سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: این روزها ساختار علمی دانشگاه آزاد اسلامی شکل جدیدی به خود گرفته است؛ اوایل امسال دکتر طهرانچی از تشکیل نظام جدید دانشی دانشگاه سخن گفت و شهریورماه یعنی همزمان با تاریخ ابلاغ نظامنامه مدیریت دانشی تشکیل این دانشکدگان کلید خورد. حالا قرار است با این ساختار جدید فضای علمی دانشگاه دگرگون شده و پتانسیل بالقوه دانشگاه در حوزه علمی بالفعل شود. براساس نظامنامه مدیریت دانشی ابلاغ شده، قرار است 23 دانشکدگان در دانشگاه راه‌اندازی شود که سه دانشکدگان در معاونت علوم انسانی و هنر، دو دانشکدگان در معاونت علوم تربیتی و مهارتی، هفت دانشکدگان در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی، 10 دانشکدگان در معاونت علوم پزشکی و یک دانشکدگان عمومی است. در معاونت علوم انسانی و هنر دانشگدکان هنر و رسانه، جامعه و حکمرانی و فرهنگ و تمدن تشکیل شده که میثم چگین ریاست دانشکدگان فرهنگ و تمدن را برعهده دارد. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از فلسفه تشکیل دانشکدگان‌ها و اجزای آن و البته جزئیات دانشکدگان فرهنگ و تمدن سخن گفت که در ادامه می‌خوانید.
فلسفه تشکیل دانشکدگان در دانشگاه آزاد چه بود و چرا نظام دانشی دانشگاه دچار تغییر و تحول شد؟
دانشکدگان‌ها در دانشگاه آزاد بر مبنای نظامنامه مدیریت دانشی دانشگاه شکل گرفتند و می‌توان فلسفه اصلی تشکیل آنها را حرکت در مسیر حکمرانی علم و ایجاد مرجعیت علمی دانست. دانشگاه آزاد، در سالیان گذشته توانسته ساختار اجرایی و اداری مستحکمی برای اداره این سازمان بزرگ مقیاس ایجاد و آن را مدیریت کند و همواره از جایگاه مهمی در عرصه آموزش عالی کشور برخوردار بوده است. حال زمان آن رسیده تا به‌منظور ایجاد هم‌افزایی علمی، ایجاد گروه‌های میان‌رشته‌ای مطابق با نیاز علمی و اجتماعی و ایفای نقش در حل مسائل محلی، ملی و منطقه‌ای کشور ساختار علمی و نظام علمی خود را برای بهره‌گیری بهتر از ظرفیت‌های علمی و تخصصی خود بازنمایی کند. به عبارت دیگر دانشگاه تلاش کرده با نظم‌بخشی به گروه‌های دانشی و دانشکده‌های موجود و با تشکیل شبکه‌های علمی زمینه را برای انسجام و هم‌افزایی بیشتر این گروه‌ها فراهم کند. ساختارهای مشابه در سایر دانشگاه‌ها به دلیل مقیاس کوچک‌تر آنها به‌راحتی قابل ملاحظه است. به عبارت دیگر نقش رئیس دانشکده در موضوعات مختلف آموزشی و پژوهشی و اجرایی کاملا ملموس است، اما در دانشگاه آزاد به‌واسطه تعدد و پراکندگی واحدهای دانشگاهی در سراسر کشور برخی از تصمیم‌گیری‌های تخصصی و دانشی به اقتضای شرایط هر واحد دانشگاهی و چه بسا بدون اطلاع از تجارب سایر واحدهای دانشگاهی اتخاذ شده است. درحالی‌که فراوانی دانشجو و اعضای هیات‌علمی برخی از واحدهای دانشگاهی به‌مراتب از برخی دانشگاه‌های مهم دولتی بیشتر است بنابراین فارغ‌التحصیلان آنها نیز حوزه اثرگذاری گسترده‌تری در جامعه داشته‌اند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت دغدغه اصلی تشکیل دانشکدگان در دانشگاه آزاد چیزی فراتر از تجمیع چند دانشکده هم‌نام یا مشابه است. هدف اصلی بهره‌گیری یکپارچه از توان تخصصی گروه‌های دانشی و اتخاذ تصمیمات اثرگذارتر علمی است. بنابراین از این رهگذر شاهد نتایج مثبتی از قبیل بهبود تعامل، هماهنگی و همکاری گروه‌های آموزشی در واحدها و مراکز، کیفیت‌بخشی، رشد و ارتقای سطح علمی دانشگاه آزاد، انسجام ساختاری و ارتباط موثر گروه، دانشکده و دانشکدگان، شبکه‌سازی مشارکت اعضای هیات‌علمی و بهره‌‌مندی از ظرفیت ارزشمند اساتید و گروه‌های تخصصی در فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، سیاستگذاری، تحول علوم و امور تربیتی و... خواهیم بود.
