میراحمدرضا مشرف، پژوهشگر حوزه بین‌الملل: فردا 19 بهمن‌ماه (8 فوریه) انتخابات سراسری برای تعیین نمایندگان مجالس ملی و ایالتی در پاکستان، یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کشورهای اسلامی برگزار خواهد شد. با توجه به ماهیت پارلمانی نظام سیاسی این کشور، این انتخابات برای دولت و مردم بسیار تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز خواهد بود، چرا‌که اغلب ارکان اساسی نظام سیاسی و دولت آینده از دل آن بیرون خواهد آمد. علاوه‌بر این شرایط سیاسی و اقتصادی فعلی پاکستان هم باعث شده تا اهمیت انتخابات سراسری اخیر و نتایج حاصل از آن دو‌چندان شود. آشفتگی‌های سیاسی چند سال اخیر که از زمان برکناری عمران‌خان نخست‌وزیر سابق به نقطه اوج خود رسیده، بر روند زندگی اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی مردم تاثیر بسزایی بر جای گذاشته است چنانکه در آستانه انتخابات اوضاع امنیتی به‌شدت آشفته، اقتصاد در رکود شدید، تورم در مرز 30 درصد، سقوط ارزش پول ملی تا 50 درصد و اوضاع امنیتی در اغلب مناطق در حد نامطلوب و بسیار نگران‌کننده قرار گرفته است. اگرچه با مداخله ارتش و تسلط نسبی آن بر کلیه امور طی چند ماه اخیر، برخی از این شاخصه‌ها روندی رو به بهبود را نشان داده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد تا هنگامی که اوضاع سیاسی به ثبات نرسیده و سرنوشت قطعی دولت آینده روشن نشود، نباید انتظار داشت که این روندها و بهبودهای مثبت کوچک هم پایدار و دوامدار باقی بمانند. اکنون باید دید برگزاری انتخابات سراسری اخیر می‌تواند نویدبخش فصلی نو در روند تثبیت سیاسی و اقتصادی این کشور شود؟
نگاهی به ساختار انتخابات سراسری در پاکستان
پاکستان با حدود 240 میلیون نفر جمعیت، پنجمین کشور پرجمعیت جهان محسوب می‌شود که در این میان و براساس آخرین برآوردها، حدود 128 میلیون نفر (69 میلیون مرد و 59 میلیون زن) برای رای دادن در این دوره از انتخابات واجد شرایط هستند. میزان مشارکت در انتخابات نیز به‌طور معمول خیلی چشمگیر نیست چنانکه در انتخابات سال 2018 تنها 52 درصد واجدین شرایط در انتخابات مشارکت کردند که البته در مقایسه با بالاترین رکود ثبت شده (61درصد) سال 1971، رقم قابل قبولی به‌نظر می‌رسید. تعداد شعب رای‌گیری در سراسر کشور هم کمی بیش از 90 هزار شعبه اعلام شده است که در چهار ایالت بزرگ پنجاب، سند، خیبرپختونخواه و بلوچستان پراکنده هستند. انتخابات سراسری برای تعیین نمایندگان مجالس ملی و ایالتی انجام می‌شود. تعداد اعضای مجلس ملی نزدیک به 340 نفر است که 266 نفر از آنها از طریق انتخابات مستقیم و بقیه نیز در‌قالب سهمیه ویژه‌ای که شامل 60 نفر برای زنان و 10 نفر برای اقلیت‌ها می‌شود، تعیین می‌شوند.
