زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: حمایت و جهت‌دهی به فعالیت‌های پژوهشی یکی از اقدامات مهم حاکمیت‌ها در دنیای امروز است. کاری که باعث می‌شود تا هزینه‌ها در مسیر درست قرار گرفته و بالطبع امکان نتیجه‌بخش بودن فعالیت‌های تحقیقاتی هم بیشتر شود. کاری که برای انجام آن در کشورهای مطرح در عرصه علم و فناوری، بنیادی ویژه راه‌اندازی شده است. در ایران نیز از سال 1382 با صندوق حمایت از پژوهشگران کشور و با تصویب اساسنامه آن از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی راه‌اندازی شد. صندوقی که وظیفه‌اش رصد تحولات بین‌المللی این حوزه و جهت‌دهی به فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی محققان و دانشمندان ایرانی در راستای ارتقای ارزش علم در کشور، حرکت در مرزهای دانش جهانی و زمینه‌سازی برای ارائه راه‌حل‌های بدیع برای مسائل کلان کشور بوده است. این صندوق از اردیبهشت ماه امسال به بنیاد ملی علم ایران تغییر نام داد تا عملا ایران هم صاحب بنیادی برای حمایت از علم باشد. اولویت اصلی این بنیاد از همان ابتدای فعالیتش در قالب صندوق حمایت از پژوهشگران، حمایت از پژوهش‌های علمی اولویت‌دار، اجرای برنامه‌های ترویج علم، اعطای کرسی‌های پژوهشی، توسعه نظام داوری پژوهش‌ها و تقویت زمینه‌های همکاری با نهادهای حامی پژوهش تعریف شده است. در این میان سامانه انتشار اطلاعات مرتبط با این بنیاد امکان دسترسی به فعالیت‌های صورت گرفته از سوی بنیاد ملی علم کشور را در بازه زمانی 10 ساله مشخص می‌کند. آمارهای قابل توجهی که نشان می‌دهد در این برهه زمانی چه تعداد طرح در این بنیاد پذیرش شده، چه تعداد کامل شده، بیشتر طرح‌ها مربوط به کدام گروه‌های آزمایشی بوده و... با نگاهی به این آمار اولین نتیجه‌ای که می‌توان از آن گرفت، تمرکز حمایت‌ها در پایتخت بوده است.
25 درصد طرح‌های پیشنهادی امسال در بنیاد، مصوب و حمایت شدند
نکته اول درباره این بنیاد آن است که قرار نیست از همه طرح‌های پژوهشی حمایت کند. تنها طرح‌هایی که بعد از پذیرش به‌عنوان طرح‌های مصوب قلمداد می‌شود، امکان حمایت مالی از آنها وجود دارد و تقریبا از یک‌چهارم طرح‌ها حمایت می‌کند. با در نظر گرفتن این مساله که هر طرح در همان سالی که ارسال و تصویب شده، شمارش شده است، باید عنوان کرد دو هزار و 98 طرح پیشنهادی در سال جاری به بنیاد رسیده و 507 طرح مصوب شده که نشان می‌دهد 25 درصد از طرح‌ها مصوب شده است. سال گذشته هم از هزار و 784 طرح پیشنهادی، 613 طرح مصوب شد که نشان‌دهنده حمایت از 35 درصد از طرح‌های آن سال بوده است. سال 1400 هم دو هزار و 293 پیشنهاد بوده که از این میزان 945 طرح مصوب شده است. این نشان می‌دهد علی‌رغم تعداد بالای طرح‌های پیشنهادی، تعداد اندکی از آنها به حمایت نهایی می‌رسند.
علوم پایه‌ای‌ها در صف اول حمایت بنیاد ملی علم ایران
تقسیم‌بندی حوزه‌ای طرح‌ها هم نشان می‌دهد که بیشترین طرح‌های مصوب و حمایت از پژوهش‌ها مربوط به علوم پایه با سهم 33 درصدی است. یعنی هزار و 315 طرح مصوب در بازه زمانی 92 تا امسال، مربوط به این حوزه بوده است. بعد از آن، 955 طرح یا معادل 24 درصد از طرح‌های مصوب مربوط به فنی و مهندسی می‌شود. حوزه کشاورزی هم با 638 طرح مصوب سهم 16 درصدی داشته و بعد از آن علوم‌پزشکی‌ها با 416 طرح سهم 10 درصدی را در حمایت از بنیاد علم ایران به خود اختصاص داده‌اند. بعد از آن علوم انسانی با 340 طرح و سهم 9 درصدی و در آخر هم محیط‌زیست و سلامت با 323 طرح، سهم 8 درصدی داشته‌اند. البته باید به این مساله توجه کرد که این بنیاد 6 کارگروه تخصصی مرتبط با هر کدام از این حوزه‌ها تشکیل داده بود تا بتواند به صورت تخصصی طرح‌ها را بررسی و داوری کند.
29 درصد طرح‌های مصوب بنیاد ظرف 2 سال به نتیجه می‌رسند
به نتیجه رسیدن طرح‌های پژوهشی و تحقیقاتی موضوعی زمانبر است و کوتاه‌ترین زمان برای رسیدن به نتیجه را باید تا یک سال در نظر گرفت، زمانی که البته غالب طرح‌ها از آن فراتر می‌رود. 29 درصد از طرح‌های مصوب در این بنیاد بین 19 تا 24 ماه زمان برده و می‌برد تا به مرحله اجرا برسد یعنی دو هزار و 314 طرح مشمول این بازه زمانی بیش از یک تا دو سال قرار می‌گیرند. بعد از آن هزار و 917 طرح که سهم 24 درصدی می‌شود هم بازه زمانی 6 تا یک ساله را نیاز داشته است. رتبه سوم طرح‌ها هم شامل هزار و 792 طرح بین 13 تا 18 ماه مدت زمان اجرایی آنها بوده است. در این میان برخی از طرح‌ها هم فراتر از دو سال زمان برای به نتیجه رسیدن نیاز داشته‌اند، به‌طوری‌که 659 طرح یا معادل 8 درصد طرح‌ها، بین 25 تا 30 ماه، 582 طرح با سهم 7 درصدی بین 31 تا 36 ماه و 595 طرح، معادل همان 7 درصد بیش از 36 ماه زمان نیاز داشته‌اند.
ادامه مطلب را اینجا بخوانید.