صادق امامی،دبیرگروه جهان‌شهر: شب گذشته وزارت اطلاعات در اطلاعیه‌ای پیرامون حادثه تروریستی سیزدهم دی ماه کرمان، اعلام کرد از دو تروریست معدوم انتحاری، یک نفر «ملیت تاجیکستانی» داشته است. در این اطلاعیه آمده هنوز «هویت تروریست دوم» به‌صورت قطعی احراز نشده است. ساعاتی پیش از انتشار این اطلاعیه، سیدیاسر قزوینی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران و از متخصصان تروریسم و داعش‌شناس، در گفتوگو با «فرهیختگان» به خطر تکفیری‌های فارسی‌زبان و تمرکز داعش روی آنها اشاره کرد. او با توجه به دو حادثه تروریستی در شاهچراغ که هر دو تاجیک‌تبار بودند، خواستار اتخاذ تدابیری برای مواجهه با عضوگیری داعش در این منطقه شد. در افغانستان این گروهک تروریستی در سال 2023 مسئولیت ۲۰ حمله را برعهده گرفته است. این رقم در سال گذشته ۱۴۵ حمله و سال ۲۰۲۱، (سال به قدرت رسیدن طالبان) ۲۹۳ عملیات در افغانستان بوده است. شاید بخشی از چرایی کاهش عملیات، ناشی از به هلاکت رسیدن «انجنیر عمر»، فرد شماره دو شاخه داعش خراسان در 15 اردیبهشت توسط نیروهای اطلاعاتی طالبان بوده باشد. طالبان سه ماه بعد اعلام کرد «ثناءالله غفاری» ملقب به شهاب‌المهاجر، رهبر گروه داعش خراسان را در ولایت کنر به هلاکت رسانده است. پس از هلاکت رهبر داعش خراسان، این گروهک یک عملیات تروریستی در ایران را به اجرا گذاشت. البته هوشیاری یکی از عوامل حرم شاهچراغ، مانع از شهادت چندده نفر در این عملیات شد اما صرف‌نظر از ناکامی عامل تروریستی، اجرای آن بیانگر عزم داعش برای اجرای عملیات در ایران است. قزوینی معتقد است داعش در هر منطقه‌ای که امکان ورود داشته باشد، عملیات می‌کند. او معتقد است داعش از تمام فرصت‌ها در دوره ضعف خودش استفاده می‌کند تا حضور و وجود خودش را به نمایش بگذارد. به اعتقاد او یکی از عرصه‌های مورد توجه داعش، مناطق فارسی‌زبان، با توجه به رویدادهای تاجیکستان و افغانستان است. قزوینی از فیلم بیعتی می‌گوید که به زبان فارسی است: «قبلا هر فیلمی که از ولایت خراسان یا افغانستان می‌آمد افراد به زبان پشتو بیعت می‌کردند ولی فیلم بیعت با یک خلیفه داعش خراسان، به زبان فارسی بود. این خیلی مهم است.» متن گفتوگو با این استاد دانشگاه را در ادامه می‌خوانید.
شما در گفت‌و‌گوهایی با «فرهیختگان» بارها تاکید داشتید داعش تضعیف شده است و از این رو به سمت «حرب‌الاستنزاف» (جنگ فرسایشی) می‌رود. در یک‌سال اخیر ما تحرکاتی از داعش در ایران می‌بینیم که حتی در اوج داعش هم این تحرکات را تجربه نکردیم. این ناشی از راهبرد جدید داعش است یا متاثر از اتفاقات منطقه؛ که ما از آن غافلیم؟
این پرسش خیلی مهمی است. در استراتژی دوره اوج داعش ایران جایگاه ویژهای نداشت و آنها بیشتر نگاه‌شان به سمت عملیات در غرب و پایتخت‌های غربی و مانند آن بود اما در یکی دو سال اخیر داعش در ایران فعال شده است. به نظر می‌رسد داعش استراتژی پیشین خودش یعنی «حرب الاستنزاف» و جنگ فرسایشی را دارد. در استراتژی حرب الاستنزاف در هر نقطه‌ای که امکان نفوذ وجود داشته باشد، آنها نفوذ می‌کنند. هر جایی که امکان ورود باشد، ورود می‌کنند. بنابراین می‌بینیم که نسبت به دوره اوج، مناطق دیگری را که مناطق نسبتا مستعدی برای عملیات است، انتخاب می‌کنند. داعش می‌خواهد به صورت هفتگی اینفوگرافیک خودش را که در آن آمار عملیات‌ها و آمار کشته‌ها را ارائه می‌دهد، منتشر کند تا از این طریق همچنان بر حضور و بقای خودش صحه بگذارد و بگوید من هنوز هستم. من می‌کشم، پس هستم. برای همین سمت آفریقا رفتند. در حال حاضر داعش در شمال شرق نیجربه فعال است. در حوزه دریاچه چاد. در شمال شرق کنگو در استان «کیووی شمالی» در مرز اوگاندا و همینطور در شمال شرق موزامبیک در استان «کابو دلگادو». در این مناطق مرزی چند هویت و قومیت حضور دارند. داعش این مناطق را برای عملیات و رشد بسیار مستعد می‌بیند. مثلا در آسیا در شمال شرق افغانستان منطقه کنر و در مرز پاکستان به ویژه بخش پشتون زبان بیشتر فعالیت می‌کرد.