تشکیل دانشکدگان‌ها از چه زمانی کلید خورد؟
تشکیل ساختار منسجم دانشی در دانشگاه آزاد مدت زیادی بود که در قالب پیشنهادهای مختلف از جانب اعضای هیات‌علمی به مسئولان و تصمیم‌‌گیران دانشگاه ارائه شده بود اما طرح ایده دانشکدگان به‌منظور اجرایی کردن این پیشنهادها از ابتدای امسال توسط ریاست محترم دانشگاه به‌طور رسمی مطرح شد. این ایده طی چندماه در جلسات مستمر و در سطح معاونان دانشگاه مورد بحث جدی قرار گرفت و تلاش شد تا ابعاد مختلف این تصمیم مورد بررسی قرار گیرد. درنهایت مقرر شد تا نام دانشکدگان‌ها براساس جهت‌گیری‌های مفهومی معنادار تعیین شوند و گروه‌های دانشی زیرمجموعه آنها نیز براساس مأموریت علمی و تخصصی موردنظر برای هر دانشکدگان، انتخاب و به جامعه علمی معرفی شوند. بنابراین می‌توان زمان تشکیل دانشکدگان‌ها را همزمان با تاریخ ابلاغ نظامنامه مدیریت دانشی یعنی چهارم شهریور 1402 دانست. البته نظامنامه مدیریت دانشی دانشگاه آزاد، اجزای دیگری هم دارد که اجرای بخش‌های ساختاری مختلف این نظامنامه در واحدهای دانشگاهی، نیازمند گذر زمان، مطالعه و بررسی‌های بیشتر است.
اجزای این دانشکدگان‌ها را توضیح دهید؛ قرار است چند دانشکدگان در دانشگاه راه‌اندازی شود؟
نکته مهم و قابل‌توجه این است که دانشکدگان‌ها در دانشگاه آزاد، در سازمان مرکزی شکل می‌گیرند و ما‌به ازای آنها در واحدهای دانشگاهی، همان دانشکده‌ها هستند. در حال حاضر براساس نظامنامه مدیریت دانشی ابلاغ شده، قرار بر تشکیل 23 دانشکدگان است که شامل سه دانشکدگان در معاونت علوم انسانی و هنر، دو دانشکدگان در معاونت علوم تربیتی و مهارتی، هفت دانشکدگان در معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی، 10 دانشکدگان در معاونت علوم پزشکی و یک دانشکدگان عمومی است.
درخصوص اجزای دانشکدگان‌ها می‌توان به ارکان آن شامل ریاست دانشکدگان، شورای دانشکدگان متشکل از مدیران گروه‌های کشوری زیرمجموعه و همکاران اداری و اجرایی شامل مدیران و کارشناسان آموزش و پژوهش و برنامه‌ریزی اشاره کرد.
عنوان گروه‌های کشوری معاونت علوم انسانی و هنر و مدیران آنها مشخص شده است؟
بله. درحال حاضر نام مدیران گروه‌های کشوری معاونت علوم انسانی و هنر تعیین شده و احکام آنها صادر شده است. دکتر سینا نعمتی‌زاده مدیرگروه کشوری مدیریت، علیرضا استعلاجی مدیرگروه کشوری جغرافیا، بیت‌الله اکبری مدیرگروه کشوری اقتصاد، محمدعلی آذربایجانی مدیر علوم ورزشی، مجید توسلی‌رکن‌آباد مدیرگروه علوم سیاسی، خدیجه ابوالمعالی‌الحسینی مدیرگروه روانشناسی و مشاوره، علیرضا شمشیری مدیرگروه حقوق، زهره حاجی‌ها مدیر حسابداری و مالی، فرح حبیب مدیرگروه کشوری معماری و شهرسازی، سینا فروزش مدیرگروه تاریخ و باستان‌شناسی، زهراسادات مشیراستخاره مدیر علوم اجتماعی، فاطمه عزیزآبادی‌فراهانی مدیرگروه کشوری فرهنگ و ارتباطات، عبدالرضا مدرس‌زاده مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی، محمد زیار مدیرگروه کشوری زبان و فرهنگ ملل، محمد رضا شریف‌زاده مدیرگروه کشوری هنر، عبدالرضا مظاهری مدیرگروه کشوری فلسفه، الهیات و معارف اسلامی، حمید ضرغام‌بروجنی مدیرگروه کشوری گردشگری و رخشاد حجازی مدیرگروه محیط‌زیست انسانی هستند.
