فرهیختگان: یکپارچه‌سازی داده‌ها در قالب سامانه‌محوری یکی از محورهای دنبال شده در مجموعه‌های مختلف دانشگاه آزاد طی سال‌های اخیر بوده و البته هنوز هم هست. نخستین گام این فرآیند به شکل جدی با سامانه «آموزشیار» در تابستان 99 برداشته شد. نظارت بر بیش از 300 واحد و مرکز که هرکدام سیستم آموزشی مجزای خودشان را داشتند، ممکن نبود. عدم انسجام نرم‌افزارهای خدمات آموزشی، هم امکان نظارت بر درستی روندهای آموزشی را مختل کرده بود و هم باب برخی سوءاستفاده‌ها از برند دانشگاه آزاد اسلامی را باز. از سوی دیگر دانشجویان برای کوچک‌ترین تغییرات یا جابه‌جایی بین دو واحد مجبور بودند تا در بروکراسی پیچیده و زمانبری بخشی از روند ارائه مدارک را دنبال کنند. از این‌رو سامانه‌ای راه‌اندازی شد تا هم اطلاعات مربوط به دانشجویان را یکپارچه کند و هم دانشجویان امکان دسترسی به خدمات الکترونیکی در جریان مسائل مرتبط با تحصیل خود را داشته باشد. به راه افتادن چرخ «آموزشیار» حالا علاوه‌بر این موارد، امکان نظارت بیشتری را فراهم کرده تا جایی که عملا امکان صدور مدرک جعلی در این دانشگاه را به صفر رسانده است و در انضباط‌بخشی مالی هم موثر بوده، به‌نحوی‌که جلوی نشتی چندصد میلیاردی شهریه دانشجویان را گرفت. با وجود این گام موثر در روند ارتقای کیفیت، استانداردسازی و احقاق حقوق دانشجویان، طرح برخی شائبه‌ها از سوی یک مسئول عالی‌رتبه دولتی در جهت هدف و رویکرد فعلی دانشگاه، اتفاقی عجیب به نظر می‌رسد. البته چنین اظهاراتی در زمان تصور فضای رقابتی آن هم در مواجهه با مجموعه‌ای که عهده‌دار هدایت 40 درصد آموزش عالی کشور است، غیرطبیعی نیست اما انتظار اصلی، درک جایگاه و انجام نقش تنظیم‌گری مطابق با جایگاهی در سطح عالی‌ترین مجموعه هدایت آموزش عالی است.
تحصیل دکتری بدون مدرک ارشد با پیش‌دفاع!
پذیرش دانشجوی دکتری بدون مدرک ارشد؟ طرح این ادعا برای کسانی که در چند سال گذشته به اتمسفر دانشگاه آزاد نزدیک هستند، چندان عجیب و غیرواقعی به نظر می‌رسد که بعید است نتیجه‌ای جز تعجبی توأمان با لبخند در نخستین واکنش پس از شنیدن آن دید.
دانشجویان دانشگاه آزاد در هر مقطعی مثل اغلب مراکز آموزش عالی، حداکثر تا قبل از امتحانات نیمسال اول فرصت دارند مدارک خود را ارائه دهند و طبیعتا در صورت مغایرت از ادامه تحصیل منع می‌شوند. فرآیند استعلام مدارک پایه تحصیلی مطابق دستورالعمل‌های ابلاغی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری توسط واحدهای دانشگاهی یا سازمان مرکزی دانشگاه آزاد صورت می‌گیرد. بعد از راه‌اندازی آموزشیار نیز در صورت عدم بارگذاری تصویر مدرک پایه تحصیلی و رویت آن توسط کارشناسان آموزش، ورود به مرحله بعدی و اخذ شماره دانشجویی امکان‌پذیر نیست. صحت‌سنجی این ادعا مثل برخی «شنیده‌ها» اما کار دشواری نیست و با یک بررسی ساده در «آموزشیار» می‌توان درستی آن را اثبات کرد. از سوی دیگر دانشجویان مقطع دکتری دانشگاه آزاد از سال 99 ملزم به شرکت در جلسات پیش‌دفاع هستند. بخشنامه «دفاع از رساله دکتری تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی» به‌منظور ارتقای اثربخش دستاوردهای علمی دانشگاه سال 98 ابلاغ شد و با تاخیری کوتاه به واسطه شیوع کرونا، نیمه دوم سال 99 اجرا شد. جلسات پیش‌دفاع به صورت متمرکز و برخط با حضور هیات تخصصی، دانشجو و استادراهنما برگزار می‌شود و دانشجو ملزم است در حضور هیات تخصصی از دستاورد علمی خود دفاع کند. آخرین آمار ارائه شده حکایت از آن دارد که 30 درصد جلسات پیش‌دفاع در استان تهران با مهر «عدم کفایت» خاتمه یافته تا دانشجویان تلاش بیشتری برای ارتقای کیفیت خروجی‌های پژوهشی خود داشته باشند. در چنین رویکردی که تلاش می‌کند ماحصل تلاش دانشجو و استاد با کیفیت و دوره دکتری دانشگاه استانداردسازی شود، چگونه می‌توان ادعای پذیرش، بودن مدرک را باور کرد؟
اشتباه گرفته‌اید؛ محل تکیه به جریمه سنوات اینجا نیست!
