زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز: وضعیت حمل‌ونقل این روزها؛ در تعریف ساده‌اش این است که از هر مبدا به هر مقصدی که بلیت بخواهید؛ بلیت پیدا نمی‌شود. اتوبوس، قطار یا هواپیما. فرقی هم ندارد که مقصدتان کجاست. جنوب یا شمال کشور. در هر صورت، اگر در پایانه‌های مسافربری یا شرکت‌های هواپیمایی آشنایی سراغ ندارید، نمی‌توانید به‌راحتی بلیت پیدا کنید.
این داستان تقریبا در دوره‌ای که مسافرت‌ها بیشتر است شدت می‌گیرد. اگر به خاطر داشته باشید در روزهای اربعین هیچ بلیتی به شهرهای مرزی پیدا نمی‌شد و علاوه‌بر تمام این موارد عرضه بلیت‌ پرواز هم قطره‌چکانی و در تاریخ‌های نامعین صورت می‌گرفت. از طرفی هیچ ناوگان حمل‌ونقلی هم برای رسیدن به شهرهای مرزی مانند خرمشهر، آبادان، اهواز یا ایلام هم پیدا نمی‌شد. نه اتوبوس، نه قطار و نه هواپیما.
این‌گونه پیش‌بینی می‌شد که به دلیل حجم بالای تعداد زائران و مسافران تنها در روزهای اربعین چنین وضعیتی را در وضعیت حمل‌ونقل کشورمان تجربه می‌کنیم و اگر از پیک تردد مسافران اربعین عبور کنیم، وضعیت دسترسی به بلیت‌ها و قیمت‌ها هم بهتر می‌شود اما این اتفاق نیفتاد و نه‌تنها دسترسی مردم به بلیت راحت‌تر نشد، بلکه به‌وضوح؛ بلیت تمام ناوگان‌ها مسافربری، یعنی از قطار گرفته تا هواپیما و اتوبوس چراغ خاموش افزایش یافت، حتی اگر سری به فضای مجازی هم بزنید می‌بینید گله‌های زیادی از این موضوع وجود دارد و متاسفانه افرادی که دنبال بلیت‌های مسافرتی هستند یا به‌سختی توانستند بلیت هواپیما گیر بیاورند یکباره در یک روز مانده به پروازشان با خبر کنسلی مواجه شدند. موضوعی که باعث از بین رفتن پول پرداخت‌شده آنها برای محل اقامت و اسکان نیز خواهد شد. این عدم نبود سازوکار مشخص و همچنین عدم رسیدگی‌های جدی در این خصوص به نظر می‌رسد به یک امر کاملا بدیهی تبدیل شده‌است و حالا که در نیمه زمستان و نزدیک شدن به روزهای انتهایی سال هستیم بحران آن روزبه‌روز بیشتر خودش را نشان خواهد داد.
مردم با چه وسیله‌ای خودشان را به مقصد مورد نظرشان برسانند؟
دقیقا چند هفته گذشته بود که در صحن علنی مجلس شورای اسلامی مهدی طغیانی، نماینده اصفهان در تذکری گفت: «تامین حداقل نیاز مردم در مسافرت، بلیت اتوبوس است. امروز مردم گرفتار تهیه بلیت اتوبوس هستند، روزگاری با داد و فریاد به دنبال مسافر بودند، امروز نیازمند به آشنا و پارتی برای تامین بلیت اتوبوس هستند. تهیه بلیت اتوبوس برای خانواده‌هایی که دانشجو دارند تبدیل به کابوس شده است. ناوگان مسافربری بین‌شهری به یک‌سوم رسیده و در این راستا مردم با مشکلاتی روبه‌رو هستند. وضعیت نامناسب مدیریت راه‌آهن باید مورد توجه قرار گیرد، حدود ۲۰ هزار واگن به دلیل واهی متوقف هستند، اجازه صدور بارنامه به آنها نمی‌دهیم، آیا این مشوق سرمایه‌گذاری است؟ این‌گونه می‌خواهید راه‌آهن را در بخش اقتصادی فعال کنید؟»
