فاطمه بریمانی‌ورندی، خبرنگار گروه جهان‌شهر: جنگ سال 2020 بخشی از قره‌باغ کوهستانی و جنگ سپتامبر 2023، کنترل بقیه مناطق جداشده از آذربایجان را به باکو بازگرداند. الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان که باد پیروزی به پرچمش وزیده بود، یک هفته پس از پیروزی در جنگ، میزبان رجب طیب‌اردوغان همتای ترکیه‌ای خود در فرودگاه بین‌المللی نخجوان بود. رئیس‌جمهور آذربایجان از بازگشت «ثبات و امنیت به مرزها» و همچنین فراهم بودن «بستر روابط گسترده‌تر تجاری» در منطقه گفت. منظور او از این جملات، پیگیری ایجاد کریدور موسوم به «زنگه‌زور» بود که با قطع دسترسی ایران به ارمنستان، باکو را به بخش «برون بوم» خود یعنی نخجوان و ترکیه متصل می‌کرد. مخالفت‌های ایران با این ایده جاه‌طلبانه، مانع از تحقق آن شد تا درنهایت پس از جنگ 2023 اردوغان در کنفرانس مشترک با علی‌اف در کلیدی‌ترین نکته خود صراحتا عنوان کند که اگر ایروان با افتتاح دالان زنگه‌زور «مخالفت» کند، «کریدور می‌تواند از ایران عبور کند.» او البته گفت که «تمام تلاش خود را برای افتتاح کریدور زنگه‌زور انجام می‌دهیم.» پس از جنگ دوم قره‌باغ (جنگ 44 روزه) طرفین با وساطت مسکو به توافقی دست پیدا کردند که در بندی از آن بر رفع انسداد از تمامی «اتصالات حمل‌ونقل» در منطقه تاکید شده بود و ارمنستان را متعهد به ایجاد دسترسی میان جمهوری‌آذربایجان و نخجوان از طریق استان سیونی می‌کرد. با این حال بحث‌های اولیه در مورد بازگشایی خط ریلی دوران شوروی، به‌زودی بر سر مفهوم گسترده‌تر «کریدور زنگه‌زور» که توسط علی‌اف وارد ترکیب دیپلماتیک شده بود، گرفتار شد. در سال 2021 علی‌اف در دیدار با اردوغان گفته بود که کریدور زنگه‌زور «کل جهان ترک را متحد خواهد کرد.» ایران اگر‌چه بر حق آذربایجان برای بازپس‌گیری قره‌باغ تاکید داشت اما صراحتا اعلام کرد که هر گونه تغییر در ژئوپلیتیک منطقه را «خط قرمز» خود می‌داند و با آن مقابله خواهد کرد. بازگشایی کنسولگری ایران در سیونیک در مهر 1401 از سوی تحلیلگران به‌عنوان نشانه روشنی از تعهد ایران به تمامیت ارضی ارمنستان تلقی شد. علاوه‌بر تهران، ایروان نیز با این تغییر مخالف بود و از همین رو نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان بارها تاکید کرد که «هیچ کریدوری نمی‌تواند در خاک ارمنستان فعالیت کند.» تهران این موضوع را در کنفرانس خبری مشترک حسین امیرعبداللهیان با هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه یک بار دیگر اعلام کرد و گفت که هر گونه «تغییر در ژئوپلیتیک منطقه و هرگونه اقدام برای مسدودکردن یا محدودکردن مسیرهای تاریخی ترانزیتی و موجود در منطقه را هرگز برنمی‌تابیم.» وزیر خارجه ماه گذشته پس از نشست وزیران امور خارجه در قالب ۳+۳ در تهران ضمن تاکید مجدد بر مخالفت تهران با کریدور موسوم به زنگه‌زور و تغییر ژئوپلیتیکی منطقه، طرح پیشنهادی‌ تهران را «ایران‌راه» یا «کریدور ارس» خواند؛ طرحی که ناظر به احداث مسیری از آغبند تا جلفا به‌عنوان مسیر شرق به غرب در ایران است. در جریان سفر مهراد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی و رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های ایران و آذربایجان به باکو، او و شاهین مصطفی‌اف، معاون نخست‌وزیر آذربایجان چند سند را امضا کردند که ازجمله آنها تعهدنامه‌ای بود که نشان‌دهنده تعهد به احداث خط راه‌آهن جدید و پل‌های ریلی بود که منطقه اقتصادی زنگه‌زور شرقی را به جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان با عبور از خاک ایران متصل می‌کرد. پروژه پیشنهادی شامل شبکه‌های ترانزیتی مانند بزرگراه‌ها، پل‌ها، تونل‌ها و اتصالات راه‌آهن است. چهار روز بعد در 10 اکتبر الهام علی‌اف گفت که توافقی با ایران برای استفاده از خاک این کشور جهت ساخت بزرگراه و راه‌آهن برای اطمینان از دسترسی به منطقه نخجوان حاصل شده است.

کریدور موهوم همچنان زنده است
توافق تهران و باکو برای ایجاد یک راه دسترسی کوتاه‌تر، گمانه‌هایی را مبنی‌بر منتفی شدن کریدور موسوم به زنگه‌زور تقویت کرده بود اما خبری که چند روز پیش رسانه‌های محلی آذربایجان اعلام کردند، نشان می‌دهد علی‌اف و اردوغان همچنان طرح جاه‌طلبانه‌شان را فراموش نکرده‌اند. به گزارش رسانه‌ها، کار طراحی پست‌های بازرسی «کریدور زنگه‌زور» در استان سیونیک ارمنستان آغاز شده است. حالا دیگر شاهین باقروف، رئیس کمیته دولتی گمرکات آذربایجان در مجمع گمرک_ کسب‌وکار 2023 از انجام تحرکات دولت آذربایجان در راه‌اندازی این کریدور خبر داده است. این خبر بدان معناست که با وجود طرح‌های جایگزین، اصلی‌ترین ایده برای آذربایجان همچنان ایجاد کریدور از ارمنستان و تغییر ژئوپلیتیک منطقه است.

ادامه مطلب را اینجا بخوانید.