دانش‌بنیان به تولید دانش و ابتکارات جدید کمک میکنند.
2. توسعه آموزش عالی: شهرهای دانایی معمولا دارای دانشگاه‌های برتر و مراکز آموزش عالی هستند. آنها سعی میکنند تا به توسعه و ارتقای سطح آموزش عالی در جامعه کمک کنند و به جذب دانشجویان و محققان برتر از سراسر جهان بپردازند.
3. ایجاد فرصت‌های شغلی: شهرهای دانایی با ایجاد فضای کارآفرینی و تسهیل راه‌اندازی شرکت‌های فناوری و نوآوری، به ایجاد فرصت‌های شغلی کمک میکنند. آنها سعی میکنند تا به اشتغالزایی و رشد اقتصادی منطقه کمک کنند.
4. بهبود کیفیت زندگی: شهرهای دانایی با ارائه زیرساخت‌های پیشرفته، امکانات فرهنگی و تفریحی، خدمات بهداشتی و درمانی و محیط‌زیست سالم، بهبود کیفیت زندگی جامعه را تسهیل میکنند.
5. توسعه پایدار: شهرهای دانایی سعی میکنند تا به توسعه پایدار جامعه و حفظ منابع طبیعی بپردازند. آنها با ارائه راهکارها و فناوری‌های نوین برای مدیریت منابع، حفاظت از محیط‌زیست و کاهش اثرات منفی بر اقتصاد و جامعه به توسعه پایدار کمک میکنند.
ارزش‌ها، اهداف و ویژگی‌های شهرهای دانایی
شهری که به دنبال خلق ارزش در همه عرصه‌های خود است و استانداردهای بالای زندگی، حمایت‌های فرهنگی، توسعه اقتصادی، همچنین سطح بالاتر درآمد، آموزش و پژوهش را توسعه می‌دهد و در عین حال دانش منطقه‌ای را نیز توسعه می‌دهد. ارزش‌ها، اهداف و ویژگی‌های شهر دانایی شامل موارد زیر می‌شود:
1. وجود دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی برتر: شهرهای دانایی معمولا دارای دانشگاه‌های برتر و مراکز آموزش عالی هستند که به توسعه و ارتقای سطح آموزش عالی در جامعه کمک میکنند.
2. وجود محیط‌های فناوری و نوآوری: شهرهای دانایی با ایجاد محیط‌های مستقل فناوری، پارک‌های علم و فناوری، مراکز تحقیقاتی و صنایع دانش‌بنیان، به تولید دانش و ابتکارات جدید کمک میکنند.
3. فضای کارآفرینی: شهرهای دانایی با ایجاد فضای کارآفرینی و تسهیل راه‌اندازی شرکت‌های فناوری و نوآوری به ایجاد فرصت‌های شغلی کمک میکنند.
4. زیرساخت‌های پیشرفته: شهرهای دانایی با ارائه زیرساخت‌های پیشرفته، امکانات فرهنگی و تفریحی، خدمات بهداشتی و درمانی، محیط‌زیست سالم، بهبود کیفیت زندگی جامعه را تسهیل میکنند.
5. توجه به توسعه پایدار: شهرهای دانایی با توجه به توسعه پایدار جامعه و حفظ منابع طبیعی، با ارائه راهکارها و فناوری‌های نوین برای مدیریت منابع، حفاظت از محیط‌زیست و کاهش اثرات منفی بر اقتصاد و جامعه به توسعه پایدار کمک میکنند.