قصه پیگیری و به در بسته خوردن برای پیدا کردن بلیت همین است. تاریخ عرضه بلیت‌های اتوبوس‌ها نامشخص است و مسافران بعضا حتی برای پیدا کردن بلیت به پایانه‌های مسافربری می‌روند و به در بسته می‌خورند. بلیت قطار نیز هر ماه تنها در تاریخ معین ارائه می‌شود و عمده سایت‌های فروش بلیت در لحظه و ساعت عرضه بلیت قطار از دسترس خارج می‌شوند. مسافر تا به خودش می‌آید بلیت در تاریخ مدنظر را از دست داده و مجبور است که تاریخ حرکت را پس و پیش کند تا بلیت قطار پیدا شود. بلیت هواپیما هم اغلب از طریق تماس و واسطه با ایرلاین‌ها و شرکت‌های هواپیمایی در دسترس است و سوالی که پیش می‌آید پس مسافر و کسی که مجبور است مسیری را طی کند، دقیقا با کدام وسیله باید از شهری به شهر دیگر جابه‌جا شود؟ مردم باید برای نظارت بر عرضه بلیت‌ها به سراغ کدام نهاد بروند؟
به نظر می‌رسد مساله نبود بلیت برای مسافران بیش از اینکه فرسودگی ناوگان مسافربری مانند اتوبوس، قطار و هواپیما باشد؛ بحران مدیریت و تعارض منافع است. براساس گزارش‌های به‌دست‌آمده توسط خبرنگار «فرهیختگان» در گفت‌وگو با صاحبان تورهای مختلف مسافرتی بلیت‌های هواپیما در چند وقت اخیر در اختیار آژانس‌های هواپیمایی قرار می‌گیرد و این‌گونه با چندبرابر قیمت یا به صورت قطره‌چکانی، عرضه می‌شود.
دیوان عدالت اداری به نفع شرکت‌های هواپیمایی!
انجمن شرکت‌های هواپیمایی در اعتراض به دامنه نرخی مصوب‌شده خرداد‌ماه امسال به دیوان عدالت اداری شکایت کردند و این دیوان، مصوبه قیمت‌گذاری بلیت پروازهای داخلی را ابطال و اعلام کرده است که نرخ‌گذاری در حوزه حمل‌ونقل هوایی در ‌موضوع نرخ‌گذاری تکلیفی دولت قرار نمی‌گیرد و‌ عرضه و تقاضا نرخ خدمات را تعیین می‌کند. مجوزی که صادر شده مبنی‌بر این است که ستاد تنظیم بازار و شورای عالی هواپیمایی نقشی در تعیین قیمت بلیت پروازهای داخلی ندارند و نرخ براساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود، موضوعی که به افزایش قیمت بلیت هواپیما در یکی دو هفته اخیر منجر شد.
21 دی‌ماه امسال؛ ‌حسین مذنب، مدیر‌کل بازرسی وزارت راه و شهرسازی در صفحه شخصی خود درباره قیمت بلیت هواپیما نوشت: «بر خلاف اخبار‌ منتشرشده در چند روز اخیر هیچ مجوزی برای افزایش قیمت بلیت هواپیما صادر نشده است. مرجع قیمت‌گذاری بلیت هواپیما فقط شورای عالی هواپیمایی است.» به گفته مدیر‌کل بازرسی وزارت راه و شهرسازی شرکت‌های هواپیمایی موظف به اعمال قیمت مصوب خرداد سال جاری هستند و در غیر این صورت با آنها برخورد قانونی صورت خواهد گرفت. در ماده 6 قانون هواپیمایی کشوری، وظیفه تعیین و تصویب نرخ حمل‌ونقل هوایی مسافر و بار به شورای‌ عالی هواپیمایی کشوری سپرده شده است که در هماهنگی با ستاد تنظیم بازار انجام می‌شود. اوایل امسال‌ انجمن شرکت‌های هواپیمایی نرخنامه پیشنهادی خود را با ۵۰ درصد افزایش نرخ مصوب ‌ارسال کرد اما سازمان هواپیمایی کشوری مخالفت و قواعد سختگیرانه‌ای برای فروش بلیت به نرخ مصوب وضع کرد. در ادامه ستاد تنظیم بازار، نرخ مصوب بلیت