علی ملکی، گروه سایت فرهیختگان آنلاین: طی سال‌های اخیر توصیه‌های زیادی در خصوص بحث جمعیت و فرزندآوری شده و می‌شود. اما برخی اوقات تصمیمات و راهبردهایی در کشور اتخاذ می‌شود که دقیقا نقطه مقابل تشویق به فرزندآوری است. یکی از مشکلاتی که اخیرا والدین کودکان شیرخوار با آن روبه‌رو هستند تأمین شیرخشک برای نوزادان است و مدتی است خانواده‌ها می‌شنوند که شیرخشک هست، اما کم است!
از پشت میز بلند شده و سری به داروخانه‌ها بزنید
سجاد اسماعیلی، مشاور سازمان غذا و دارو در تاریخ 2/10/1402 عنوان کرد:«علاوه بر افزایش تولید شیرخشک، ۱۲ میلیون و ۶۰۰ هزار قوطی شیرخشک رگولار در آذرماه بدون تغییر قیمت تأمین و توزیع شده است.» وی همچنین با اشاره به فعالیت شبانه‌روزی چرخه تأمین و توزیع شیرخشک، اظهار داشت:«با تخصیص ارز و تأمین مناسب ماده اولیه شیرخشک طی ماه‌های اخیر، میزان تولید این فرآورده به صورت چشمگیری افزایش داشته و با نظارت‌های میدانی، سرعت توزیع شیرخشک به داروخانه ها و در نهایت مصرف کننده بسیار بیشتر از قبل شده است. اکنون هیچ مشکلی در خصوص تأمین شیرخشک‌های معمولی(رگولار) وجود ندارد و بازار به تعادل عرضه و تقاضا رسیده است.»
شیرخشک هست اما کم است!
اما کمبود شیرخشک را به‌وضوح می‌توان با نگاهی به داروخانه‌های سطح شهر متوجه شد. «فقط یک قوطی می‌توانیم برای امروز به شما بدهیم؛ البته پس از تأیید کد ملی نوزاد» این پاسخ تکنسین داروخانه‌ای در حوالی غرب تهران بود که خبرنگار فرهیختگان برای خرید شیرخشک به آنجا مراجعه کرد. البته این فرد پس از اصرار خبرنگار مبنی بر دریافت بیشتر شیرخشک گفت که نهایتاً می‌تواند دو قوطی به او بدهد. دیگر تکنسین داروخانه در توضیح این وضعیت گفت:«من تا الان در چند داروخانه اعم از دولتی و خصوصی کار کرده‌ام، شیرخشک سال‌هاست که مثل داستان خودروسازی شده! آن‌قدر موجودی داروخانه‌ها محدود است که بعید نیست تا چند وقت دیگر سامانه‌ای طراحی کنند مثل ثبت‌نام خودرو و «پیش‌خرید» می‌شود تنها راه خرید یک قوطی شیرخشک!»
متولی داروخانه دیگری در مرکز تهران توضیح داد: ما فقط می‌توانیم به ازای هر نوزاد در طول روز یک قوطی شیرخشک عرضه کنیم، در طول ماه هم با هر کد ملی نوزاد فقط دوازده قوطی. وی همچنین گفت: اگر بخواهید بیشتر از 12 قوطی در ماه تهیه کنید، پس از ثبت کد ملی نوزاد در سیستم اخطاری نمایش داده می‌شود که این اجازه را نمی‌دهد. پزشک این داروخانه در خصوص وضعیت شیرخشک‌های رژیمی هم گفت: این محصولات هم موجود است؛ اما به همان صورت رگولار و به‌صورت سهمیه‌ای عرضه می‌شود و خریدار حتماً باید نسخه از پزشک داشته باشد. البته قبلاً چنین چیزی وجود نداشت و مردم می‌توانستند بدون نسخه هم این محصولات را تهیه کنند؛ اما الان به دلیل محدودیت‌ها حتماً باید نسخه داشته باشید تا به شما شیرخشک رژیمی بدهیم. گفتنی است که سازمان غذا و دارو ۱۷ مهرماه ۱۴۰۲ اعلام کرد که از ۲۰ مهرماه، شیرخشک عادی در داروخانه‌ها فقط با کد ملی و تاریخ تولد عرضه می‌شود تا از قاچاق جلوگیری شود.
البته دراین بین تحریم‌های اعمال‌شده بر علیه کشورمان که باعث محدودیت در بخش‌های مختلف تولیدی و عدم دسترسی به مواد اولیه برای تهیه شیرخشک شده است از طرف برخی عنوان می‌شود.
مشکلات خرید شیرخشک با کد ملی
محمود اعتباری، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان روز ۲۹ مهرماه ۱۴۰۲ در نامه‌ای به سرپرست اداره کل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو به مسائل و مشکلات عرضه شیرخشک با کد ملی اشاره کرده است:
۱. کاهش مشارکت داروخانه‌ها در عرضه شیرخشک به علت زمان بر بودن فرایند و نارضایتی سایر مراجعان داروخانه.
