مصطفی قاسمیان، خبرنگار: این روزها نام سریال «پایتخت» زیاد شنیده می‌شود؛ اثری که در دهه ۹۰ همواره یکی از محبوب‌ترین مجموعه‌های صداوسیما بود و به رکورد بی‌سابقه ساخت 6 فصل رسید، اما دو، سه‌سالی است که در پیچ رخدادهای قسمت آخر فصل ۶ آن گیر کرده و حتی بازپخش آن نیز روی آنتن شبکه‌های صداوسیما نمی‌رود. اخبار تازه‌ای که در رسانه‌ها نیز بسیار بازتاب یافت اما از تولید سری هفتم این سریال حکایت دارند. براساس آنچه در ادامه می‌آید، به‌نظر می‌رسد ساخت فصل جدیدی برای سریال محبوب پایتخت می‌تواند مقدمه‌ای برای بازگشت سریال‌سازی تلویزیون به ریل موفق گذشته باشد.
بازگشت پایتخت جدی شد
درحالی‌که برای مدت‌ها اخباری نه‌چندان جدی درباره احتمال تولید فصل هفتم سریال پایتخت منتشر می‌شد، بالاخره در روزهای اخیر زمزمه‌هایی تازه و البته این بار جدی، درباره ساخت این اثر به گوش رسید. ابتدا خبر رسید محسن تنابنده برای ساخت فصل جدید سریال پایتخت با شخص پیمان جبلی وارد مذاکره شده و به توافق هم رسیده‌اند. رئیس سازمان صداوسیما هم در گفت‌وگو با تسنیم، خبر تولید این مجموعه را تلویحا تایید کرد و توضیح داد که مذاکرات طبق روال در سیمافیلم درحال انجام است. این برای نخستین‌بار است که اخباری جدی از ساخت این سریال به گوش می‌رسد و حالا می‌توان تولید پایتخت را به قطعیت نزدیک دانست. اخبار منتشرشده از این رو جالب‌توجه و متفاوت است که با روال دوسال اخیر سازمان صداوسیما درباره این سریال مطابقت ندارد. این مجموعه آخرین‌بار از آذرماه 1400 روی آنتن شبکه تماشا رفت که هنوز تیم جدید مدیریت رسانه ملی به‌طور کامل مستقر نشده بودند و دست بر قضا در آن زمان بیشتر تمرکزشان روی بخش‌های خبری در معاونت سیاسی بود، نه محصولات نمایشی در معاونت سیما. پایتخت از آن به بعد دیگر در هیچ شبکه تلویزیونی بازپخش نشد تا رکورد جالب آن که معمولا هر سال حداقل یک بار بازپخش می‌شد، از بین برود و در سال ۱۴۰۱ اصلا روی آنتن تلویزیون نرود.
ماجرای توقف تولیدات
درکنار مسائل اختصاصی سریال پایتخت، به‌نظر می‌رسد در دوسال اول حضور تیم جدید صداوسیما، روند ساخت تولیدات نمایشی چندان با سرعت و قدرت پیش نرفته است. در روزهای شروع ریاست پیمان جبلی بر سازمان صداوسیما، خبری درباره توقف تولید ۱۵ سریال و حتی تغییر عوامل بعضی سریال‌ها منتشر شد که چند پروژه را به کلی منتفی کرد، حتی مدتی بعد صفا آقاجانی، بازیگر تلویزیون در گفت‌وگو با ایسنا از اینکه با وجود انعقاد قرارداد با سازندگان سه سریال، به‌علت توقف تولیدات خانه‌نشین شده، گلایه کرد. این قضیه تا مهر ۱۴۰۱ هم ادامه داشت، تا جایی که در آن زمان مهران مهام، تهیه‌کننده تلویزیون در گفت‌وگو با خراسان تولید محصولات نمایشی در تلویزیون را «لنگ و تقریبا متوقف» خواند.
تغییر رویکرد سریال‌سازی؟
حال با همه آنچه گفته شد، تایید اخبار تولید پایتخت، نه‌تنها نشان‌دهنده تغییر رویکرد رسانه ملی درباره این سریال است، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از آن باشد که دست‌فرمان تلویزیون درباره مجموعه تولیدات نمایشی دستخوش تغییر شده، حتی تاسیس مرکز سیمرغ که تمرکز آن روی ژانرهای مغفول‌مانده تولیدات نمایشی و غیرنمایشی است. در همین راستا قابل‌تحلیل است؛ گویی مدیران رسانه با دست‌فرمان سریال‌سازی در تلویزیون چندان موافق نبودند و می‌خواستند آن را به‌شکل جدی تغییر دهند و حتی در این مسیر از خلق ساختارهای اداری تازه نیز ابا نداشتند، بنابراین درحالی‌که به‌نظر می‌رسید در این دوره، تولید سریال از اولویت خارج شده یا لااقل به اندازه قبل در اولویت قرار ندارد، تمرکز روی برنامه‌های گفت‌وگومحور، مسابقات و درنهایت برنامه‌های مستند و سیاسی قرار داشت. ماجرا به‌جایی رسید که شبکه‌های اصلی حتی در ساعات پربیننده نیز به‌جای تولیدات سرگرم‌کننده- خصوصا سریال- به پخش برنامه‌های مستند دست زدند. خالی کردن عرصه تولید نمایشی و سپردن غیرمستقیم آن به نمایش خانگی، درحالی اتفاق افتاد که عده‌ای می‌گفتند اساسا دل مدیران تلویزیون چندان با سریال‌سازی نبود؛ اگرچه این گزاره چندان قابل‌اثبات نیست و در حد یک زمزمه است.