سهم ایالت‌ها در مجلس ملی بسیار متفاوت است به‌طوری‌که ایالت پنجاب با 141 کرسی انتخابی و 32 کرسی ویژه زنان، از بیشترین سهمیه برخوردار است. پس از آن به ترتیب ایالت سند با 61 کرسی انتخابی و 14 کرسی ویژه، ایالت خیبرپختونخواه با 45 کرسی به‌علاوه 10 کرسی ذخیره شده و درنهایت ایالت بلوچستان با 16 کرسی انتخابی و چهار کرسی ویژه قرار می‌گیرند. در این بین سه نماینده هم برای اسلام‌آباد تحت عنوان «منطقه پایتخت» در‌نظر گرفته شده است. براساس گزارشی که برخی منابع به نقل از کمیسیون انتخابات پاکستان منتشر کرده‌اند، بیش از 28 هزار نفر خود را در این دوره نامزد حضور در مجالس ملی و ایالتی کرده‌اند که سه هزار زن هم در میان آنها وجود دارد. سیستم انتخاباتی نیز بر مبنای رای اکثریت نسبی است یعنی هر نماینده‌ای که بیشترین رای را در منطقه کسب کند، صرف‌نظر از درصد آرا، پیروز انتخابات محسوب می‌شود.
مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی انتخابات سراسری
برگزاری انتخابات سراسری پارلمانی در‌حال‌حاضر با مشکلات متعددی مواجه است. در این راستا مساله تامین و برقراری امنیت اولین و مهم‌ترین معضل محسوب می‌شود. طی دوسال گذشته و بر اثر گسترش فعالیت گروهک‌های مسلح و تروریستی همچون داعش خراسان، تی‌تی‌پی و جدایی‌طلبان بلوچ، اوضاع امنیتی در بسیاری از مناطق پاکستان به‌شدت وخیم بوده است. نگاه به آمارهای منتشر شده، آن هم صرفا در مورد حملات انتحاری انجام شده در سال 2023 می‌تواند به‌خوبی وخامت اوضاع امنیت را نشان دهد؛ 29 حمله انتحاری 329 کشته و 582 زخمی؛ ارقامی که از سال 2014 تاکنون بی‌سابقه بوده‌اند. در این شرایط هر چه به روزهای انتخابات نزدیک‌تر شده‌ایم بر دامنه و شدت این حملات نیز افزوده شده است چنانکه در یک حمله در دیره اسماعیل‌خان منطقه خیبرپختونخواه بیش از 10 نظامی پاکستانی کشته شدند یا در موردی دیگر و در بلوچستان حمله به یک برنامه انتخاباتی بیش از 10 کشته و مجروح بر‌جای گذاشت. چند ماه قبل هم انفجار بمب در برنامه انتخاباتی حزب جمعیت علمای اسلام در ایالت خیبرپختونخواه به کشته و مجروح شدن ده‌ها نفر انجامیده بود. به‌نظر می‌رسد تلاش و کوشش فراوان ارتش برای کنترل اوضاع نیز چندان نتیجه‌بخش نبوده و در‌حال‌حاضر اکثر حوزه‌ها در ایالت‌های پرتنشی مانند بلوچستان و خیبرپختونخواه با معضلات مهم امنیتی روبه‌رو هستند. اما علاوه‌بر مساله امنیت، برخی از حوزه‌ها هم با مشکلات ناشی از سرما و برودت هوا و صعب‌العبوری برخی حوزه‌های انتخاباتی مواجهند. در ایالتی مانند خیبرپختونخواه هم‌اکنون شاهد بارش برف و برودت شدید هوا هستیم و با تلفیق این موضوع با معضلات امنیتی، معلوم نیست چند درصد از شعب رای می‌توانند فعالیت خود را به شکلی کامل و قابل اطمینان عرضه کنند. در سایه پیش‌بینی وقوع چنین مشکلاتی است که مولانا فضل الرحمان، رهبر حزب جمعیت علمای اسلام که پایگاه اصلی حزبش در منطقه خیبرپختونخواه قرار دارد، بارها از دولت پیشین به رهبری شهباز شریف و همچنین از دولت موقت فعلی درخواست کرده است در مورد تاریخ برگزاری انتخابات سراسری