۲. فقدان پیش‌بینی تأمین هزینه‌های وارده به داروخانه‌ها (سخت‌افزار، اینترنت، نیروی کاربر)
۳. وجود اختلال مقطعی در بستر اینترنت کشور و مشکل اتصال و کندی سرعت آن
۴. درنظرنگرفتن سهمیه برای مصرف‌کنندگان دارای مشکل با سن بالای سه سال (معلولان)، همچنین مصرف‌کنندگانی که با نظر پزشک متخصص و یا به علت کمبود، نیاز به تهیه شیرخشک خارج از محدوده سنی دارند (مثلاً کودک بالای یک سال نیازمند شیرخشک شماره دو است)
۵. درنظرنگرفتن سهمیه برای افراد ایرانی فاقد کد ملی و گردشگران قانونی
۶. زمان بر بودن تخصیص کد فراگیر برای کودکان اتباع غیرایرانی مجاز و در مواردی پیچیدگی آن فرایند
۷. حک شدن اطلاعات برچسب اصالت روی برخی از قوطی‌های شیرخشک به‌جای الصاق برچسب کاغذی و عدم امکان استفاده از بارکدخوان جهت فراخوانی اطلاعات
چرا شیرخشک مهم است؟
موارد مختلفی می‌تواند باعث شود که کودک قادر به استفاده از شیر مادر نباشد. دکتر مهدی لحنی، متخصص کودکان و نوزادان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درمورد عواملی که باعث بروز این اتفاق می‌شوند گفت: گاهی ممکن است مادر به دلیل اشکالات آناتومیکی که دارد امکان شیردهی به کودکش را نداشته باشد. مثلاً بنا به دلایل مختلفی عمل جراحی سینه کرده باشد و امکان شیردهی برایش وجود نداشته باشد.
وی افزود: همچنین ممکن است مادر دچار بیماری‌هایی مثل سرطان باشد که نیاز به استفاده از داروهای شیمی‌درمانی دارند؛ بنابراین مادر مجبور به استفاده از شیرخشک می‌شود.
لحنی ادامه داد: طرفی گاهی اوقات بیماری‌‌های عفونی منعی برای شیردهی هستند. برای مثال بیماری «HIV» در کشورهای جهان اول ممنوعیتی برای استفاده از شیر مادر است. «HTLV» هم یک نوع بیماری ویروسی است که می‌تواند علتی برای استفاده از شیرخشک باشد. گاهی هم کودک دچار بیماری‌هایی است مثل «گالاکتوزمیا - Galactosemia» که اگر کودک با این بیماری درگیر باشد، امکان استفاده از شیر مادر برایش وجود نخواهد داشت.
این پزشک متخصص اطفال بیان کرد: گاهی هم بنا به دلایلی حجم شیر مادر کم است و علی‌رغم همه‌ی درمان‌هایی مختلف که انجام می‌شود مجبور به استفاده از شیر کمکی هستیم. از طرفی در مسائلی مثل تولدهای دوقلویی و سه‌قلویی شیر مادر به‌تنهایی ممکن است صرفاً تا چند ماه بتواند کفاف شیردهی کودکان را بدهد؛ بنابراین اینجا هم مجبور به استفاده از شیرخشک هستیم.
مهدی لحنی گفت: در کنار همه اینها گاهی اوقات متأسفانه کودکان ما ممکن است که دسترسی به مادر نداشته باشند و یا کودکانی که به هر علتی در مراکز شیرخوارگاه بزرگ می‌شوند ممکن است به دلیل عدم دسترسی به مادر مجبور به استفاده از شیرخشک شوند. به‌طورکلی اینها اصلی‌ترین مواردی هستند که باعث الزام استفاده از شیرخشک در کودکان می‌شوند و دسته‌ای هستند که حتماً باید از شیرخشک استفاده کنند.
مهدی لحنی با اشاره به مادرانی که ممکن اسنت به دلایلی غیر از اینها تمایل به شیردهی نداشته باشند و بخواهند کودکانشان از شیرخشک استفاده کنند بیان کرد: این گروه جزو دسته‌بندی‌ای محسوب نمی‌شوند که نیاز حتمی به شیرخشک داشته باشند؛ زیرا مادر امکان شیردهی دارد و شاید بشود با یک‌سری مشاوره‌ها او را ترغیب کرد که تمایل شیردهی به کودک را پیدا کند.
چرا جلوی این اتفاق گرفته نشد؟
مکاتبات انجمن صنفی تولیدکنندگان شیرخشک و غذای کودک با سازمان غذا و دارو نشان می‌دهد که از اوایل خردادماه ۱۴۰۲ بروز کمبود شیرخشک‌های رگولار و رژیمی به دلیل تغییرات ضوابط ارزی مواد اولیه وارداتی پیش‌بینی‌شده بود.
هانی تحویل زاده رییس انجمن صنفی تولیدکنندگان شیرخشک و غذای کودک در نامه‌هایی به تاریخ 2 خرداد، 10 خرداد و 31 مردادماه 1402 به سازمان غذا و دارو این موضوع را هشدار داده بود. اما مشخص نیست که چرا این هشدارها مورد توجه قرار نگرفت و تهیه چنین کالای استراتژیکی به این وضعیت دچار شد.