بودجه و ساختار‌های شهرهای دانایی
بودجه شهرهای دانایی از منابع مختلف تامین می‌شود. در بسیاری از کشورها بودجه شهرهای دانایی از بودجه عمومی کشور تامین می‌شود. این بودجه معمولا از درآمدهای مالیاتی، عوارض و سایر منابع مالی دولت به دست می‌آید. علاوه‌بر این برخی شهرهای دانایی دریافت یارانه‌ها و حمایت‌های مالی از سازمان‌ها و موسسات بین‌المللی را از شرکت‌ها و صنایع و همچنین از موسسات غیرانتفاعی دریافت میکنند. این منابع مالی معمولا به‌منظور توسعه پروژه‌های تحقیقاتی و نوآوری، بهبود زیرساخت‌ها، ارتقای آموزش و پژوهش و حمایت از جوانان و دانشجویان استفاده می‌شود. علاوه‌بر این در برخی موارد شهرهای دانایی قادر به جذب سرمایه گذاری‌های خارجی و استفاده از منابع مالی بین‌المللی هستند. این منابع مالی معمولا برای توسعه صنایع دانش‌بنیان، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی در شهرهای دانایی استفاده می‌شود. ساختار شهرهای دانایی معمولا به شکل یک اکوسیستم دانش‌بنیان طراحی می‌شود. در این ساختار دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، شرکت‌های فناوری و صنایع دانش‌بنیان با همکاری دولت و سایر نهادهای مربوطه در یک منطقه مشخص گرد هم می‌آیند. دانشگاه‌ها در این ساختار نقش اساسی را ایفا میکنند. آنها به‌عنوان مراکز آموزش عالی و تحقیقات علمی فعالیت میکنند. همچنین آنها به‌عنوان پل بین صنعت و دولت در جهت انتقال دانش و فناوری به بازار کار عمل میکنند. مراکز تحقیقاتی نیز در این ساختار نقش مهمی را ایفا میکنند. آنها به‌منظور انجام تحقیقات پایه و کاربردی در زمینه‌های مختلف علمی و فناوری فعالیت میکنند. هدف این تحقیقات معمولا بهبود زیرساخت‌ها، توسعه فناوری‌های نوین و حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی می‌باشد. شرکت‌های فناوری و صنایع دانش‌بنیان نیز در این ساختار نقش مهمی را ایفا میکنند. آنها به‌منظور تجاری‌سازی فناوری‌ها و ایده‌های نوآورانه فعالیت میکنند. این شرکت‌ها معمولا با استفاده از منابع مالی و فنی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، تحقیقات و توسعه، تولید و بازاریابی محصولات خود را انجام می‌دهند. دولت نیز در ساختار شهرهای دانایی نقش مهمی دارد. آنها به‌منظور ارائه حمایت‌های مالی، سیاسی و قانونی به دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و صنایع دانش‌بنیان فعالیت میکنند. این حمایت‌ها به‌منظور تسهیل رشد و توسعه صنایع دانش‌بنیان، جذب سرمایه گذاری‌های خارجی و ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی در شهرهای دانایی استفاده می‌شود. به‌طور کلی، ساختار شهرهای دانایی باید به‌گونه‌ای طراحی شود که تعاملات و همکاری بین دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، صنایع دانش‌بنیان و دولت را تسهیل کند. همچنین باید امکانات و زیرساخت‌های مناسب برای تحقیقات علمی، تجاری‌سازی فناوری‌ها و ارتباطات بازار را فراهم کند.
شرایط ورود به شهرهای دانایی
شرایط ورود به شهرهای دانایی ممکن است متفاوت باشد، اما برخی از شرایط معمول عبارتند از:
1. قبولی در یک دانشگاه یا مرکز آموزش عالی: برای ورود به شهرهای دانایی معمولا باید در یک دانشگاه یا مرکز آموزش عالی قبول شوید، این شامل پذیرش در دوره‌های کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری می‌شود.
2. کسب معیارهای قبولی: برای قبولی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی باید به معیارهای قبولی مربوطه مانند نمرات درسی، آزمون‌های ورودی، مصاحبه‌ها و تجربه‌های قبلی توجه کنید.
3. پرداخت هزینه‌های تحصیلی: ورود به شهرهای دانایی نیازمند پرداخت هزینه‌های تحصیلی است. این هزینه‌ها ممکن است شامل شهریه، هزینه‌های مسکن، هزینه‌های غذا و هزینه‌های دیگر مربوط به زندگی در شهر دانایی باشد.
4. داشتن معیارهای اقامت در آن کشور: در برخی موارد برای ورود به شهرهای دانایی در کشورهای دیگر نیاز به معیارهای مهاجرت مانند ویزا و اقامت ممکن است وجود داشته باشد.
5. پیروزی بر رقبا: شهرهای دانایی معمولا جذابیت بالایی برای دانشجویان و افراد علاقه‌مند به تحصیل دارند بنابراین رقابت برای ورود به این شهرها ممکن است بالا باشد.
اگرچه در بالا توصیف کلی شهرهای دانش انجام شد، اما به‌منظور تبیین بهتر موضوع دو نمونه از شهرهای دانایی (آکسفورد و لوند) معرفی می‌شود.