پروازهای داخلی را با متوسط 29 درصد افزایش ابلاغ کرد و تخلف از این مصوبه به تعزیر شدید متخلف منجر می‌شد. معاون اسبق هوانوردی و امور بین‌الملل سازمان هواپیمایی کشوری به‌تازگی در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر گفته است: «در هفته اخیر مشکلاتی بین ایرلاین‌ها و بازار فروش بلیت هواپیما رخ داده بود که بلیت هواپیما با قیمت‌های نجومی به فروش می‌رسد. چند روز گذشته در پی رأی دیوان عدالت اداری مبنی‌براینکه شرکت‌های هواپیمایی می‌توانند آزادانه قیمت‌گذاری بلیت داشته باشند و قیمت‌گذاری تکلیفی نباشد سازمان هواپیمایی کشور و وزارت راه و شهرسازی پیگیری‌هایی برای برپا نگه داشتن حکم قبلی و ثابت نگه داشتن قیمت بلیت هواپیما داشتند که این موضوع موجب شد تا برخی از شرکت‌های هواپیمایی همچنان با قیمت قبلی بلیت‌ها را در بازار عرضه کنند. البته همچنان تصمیم قاطع برای این مسیر وجود ندارد.» نکته قابل‌توجه این است که در ماده ۶ قانون هواپیمایی کشوری، شورای‌عالی هواپیمایی مرجع تعیین قیمت بلیت معرفی شده و در رأی دیوان عدالت اداری باوجود ابطال مصوبه قیمت بلیت هواپیما و تجویز قیمت‌گذاری براساس عرضه و تقاضا، این ماده‌قانونی نقض نشده است. بر این اساس به نظر می‌رسد احتمالا وزارت راه و شهرسازی و متولیان حمل‌ونقل هوایی بر اجرای نرخنامه قبلی تداوم پیدا کند و کار به دستگاه قضایی بکشد. در این میان با توجه به اینکه فشار گران‌فروشی بلیت هواپیما به مردم منتقل می‌شود، متولیان حوزه حمل‌ونقل قادر نیستند با افزایش قیمت سوخت یا خدمات فرودگاهی با ایرلاین‌ها مقابله کنند. همین مساله نیز احتمال توافق با ایرلاین‌ها در نرخ‌های بالاتر از مصوبه قبلی را تقویت می‌کند و درنهایت ماجرا با قیمت‌های نجومی به ضرر مردم تمام می‌شود. البته این تمام ماجرا نیست. برخی از گزارشات مردمی از تاخیر در حرکت یا رسیدن به مبدا قطارها هم گله کرده‌اند و شرکت‌های ریلی تنها برخی مواقع حاضر به پرداخت جریمه شده‌اند، یعنی مسافر علاوه‌بر اینکه از نظر زمانی متحمل ضرر شده است و دیر به مقصد مورد نظر رسیده، هیچ غرامتی هم به او پرداخت نشده است و شرکت ریلی هرطور که شده خود را از پرداخت غرامت به مسافران خارج کرده است.
البته این ماجرا برای شرکت‌های هواپیمایی نیز اتفاق افتاده است. یکی از مسافران ایران‌ایر؛ تجربه مشابهی داشته است. یکی از مسافران اربعین می‌گوید که از مقصد نجف به تهران برای 4 صبح بلیت داشته‌اند. اما درنهایت پرواز ساعت 8 صبح از فرودگاه نجف بلند شده بود. دو مسافر این پرواز به سازمان بازرسی هواپیمایی کشور از این تاخیر ثبت شکایت کردند. یک روز بعد از ثبت شکایت پاسخ شکایت آمده بود اما با دو پاسخ متفاوت. برای یکی از مسافران، ایران‌ایر متحمل خسارت شده اما برای مسافر دیگر مشمول خسارت نشده بود. این رویه عجیب رسیدگی به شکایات و تاخیرها نیز ظاهرا عین بازار بلیت‌فروشی به حال خود رها شده است و درنهایت هم قرار است به ضرر مسافر تمام شود.