یک بحث کلی می‌تواند این باشد که داعش در دوره جدید که دوره ضعف است، به سمت نقاطی رفت که بتواند در آنجا عملیات انجام دهد و از ضعف و رخوت و سستی آن مناطق برای عملیات استفاده کند. بنابراین بیشتر این مناطقی که داعش در آن حضور دارد، مناطق مرزی است. این مناطق، نسبت به مناطق مرکزی به لحاظ هویتی و تجهیزات و لجستیک و مسائل مختلف از سستی بیشتری برخوردار است و داعش می‌تواند آنجا سر برآورد.
مساله دیگر، سیطره طالبان بر افغانستان است. از زمانی که طالبان سیطره خودش بر افغانستان را گسترش داد، اتفاقاتی در ولایت خراسان داعش افتاد. با توجه به اینکه طالبان بر گفتمان پشتون‌زبان خیمه انداخت و بر آن سیطره پیدا کرد، مقداری گفتمان پشتون زبان داعش به گفتمان فارسی دری تبدیل شد. این خیلی مهم است. برای همین می‌بینید تمرکز ویژهای رسانه‌های داعش خراسان یا ولایت خراسان داعش بر روی زبان فارسی و به‌ویژه روی تاجیک‌ها پیدا کردند. حتی محتواهای رسانه‌ای که به خط «سیریلیک» (خط سیریلیک یا خط اسلاوی، یک نوشتار الفبایی است که در سراسر اوراسیا به عنوان نوشتار ملی در کشورهای مختلف اسلاو، ترکی، مغولی و ایرانی زبان در جنوب شرق و شرق اروپا، قفقاز، آسیای میانه، شمال و شرق آسیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.) است، در چند وقت اخیر زیاد شده است. داعش روی یک منطقه بسیار مهم مثل تاجیکستان متمرکز شده است. تاجیکستان دارای یک حاکمیت مستبد و کاملا بی‌قید و بند است. امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان یک مستبد به تمام‌عیار است که حتی با صدام و سایر دیکتاتورها قابل مقایسه نیست. او کاملا ضد‌دین است و به‌صورت جدید با دین مقابله می‌کند. این وجوه را متاسفانه ما نمی‌بینیم. این وضعیت در بین جوانان تاجیک یک واکنش ایجاد کرده است. بسیاری از جوانان، به سمت اسلام‌گرایی رفتند. همین چند وقت پیش وزیر یا مسئول جوانان تاجیکستان، جوانان را از داشتن ریش برحذر داشت. او سخنان خیلی عجیب‌و‌غریبی زد که چه نگرانی‌هایی وجود دارد درباره ریش داشتن یک جوان. آنجا ریش داشتن هم ممنوع است.
جوانان تاجیک از یک سمت طالبان را می‌بینند که بر روی افغانستان خیمه زد و از سمت دیگر با حاکمیت ضد‌دین با گفتمان پوپولیستی ضد‌دینی امامعلی رحمان مواجه هستند. این یک سمت است و سمت دیگر اسلام‌گراها در افغانستان پیروز شدند. بالاخره این جوانان تاجیک امیدی در افغانستان پیدا کردند. در چنین وضعیتی داعش گفتمان تاجیک و فارسی‌زبان خودش را گسترش داد. از سوی دیگر طالبان هم درگیر وضعیت گرفتاری‌های خودش است. داعش از فرصت استفاده کرد و بسیاری از این تاجیک‌ها را جذب کردم. شما عملیات اول و دوم شاهچراغ را به خاطر دارید که هر دوی آنها را دو تاجیک انجام دادند. پس داعش از تمام فرصت‌ها در دوره ضعف خودش استفاده می‌کند تا حضور و وجود خودش را به نمایش بگذارد. یکی از این عرصه‌ها، مناطق فارسی‌زبان با تاکید روی فارسی و با توجه به رویدادهای تاجیکستان و افغانستان است.
متاسفانه در دوره جدید در ایران هم نمی‌توانیم بگوییم دوره قوی‌ای است. ما در دوره قدرت به سر نمی‌بریم. بنابراین داعش از تمام باگ‌هایی که در کشور وجود دارد، استفاده می‌کند و وارد می‌شود. این با توجه به شیوه عملیات‌هایی که دارند چندان سخت نیست. یعنی اگر شما بخواهید تعداد زیادی انسان را بکشید، کار خیلی سختی ندارید. برای داعش عملیات در ایران خیلی مهم است. داعش در نیجریه، کنگو یا موزامبیک هم عملیات انجام می‌دهد ولی خیلی برایش مهم است که در ایران هم عملیات انجام دهد؛ ایران به عنوان دیگری یا آن دشمنی که اساسا به عنوان دشمن اهل سنت قلمداد می‌شود.
به نظر من این یک زمینه است. از سوی دیگر مهاجرت‌هایی که از افغانستان به ایران رخ داده، مساله مهم و عجیب‌و‌غریبی است. به نظر می‌رسد رسیدن این افراد به ایران و سپس تجهیز و اقامت در ایران از رهگذر کلونی‌های مهاجری که در ایران وجود دارد، شاید اجرای عملیات را بسیار ساده‌تر کرده باشد. از این رو ما شاهد افزایش عملیات‌های داعش در ایران هستیم.
ادامه مطلب را اینجا بخوانید.