شما ریاست دانشکدگان فرهنگ و تمدن را برعهده دارید. درخصوص شورای دانشکدگان و گروه‌های کشوری توضیح دهید.
مبنای اصلی تشکیل دانشکدگان‌ها در حوزه معاونت علوم انسانی و هنر، الگوی پنج‌‌مرحله‌‌ای تمدن نوین اسلامی مقام‌‌معظم‌‌رهبری بوده است. براساس این الگو مرحله اول انقلاب اسلامی مرحله دوم نظام اسلامی است که این دو مرحله را پشت سر گذاشته‌‌ایم. مرحله سوم که امروز در آن قرار داریم مرحله دولت اسلامی است. «دانشکدگان جامعه و حکمرانی» متناظر با این مرحله و «دانشکدگان هنر و رسانه»، متناظر با مرحله جامعه اسلامی راه‌اندازی شده است. «دانشکدگان فرهنگ و تمدن» متناظر با مرحله پنجم یعنی مرحله تمدن اسلامی راه‌اندازی شده است. ماموریت اصلی این دانشکدگان، هم‌افزایی تمامی علوم و هویت‌بخشی به فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی با محوریت موضوعات زبان‌شناسانه و مطالعه ارکان تمدن ساز از قبیل زبان فارسی و سایر زبان‌ها و فرهنگ ملل، گردشگری و میراث، تاریخ و باستان‌شناسی، جغرافیا و محیط‌زیست برای تحقق تمدن نوین اسلامی است. بر این اساس، گروه‌های کشوری این دانشکدگان عبارتند از: زبان و فرهنگ ملل، گردشگری و میراث، زبان و ادبیات فارسی، تاریخ و باستان‌شناسی، جغرافیا و محیط‌زیست انسانی. شورای دانشکدگان فرهنگ و تمدن متشکل از مدیران این گروه‌های کشوری است.
جزئیات تشکیل و نحوه فعالیت دانشکدگان به چه صورت است؟
فعالیت هر دانشکدگان و اولویت‌بندی مأموریت‌ها و اقدامات آن، وابسته به ماهیت و شرایط فعلی گروه‌ها و رشته‌های تخصصی زیرمجموعه آن خواهد بود. ماهیت رشته‌هایی که در دانشکدگان فرهنگ و تمدن وجود دارد، نیازمند توسعه رشته‌ها و گروه‌های دانشی میان‌رشته‌ای و اندیشکده‌ها و سراهایی است که تاکنون در دانشگاه وجود نداشته‌اند. شناخت موضوعات تخصصی این گروه‌ها و تقویت بعد بین‌المللی آنها نیز در دستور کار ما خواهد بود. براساس نظامنامه ابلاغی، شورای دانشکدگان در چهارچوب کلی راهبری کلان جریان دانشی دانشگاه در آن حوزه موضوعی و نظارت بر حسن اجرای امور توسعه‌ای مربوط به دانشکدگان در واحدها، با رعایت گردش کار و دستورالعمل‌های موجود، علاوه‌بر مشاوره و انجام امور محوله از سوی معاون موضوعی، در موضوعات و فرآیندهای دانشگاهی و آموزشی معمول از قبیل تاسیس دانشکده، گروه و رشته‌های جدید و جابه‌جایی رشته/محل‌ها، منابع درسی و کمک‌درسی، سرفصل‌ها و برنامه‌های درسی، همکاری با سازمان‌ها، انجمن‌ها و مراکز علمی، پیشنهاد برای حل مسائل کشور، ارتقای کیفی دفاع و پیش‌دفاع، انجمن‌های علمی، همایش‌های ملی و بین‌المللی، کرسی‌های تخصصی و ترویجی، نشریات علمی، مصاحبه دکتری تخصصی، عناوین و سرفصل‌های دوره‌های عمومی و تخصصی، دوره‌های توان‌افزایی اعضای هیات‌علمی، جذب و ارتقای اعضای هیات‌علمی و تدوین نظامنامه‌ها و آیین‌نامه‌ها ایفای نقش می‌کند.