نگاهی به دو شهر دانایی در انگلستان و سوئد
براساس مطالعه و بررسی‌های به‌عمل‌آمده در کشورهای انگلستان و سوئد و شهرهای بارسلونا، بوستون، دلفت، مونیخ، سنگاپور، استکهلم و... شهرهای دانش طراحی و راه‌اندازی شده‌اند که به‌منظور آگاهی بیشتر از زیرساخت‌های سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و تسهیلاتی همچنین تعاملات و همکاری‌های حاکم در این شهرها به دو نمونه شهرهای دانایی آکسفورد و لوند که به ترتیب در کشورهای انگلستان و سوئد واقع شده و فعالیت میکنند اشاره می‌شود.
شهر دانایی آکسفورد
آکسفورد خانه قدیمی‌ترین و معتبرترین دانشگاه در جهان انگلیسی‌زبان است. بیش از 23 هزار دانشجو در آکسفورد وجود دارد. آخرین آمار نشان می‌دهد که از موقعیت‌های درسی ارائه‌شده به دانشجویان بریتانیایی که در مدارس یا کالج‌ها در بریتانیا تحصیل میکنند، 59.2 درصد از موقعیت‌های کارشناسی به دانشجویانی از این دانشگاه اختصاص یافته است. با توجه به چهارچوب تعالی پژوهشی ارزیابی رسمی در سراسر انگلستان از تمام تحقیقات دانشگاهی، آکسفورد دارای بیشترین حجم تحقیقات پیشرو جهان در این کشور است. دانشگاه آکسفورد با توجه به کالج‌ها و انتشارات خود بزرگ‌ترین کارفرما در آکسفورد شایر است که از حدود 17000 شغل حمایت می‌کند و سالانه بیش از 750 میلیون پوند به اقتصاد منطقه تزریق می‌کند. آکسفورد شهری شلوغ با اقتصاد پررونق است. این شهر همچنین یک مکان تاریخی جذاب است و صنعت گردشگری در آکسفورد سالانه بیش از 9 میلیون بازدید‌کننده را به خود جذب می‌کند و به اقتصاد محلی کمک زیادی می‌کند. روزی را تصور کنید که در آن می‌توانید صبح در شبکه وسیعی از مناظر زیبای سبز برای دویدن بروید. سپس فرزندان خود را قبل از رسیدن به محل کار خود پس از یک پیاده‌روی کوتاه در پارک علمی جدید به مدرسه ببرید. در شب می‌توانید از مزایای عضویت در یک جامعه پویا به‌عنوان بخشی از یک کلاس یا باشگاه در مرکز محلی لذت ببرید. این چیزی است درمورد شهر دانایی یا دهکده علمی آکسفورد است. یک جامعه جدید پررونق با تمام فرصت‌های مکانی پرانرژی در لبه شهر درحالی‌که از فضای باز و زیبایی آکسفورد شایر جنوبی بهره می‌برد. شهر دانایی آکسفورد یک جامعه جدید برنامه‌ریزی شده در حاشیه شهر آکسفورد است. این شهر دانایی تحقیقات و نوآوری‌های بین‌المللی را با تجارت محلی و فرصت‌های آموزشی عالی، اوقات فراغت و اجتماعی گرد هم می‌آورد تا محله‌ای جدید ایجاد کند که برای ساکنان قدیمی و جدید و فرصت‌ها، امکانات جدید و هیجان‌انگیز را برای منطقه فراهم کند. این کار یک جامعه یکپارچه ارائه خواهد کرد که در آن ساکنان و کارفرمایان در کار و اوقات فراغت با هم ترکیب می‌شوند، در این مکان مزایای اجتماعی، اقتصادی و آموزشی به ساکنان، مشاغل و محیط‌زیست آکسفورد شایر جنوبی ارائه می‌شود.
این دهکده یک توسعه مسکونی با بالاترین کیفیت است که طیف وسیعی از فرصت‌های جدید را برای جوامع موجود و جدید فراهم می‌کند، از جمله 3000 خانه جدید که 40 درصد آن واحدهای مقرون‌به‌صرفه خواهد بود. فضاهای سبز وسیع شامل زمین‌های ورزشی، پارک‌ها و باغ‌های محوطه‌سازی‌شده برای توسعه و بهبود سلامت و رفاه ساکنان در کنار محیط کار آنها ایجاد شده است. از طرفی گسترش پارک علمی موجود برای ایجاد فرصت‌های شغلی جدید برای ساکنان و مزایای اقتصادی که کسب وکار جدید می‌تواند به ارمغان بیاورد، موقعیت تاریخی آکسفورد را به‌عنوان مرکزی برای دانش و تحقیق تثبیت می‌کند. از دیگر مزایای ایجاد این دهکده ادغام یکپارچه با جوامع همسایه موجود برای اطمینان از اینکه امکانات و فرصت‌های جدید در دسترس همه ساکنان است.