دانشگاه آزاد یک دانشگاه در مقیاس بسیار بزرگ و با جمعیت یک میلیون و دویست هزار دانشجو و حدود ۴۰۰ واحد و مرکز دانشگاهی، نقش بسزایی در بخش آموزش و پژوهش در کشور به عهده دارد. پیشتر هم اشاره شد که چالش نظارت بر روندهای آموزشی هر یک از دانشجویان دانشگاه تا پیش از آموزشیار مساله جدی بود اما سامانه‌ای‌شدن پذیرش و روندهای آموزشی این چالش را به خوبی مرتفع کرد. یکی از امکانات طراحی مبتنی‌برسامانه جلوگیری از اعمال سلیقه و تخطی از قانون است. مثلا همه موارد آیین‌نامه‌های آموزشی مطابق مصوبات نهادهای ذی‌ربط مثل وزارت علوم در سامانه تعریف و بدون تغییری به صورت اتوماتیک در حال اجراست. مثلا محدودیت‌های مربوط به حد مجاز انتخاب‌واحد، معدل مشروطی، طول مدت سنوات مجاز دانشجویان، قوانین منع تحصیل مثل دانشجویان با ۳ ترم مشروطی در دوره کارشناسی‌ارشد، بخشی از همین موارد است که درصورت مواجهه هر یک از دانشجویان، سیستم به‌طور هوشمندانه مانع از ادامه تحصیل دانشجو می‌شود.
دانشگاه آزاد چقدر سنواتی دارد؟
آمار فارغ‌التحصیلان در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که از تعداد ۱۷۰۷۰۲ دانشجوی مقطع کارشناسی ورودی سال ۱۳۹۷، ۶۷۶۲۳ نفر یعنی حدود 40 درصد آنها فارغ‌التحصیل شدند و مدرک آن را نیز دریافت نموده‌اند. از تعداد باقی مانده حدودا ۵۰ درصد از دانشجویان دروس دوره را مطابق سرفصل اخذ، گذرانده و در مرحله فرآیند تسویه‌حساب قرار داشته یا جهت دریافت مدرک هنوز به واحد دانشگاهی مراجعه نکرده‌اند. براساس اطلاعات سامانه، الباقی هم که حدود 10 درصد می‌شوند و در سنوات مجاز دوره کارشناسی به مرحله فارغ‌التحصیلی وارد نشده‌اند از دو حالت خارج نیستند؛ یا مراجعه‌ای از سمت دانشجو صورت نگرفته است یا در حال استفاده از مرخصی تحصیلی هستند. البته دانشجویان که در مرخصی قرار دارند مرخصی آنها بدون احتساب بوده و هیچ‌گونه پرداختی به دانشگاه ندارند. از مجموع دانشجویان کارشناسی‌ارشد ورودی سال ۱۳۹۸ که جمعیتی برابر با ۵۴۰۴۴ نفر دارند تا پایان سال 1401 و در محدوده سنوات مجاز تحصیلی، 70 درصد گواهی موقت فارغ‌التحصیلی دریافت کردند یا در فرآیند تسویه و فارغ‌التحصیلی هستند و عملا تحصیل خود را به پایان رسانده‌اند. سایر دانشجویان هم در وضعیت عدم مراجعه قرار دارند. البته باید در نظر گرفت که دانشجویان پسر که بخش قابل‌توجهی از این جمعیت باقی‌مانده را شامل می‌شوند، مطابق با مقررات نظام وظیفه مشمول خدمت می‌شوند و عملا امکان ادامه تحصیل خارج از مدت زمان مجاز سنوات را نخواهند داشت.