تجدید‌نظر کنند. با این حال تمامی این درخواست‌ها ازجمله درخواست چند روز پیش وی، با بی‌اعتنایی ارتش، دولت و احزاب سیاسی دیگر مواجه شد. اما در کنار چالش‌های امنیتی و اقلیمی، مساله دیگری وجود دارد که بر روند برگزاری این دوره از انتخابات تاثیر بسزایی خواهد داشت؛ دلسردی و عدم‌انگیزه و اشتیاق مردم برای مشارکت در انتخابات اخیر بدون‌شک یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی این انتخابات خواهد بود، مجموعه اتفاقات سیاسی که در چند ماه اخیر رخ داده است، ازجمله انحلال حزب تحریک‌انصاف و دستگیری عمران‌خان و دیگر اعضای ارشد آن و در کنار آن بازگشت ناگهانی نواز شریف به پاکستان و رفع سریع و بدون دردسر اتهامات فساد از وی و دیگر اعضای خانواده‌اش، باعث شده است بسیاری از رای‌دهندگان پاکستانی به این باور برسند که آنها کمترین نقش را در تعیین سرنوشت این انتخابات ایفا خواهند کرد و نه‌تنها نتایج انتخابات از پیش تعیین شده است، بلکه کانون اصلی قدرت نه در مجلس و دولت، بلکه در جای دیگری متمرکز شده است. «منیب بت»، بازیگر سرشناس پاکستانی حال و روز مردم در آستانه انتخابات را این‌گونه توصیف می‌کند: «اکثر آشنایان و دوستانی که با آنها صحبت کردم به من می‌گفتند رای نخواهند داد زیرا رای آنها تاثیری در روی کار آمدن دولت آینده با رای اکثریت نخواهد داشت. بیایید مثبت فکر کنیم و حرف از تقلب در انتخابات را کنار بگذاریم و نگوییم کسی که به آن رای می‌دهیم، سکان قدرت در دستش نخواهد بود. ممکن است این حرف درست باشد، اما من می‌گویم باید به وظیفه خود عمل کنیم.»
شرایط انتخاباتی احزاب سیاسی پاکستان
در تمامی ایالت‌های پاکستان احزاب سیاسی کوچک و بزرگ فراوانی مشغول فعالیت هستند که به استناد آمار کمیسیون انتخابات این کشور، در انتخابات اخیر نامزدهای 167 حزب اعلام مشارکت کرده‌اند. طبیعی است تمامی این احزاب قابلیت ورود به مجلس را نداشته باشند، اما در مورد احزابی که از قابلیت تشکیل دولت برخوردار بوده‌اند باید گفت که از زمان تاسیس پاکستان تاکنون، چرخه اصلی قدرت میان دو حزب مسلم لیگ (پی‌‌ام‌ال) و حزب مردم (پی‌پی‌پی) در‌حال گردش بوده است. تنها استثنای مهم در انتخابات دوره قبل شکل گرفت؛ در جایی که عمران‌خان با حزب نوپای تحریک‌انصاف توانست این رقابت دوقطبی را به مثلث رقابت‌های حزبی در راستای کسب قدرت تبدیل کند. اگرچه به‌نظر می‌رسد با انحلال رسمی حزب تحریک‌انصاف، ساختار اصلی گردش قدرت در پاکستان یک بار دیگر دوقطبی شده، اما هنوز کمی زود است که از حذف کامل این حزب از صحنه اول منازعات قدرت سخن گفت.
در‌عین‌حال رقابت دو یا سه حزب بزرگ سیاسی ما را نباید از نقش موثر و بعضا تعیین‌کننده برخی احزاب کوچک و حتی محلی غافل کند. احزاب کوچک در شرایطی که قطب‌های اصلی نتوانند اکثریت لازم را کسب کنند، در تشکیل دولت ائتلافی و چرخش قدرت سهم مهمی خواهند داشت، به‌خصوص اینکه حفظ آنها برای حاکمیتی (لقبی که در پاکستان به نظامیان داده‌اند) که نمی‌خواهد اختیارات کامل را به قطب‌های حزبی بسپارد، بسیار ارزشمند است.
متن کامل گزارش را از اینجا بخوانید.