مساله غامض سلبریتی
در سال‌های اخیر «نون خ» و حتی کمابیش زیرخاکی، به‌لحاظ نزدیکی مضمونی، فرمی و شبکه و زمان پخش، از نظر افکار عمومی به‌عنوان رقبای پایتخت شمرده شده‌اند، اما برخورد مدیران رسانه ملی با این سه اثر شبیه به یکدیگر نبوده و نیست. در دوسال گذشته از مدیریت جدید، هرقدر پایتخت به تولید نرسیده و حتی بازپخش آن از آنتن دور بوده، اما دو مجموعه نون خ و زیرخاکی بارها و بارها بازپخش شده‌اند و فصول جدیدشان هم روی آنتن رفته است. تفاوت مهم پایتخت با رقبایش را در چهره‌های سازنده می‌توان دانست؛ چراکه محسن تنابنده به‌عنوان یکی از ارکان اصلی این سریال در جایگاه بازیگر اصلی، طراح قصه، سرپرست نویسندگان و بازیگردان، از آن دست سلبریتی‌هایی است که به‌علت حواشی غیرهنری، مطلوب رسانه ملی به‌شمار نمی‌رود. خداحافظی‌های چندباره او از تلویزیون و خصوصا ماجراهای قسمت پایانی فصل ششم نیز دیوار بی‌اعتمادی بلندی را میان تنابنده و رسانه ساخته است؛ دیواری که از موانع اصلی بازگشت پایتخت به‌شمار می‌رفت.
افزایش سریال‌های خارجی و تکراری
نتیجه این اتفاقات به‌زودی خودش را روی آنتن نشان داد. درحالی‌که در دوره قبل مدیریت رسانه ملی، تلاش می‌شد شبکه ۵ سیما هم به‌تدریج به شبکه‌های پخش‌کننده سریال اضافه شود، اما در این دوره، پخش سریال‌های تکراری در شبکه‌های اصلی هم به روال معمول تبدیل شد، تا جایی که جز شبکه سه، شبکه‌های یک و دو هم بارها به بازپخش مجموعه‌های قدیمی در باکس اصلی رو آوردند. پخش سریال‌های خارجی هم ناگهان افزایش یافت و حتی در برهه‌ای از سال ۱۴۰۱، یک اتفاق بی‌سابقه افتاد و شمار سریال‌های خارجی جدید روی آنتن، از شمار سریال‌های جدید ایرانی پیشی گرفت! در این دوسال البته ایده‌های دیگری هم به معرض امتحان گذاشته شد. مثلا در نوروز ۱۴۰۲، شبکه دو در یک اتفاق کم‌سابقه، سریالی روی آنتن نبرد و باکس سریال خود را پس از سال‌ها به یک برنامه ترکیبی (سیدخندان) سپرد. ایده‌ای که بعدها با انتشار آمار بیننده این برنامه، مشخص شد جواب نداده است.
اهمیت قالب سریال
این تغییر رویکرد، حتی اگر در حد نشانه‌های کوچک باشد، بسیار اهمیت دارد؛ چراکه اصل سریال‌سازی از ارزش فوق‌العاده‌ای برخوردار است و کم نیستند افرادی که اهمیت تولید سریال را در رسانه ملی، به اندازه اهمیت خود این رسانه می‌دانند. روشن است که مخاطب در نخستین گام از تلویزیون سرگرمی می‌خواهد و اگر این نیاز با تلویزیون برطرف شود، احتمالا برای بقیه نیازهای رسانه‌ای خود نیز سراغ آن نمی‌رود. پرواضح است که هرگاه شبکه‌های سیما سریال‌های خوبی روی آنتن داشتند، وضع عمومی تلویزیون نیز از نظر مردم بهتر بوده و رسانه به‌طورکلی پربیننده‌تر بوده است. به همین دلیل است که در ماه‌های اخیر پیمان جبلی، رئیس رسانه ملی بارها هدف پرسش رسانه‌ها درباره سریال‌های تلویزیون قرار گرفته و چندین بار از تعداد اصطلاحا «دوربین‌های روشن» گفته تا نشان دهد به شکل همزمان، چندین سریال در حال تولید است.
تله‌فیلم فراموش نشود
حال که تلویزیون در ساخت و پخش پایتخت رویکردی متفاوت درپیش گرفته و حتی به‌نظر می‌رسد قرار است سریال‌سازی را به ریل گذشته بازگرداند، چه بهتر که با عبرت از تجربیات گذشته، محصولاتی چون تله‌فیلم نیز به سپهر تولیدات نمایشی رسانه ملی بازگردد. خصوصا آنکه اعلام‌شده در مرکز سیمرغ برای پر کردن خلأ ساخت سریال‌های سیتکام و تله‌تئاترها برنامه‌ریزی شده است. درصورتی‌که آنچه از شواهد امر درباره تغییر رویکردها در سازمان صداوسیما نسبت به محصولات نمایشی برمی‌آید، به مرحله عمل برسد، بسیار بیش از گذشته می‌توان به آینده این محصولات و در نگاه کلان‌تر کلیت رسانه ملی امیدوار بود.