فرهیختگان: سریال «سرزمین مادری» که قبلا با نام سرزمین کهن شناخته می‌شد این روزها در حال پخش همزمان از تلویزیون و تلوبیون است. کاری که اولین بار 15 سال پیش جلوی دوربین رفت و بعد از یک پروسه طولانی، بعد از سال‌ها انتظار به پخش در تلویزیون رسید. کمال تبریزی کارگردان سرزمین مادری در دومین قسمت از برنامه «قاف» میهمان اکبر نبوی بود و با او به گفتوگو پرداخت. این برنامه که به سردبیری اکبر نبوی و با همکاری روزنامه «فرهیختگان» تولید می‌شود، در هر قسمت میزبان یکی از چهره‌های معتبر فرهنگی است و در آن مباحث مختلفی طرح می‌شود. آنچه در ادامه می‌خوانید نسخه مکتوب این گفتوگوی بلند است که نسخه تصویری آن هم در پلتفرم‌های مختلف ارائه شده است.
اول به ما بگویید چه خبر؟
در حوزه کاری ما خبرها خوب نیستند.
الان پروژه‌ای در دست انجام دارید؟
بله. کاری هست که امیدوارم با همه موانعی که وجود دارد، بتوانیم فیلمبرداری آن را شروع کنیم. یک سریال نمایش خانگی است که طنز نیست و هیچ فضای طنزی در آن وجود ندارد اما انواع ژانرها در آن ترکیب شده‌اند و به همین دلیل برای من جذاب بود.
در پیشانی صحبت‌تان از موانع گفتید، این موانع چه چیزهایی هستند؟
وقتی شما فیلم سینمایی کار می‌کنید، بالاخره در حوزه وزارت ارشاد است که آن ماجرایش جداست. در آنجا شورای پروانه ساخت هست که دوستان و همکاران درگیر هستند و باید بحث‌هایی داشته باشند. آنجا چون سابقه نسبتا طولانی دارد، تقریبا همه مشکلاتی که ممکن است در برخورد فیلمسازان با شورا به‌وجود بیاید، تا حد زیادی معلوم شده و فرض کنید تعهداتی می‌گیرند یا موافقت اصولی می‌کنند. کارهایی انجام می‌هند که بالاخره کارهای فیلمسازها را راه بیندازند؛ آن هم به‌خاطر سابقه‌ای که وجود دارد.
یک سابقه ذهنی وجود دارد.
بله. در پلتفرم نمایشی و روبه‌روشدن با مجموعه ساترا چون تازه شروع به کار کرده‌اند و ارتباطاتی که به‌وجود آمده، خیلی پیچیده و عجیب است، وقتی وارد می‌شوید، عکس‌العمل‌هایی ناشی از بی‌تجربگی می‌بینید، چون پلتفرم نمایشی و ساخت سریال ویژگی‌ها و در‌حال‌حاضر موقعیتی دارد که همه اینها دست به دست هم می‌دهند و شرایط را پیچیده می‌کنند؛ هم برای کسانی که در شورا هستند و هم برای سازندگان و فیلمسازان و معمولا مشکلاتی به‌وجود می‌آید که راحت نمی‌توان کار کرد.
یعنی شما عملا برای تولید به‌منظور عرضه در شبکه نمایش‌خانگی از دو مرکز مجوز می‌گیرید؟ هم از ارشاد و هم از ساترا.
برای سریال‌ها فقط از ساترا و برای فیلم‌های سینمایی از ارشاد. سریال‌ها از حوزه ارشاد خارج شده‌اند و فقط ارشاد پروانه نمایش صادر می‌کند. من فکر می‌کنم که تفاوت آن‌چنانی ندارد و خیلی فرق نمی‌کند. یک دوره‌ای خیلی سروصدا شد که چرا باید از ارشاد خارج شود و زیر نظر گروهی برود که یک‌جورهایی زیرمجموعه سازمان صداوسیما محسوب می‌شود و البته مسائل و مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد، اما واقعیت این است که مساله فیلمسازان و کسانی که کار سریال می‌کنند این نیست که این مرجع به کجا مربوط می‌شود؛ مهم این است که تعامل بتواند بین فیلمسازان و کسانی که مجوز می‌دهند به‌وجود بیاید و محصول نهایی تا حد زیادی منظور هر دو طرف را برآورده کند. هنوز به‌خاطر تازه‌کار بودن‌شان خیلی مسائل هست، مثلا سریال‌هایی هستند که همین مفهومی که شما با آن مخالفت می‌کنید را در کارهایشان استفاده می‌کنند.
رفقایی که در ساترا هستند از افراد قدیمی‌اند؟
قدیمی هستند اما سریال خیلی درواقع متفاوت است؛ به‌خصوص در پلتفرم نمایشی و مدلی که فیلمسازان در این پلتفرم کار می‌کنند، چون عمدتا از سینما به اینجا آمده‌اند و مدل و ساختار و نگاه‌شان با یک برنامه تلویزیونی متفاوت است. آنها هم این نکته را در نظر می‌گیرند، اما در این مسیر خیلی دچار مشکلات می‌شویم که امیدواریم حل شود.
شما 3 سریال برای تلویزیون کار کرده‌اید؛ «دوران سرکشی»، «شهریار» و «سرزمین مادری» که الان در‌حال پخش است. تعامل ساترا با شما که چند سریال برای تلویزیون کار کردید و هر سه هم سریال‌هایی خیلی خوب در جا و نوع خودشان هستند، چگونه است؟ با تعاملی که در سریال‌های قبلی داشتید، فرق دارد؟ یعنی شما تفاوتی احساس می‌کنید؟
خیلی تفاوت دارد.