شهر دانایی لوند
شهر دانایی لوند یک منطقه تجاری، تحقیقاتی و دانشگاهی در حال رشد در لوند در جنوب سوئد است. در حال حاضر خانه دو آزمایشگاه پیشرو علم مواد در جهان اس (ESS) و مکس4 (MAX IV) است. دستگاه مکس 4 به‌طور روزانه درخشان‌ترین اشعه ایکس جهان را در اختیار محققان سوئدی و ملی قرار می‌دهد، هم محققان و هم مهندسان آزمایشگاه اس در تلاش خستگی‌ناپذیر برای اولین آزمایش‌های نوترونی در پایان سال هستند. این منطقه پس از اتمام شامل بیش از 450 هزار متر مربع فضای دانشگاهی، آزمایشگاهی و تجاری خواهد بود. دانشگاه لوند در حال برنامه‌ریزی برای گسترش محوطه بزرگ و یک نانو آزمایشگاه جدید در دهکده علمی است. این منطقه دارای جریان روزانه بازدید از دانشگاهیان و دانشجویان، محققان و مهندسان، میهمانان کنفرانس و مردم کنجکاو خواهد بود که با هم یک زیست بوم دانش پر جنب و جوش از مردم و ایده‌ها را تشکیل می‌دهند. برای ملاقات این افراد و همگرایی ایده‌ها این منطقه همچنین دارای یک مرکز علمی عمومی، یک سالن کنسرت و ظرفیت کنفرانس گسترده خواهد بود. مرکز علوم (تصویر) برنامه‌ریزی شده است که در سال 2026 افتتاح شود. تالار دهکده علمی یک مکان کنفرانس و سرگرمی بسیار انعطاف‌پذیر است که هزار نفر را در کنسرت‌ها یا سخنرانی‌ها میزبانی می‌کند. این فضا با استعداد چندگانه می‌تواند پذیرای شام و نمایشگاه‌های تجاری نیز باشد. تالار دهکده علمی در ساختمان در قلب دهکده علمی واقع شده است. در نزدیکی شهر دانایی لوند نیز پارک‌های بزرگ و مناطق مسکونی متنوع است، بزرگ‌ترین پارک کونسکاپس با 30 هکتار از مسیرهای دویدن، درختان میوه، سالن‌های ورزشی در فضای باز از مکان‌های دیدنی است. مناطق مسکونی مجاور شامل هتل‌ها، خانه‌های اجاره‌ای، آپارتمان‌ها و خانه‌های مستقل می‌باشد. این منطقه به دلیل تمرکز بر تحرک، پایداری و استفاده از سبک زندگی مدرن آسان، تاکنون مهاجران زیادی را به خود جذب کرده است. این شهر دانایی در مرحله توسعه است. شرکت توسعه دولتی شهرهای دانایی اسکاندیناوی که مالک بیشتر زمین‌های این منطقه نیز هست به‌عنوان مالک این شهر دانایی است.
شهر دانایی لوند دارای سه وظیفه اصلی است:
1. توسعه و فروش زمین در مرکز دهکده علمی، با هدف ایجاد یک منطقه شهری پویا و نوآور که در آن کسب‌وکار، دانشگاه و مردم به روشی معنادار با هم زندگی میکنند.
2. توسعه عملکرد پارک فناوری با دامنه وسیع در منطقه، پشتیبانی از زیرساخت‌های تحقیقاتی در مقیاس بزرگ، استعدادهای موجود در منطقه، استارتاپ‌ها و کسب‌وکار برای استفاده از قابلیت‌های تحقیقاتی منحصربه‌فرد در منطقه.
3. توسعه یک مرکز علمی جدید در لوند یک پنجره عمومی هیجان‌انگیز به تحقیقات در حال انجام در این منطقه و همچنین فضایی برای نوآوری و تخیل خواهد بود.