برخی از این اقدامات پیشتر در فضای علمی دانشگاه دنبال می‌شد. با تشکیل دانشکدگان‌ها رویکرد این فعالیت‌ها تغییری خواهد داشت؟
این اقدامات قبلا هم در معاونت‌های موضوعی دنبال می‌شد. اما در ساختار جدید، تلاش خواهد شد تصمیم‌گیری‌ها ناظر به ارتباط پویا بین عرصه و پایه و همچنین براساس نظرات تخصصی صاحب‌نظران هر رشته از گروه‌های آموزشی در واحدها تا شورای دانشکدگان در سازمان مرکزی صورت گیرد. برای مثال ممکن است گروه‌های بین رشته‌ای جدید، اندیشکده‌ها و سراهایی براساس نیاز جامعه و ظرفیت‌های دانشگاه تشکیل شود که تاکنون وجود نداشته است. پیشنهاد ایجاد چنین گروه‌ها و اندیشکده‌هایی براساس خرد جمعی صاحب‌نظران این رشته‌ها در گروه‌های کشوری، حاصل خواهد آمد. به عبارت دیگر اتخاذ این تصمیمات ساختاری مبتنی‌بر نظرات تخصصی و معطوف به نیاز جامعه خواهد بود که امیدواریم با کمک شبکه‌های تخصصی که شکل خواهد گرفت، شاهد اثربخشی بالاتری نسبت به تصمیمات گذشته باشیم.
نوع تعامل با استان‌ها به چه صورت است؟
تعامل بین دانشکدگان‌ها با استان‌ها از طریق ارکان پیش‌بینی شده در نظامنامه، ازجمله شورای حوزه دانشی استان، مدیرگروه استانی، رئیس دانشکده و مدیرگروه واحد دانشگاهی خواهد بود. در حال حاضر واحدهای دانشگاهی با ساختار کلی این ارکان و شرح وظایف آنها آشنا هستند. درخصوص تشکیل برخی شوراهای جدید نیز مقرر شده جلسات جمعی و اختصاصی با استان‌های مختلف برنامه‌ریزی و برگزار شود. نکته دیگر اینکه معاونت علوم انسانی و هنر قصد دارد براساس آمارهای جمع‌آوری‌شده و ملاحظات آمایشی درخصوص دانشکده‌ها، گروه‌ها، رشته‌ها، تعداد اساتید و دانشجویان، نحوه تشکیل ارکان موردنظر را در هر استان مورد بررسی قرار داده و پس از بررسی سایر شرایط و اقتضائات استان‌ها، با مسئولان آنها درخصوص گروه‌ها و دانشکده‌‌هایشان به توافق برسیم. استفاده از تحلیل‌های دفتر گسترش و آمایش دانشگاه در این تصمیم‌گیری‌ها برای ما اهمیت زیادی دارد.
بین رشته‌ای‌ها چطور شکل می‌گیرند؟
بحث‌های بین رشته‌ای نیز موضوع جدیدی نیست و ساختار نظام مدیریت دانشی به پیشبرد موفق آن کمک خواهد کرد. مباحث بین رشته‌ای موضوعی است که در همه دانشگاه‌ها به‌منظور پاسخگویی به مسائل روز در حال پیگیری است. در دانشگاه آزاد اسلامی هم تدوین رشته‌های موضوع‌محور و مأموریت‌محور دنبال شده است. تاسیس دانشکده‌های موضوعی نیز یکی دیگر از سازوکارهای ارتقای تلاش‌های علمی و گفت‌وگوهای بین رشته‌ای بوده است. این سیاست‌ها در ساختار جدید نیز دنبال خواهد شد. البته با توجه به قواعد نظامنامه گسترش که در دانشگاه جاری است و همچنین نظامنامه مدیریت دانشی که به‌تازگی ابلاغ شده، امکان دارد طرح اولیه برخی از دانشکده‌های موضوعی که از سوی واحدهای دانشگاهی پیشنهاد شده است، پس از بررسی‌ها و مطالعات اولیه در قالب گروه‌های بین رشته‌ای تاسیس شده و فعالیت کنند.
مهم‌ترین دستورکار شما در شروع کار دانشکدگان‌ها چیست؟
اولین و شاید مهم‌ترین گام ما در ابتدای امر، طراحی نقشه راه گروه‌های دانشی است. به این معنا که در چهارچوب وظایف و مأموریت‌های مشخص‌شده برای دانشکدگان فرهنگ و تمدن، به طراحی چهارچوب برنامه راهبردی مبتنی‌بر سند تحول و تعالی دانشگاه خواهیم پرداخت و از مدیر و اعضای گروه‌های کشوری درخواست می‌کنیم که با توجه به ظرفیت‌های تخصصی رشته‌های زیرمجموعه، به طراحی برنامه‌های زمان‌بندی‌شده بپردازند تا براساس آن، علاوه‌بر شناسایی الزامات مورد نیاز، امکان خودارزیابی در پایان هر دوره نیز فراهم شود. نظر اغلب صاحب‌نظران این رشته‌ها این است که هر رشته و هر گروه، برنامه خاص خود را دارد. برخی از گروه‌ها باید به فکر نظم‌بخشی به شرایط فعلی و ترمیم کمبودها باشند. درحالی‌که سایر گروه‌ها برحسب روندهای آینده دنیا، باید به فکر توسعه گروه‌ها و رشته‌های خود باشند.