سختگیری بیشتر است؟
بله.
چرا؟
نمی‌دانم واقعا. این معضل بزرگی است. کسانی که در ساترا هستند من را می‌شناسند و من هم آنها را. رفتاری که در سازمان بوده، حداقل در مقاطعی که من این سریال‌ها را ساختم، خیلی نزدیک و خوب بوده و درک متقابل‌مان در تلویزیون بیشتر بوده است.
به‌نظر شما نگاه‌شان در ساترا چگونه است؟
نمی‌دانم، اینجا با آدم‌های مختلفی روبه‌رو هستند. در تلویزیون ممکن است افراد شناخته‌شده‌تر باشند از نظر کسانی که در شورا هستند یا نظارتی که به‌صورت عملی هم اتفاق می‌افتد، آنجا سهل‌الوصول‌تر است و راحت‌تر به آن می‌رسند، چون خود سازمان تولیدکننده بوده یعنی سرمایه‌گذار است.
یعنی صاحب اثر خود سازمان است؟
بله و به همین دلیل نظارت دقیق‌تری می‌تواند داشته باشد تا پروژه‌ای که سرمایه‌گذار، تهیه‌کننده و کارگردان جدا دارد و شاید نمی‌تواند نظارت قانونی درستی داشته باشد، چون اینجا کمی آزادتر بودن پلتفرم لحاظ می‌شود، یعنی باید بگوییم سرمایه‌گذاری فیلمنامه‌ای را پسندیده و کارگردان و تهیه‌کننده‌ای هم هستند.
ضمن اینکه جامعه مخاطبش هم محدودتر است.
بله، هم محدودتر است و هم در بحث‌هایی که می‌شود باید خیلی راحت‌تر برخورد کنند، اما متاسفانه این‌طور نیست. این را هم بگویم به‌خاطر همین آشنایی من با دوستان ساترا، خیلی برخوردشان با من متفاوت‌تر بود، اما من درباره گله‌ای که همکارانم از ساترا دارند، صحبت می‌کنم و رفتار با خودم را مبنا قرار نمی‌دهم.
بله، چون شما قاعده نیستید، بلکه استثنا هستید.
نباید این‌طور باشد. باید رفتاری شود که اصل بر اعتماد باشد و با تجربه جلو بروند و فیلمساز هم اعتماد کند تا بتوانند برخورد درستی داشته باشند. معضلاتی در پلتفرم‌های نمایشی چه در مرحله ساخت و چه در مرحله نمایش به‌وجود آمده که باعث شده این سوءظن به‌وجود بیاید و ساترا به همه پروژه‌هایی که در آن پلتفرم ساخته شود، با یک جور بدبینی و سوءظن نگاه می‌کند.
بر مبنای آنچه از رفقای همکار شنیدید، رفتار ساترا بیشتر تعاملی اقناعی است یا تعاملی ابلاغی؟
ابلاغی.
این رفتار به نظر شما جواب می‌دهد؟
نه.
منطقا در حوزه فرهنگوهنر جواب نمی‌دهد.
دوره‌ای بود که در حوزه فرهنگوهنر اتفاقی پیش می‌آمد که اثری نمایشی متولد می‌شد، واقعا حاصل جمع همفکری سازنده و ناظر یعنی اداره نظارت بود. اینها از موضع بالا و پایین نبودند، یعنی نه موضع نظارت بالا بود، نه موضع فیلمساز. اینها دور یک میز می‌نشستند و همدیگر را اقناع می‌کردند.
به قول سینمایی‌ها هم level بودند.
بله، همه همدیگر را می‌پذیرفتند. اگر این مساله یک‌جانبه شود، متاسفانه چون محدودیت زیاد می‌شود، بنابراین فیلمساز فکر می‌کند چطور او را دور بزند. الان مساله دیگر این است که ما دو حوزه مجوز و نظارت داریم؛ یکی در مرحله ساخت و گرفتن پروانه و مجوز ساخت است و دیگری هم در مرحله مجوز نمایش.
مجوز نمایش با ارشاد است؟
نه، فکر می‌کنم با ساتراست.
پس الان یک کاسه شده و به اینجا آمده؟
بله، اتفاقاتی در حوزه ساخت می‌افتد، مثلا فرض کنید نمایشی که می‌بینید آن چیزی نیست که در ذهن صادرکننده مجوز ساخت بوده و آنها آن را گردن بخش نمایش و اینها آن را گردن بخش ساخت می‌اندازند. الان حوزه هنر است که این‌طور است. هیچ حوزه دیگری این ویژگی را ندارد. شما الان بخواهید ساختمانی بسازید، البته بلاتشبیه، چون با ساخت فیلم فرق دارد اما مهندس ناظر، مهندس محاسب و... خیلی نمی‌توانند چیزی را بالا پایین کنند، یعنی همه‌چیز از لحاظ اندازه و بنیان یک ساختمان مشخص است.
در مصالح می‌توانند تغییر ایجاد کنند، مثلا کم بگذارند.
بله، اما به‌هرحال قابل بررسی است اما در حوزه سینما و نمایش همه آن‌چیزی را که در فیلمنامه نوشته شده، فیلمساز ساخته اما همه چیزی که در فیلمنامه نوشته شده با یک فیلمساز یک شکل است و با فیلمساز دیگر شکلی دیگر، یعنی یک افزایشی اینجا به‌وجود می‌آید.
ادامه گفتوگو را می‌توانید اینجا بخوانید.