عطیه همتی، دبیرگروه نقد روز: در چهارسال گذشته هرچند وقت یک‌بار از سوی نهاد‌ها و افراد مختلف آماری درباره میزان سقط جنین در ایران اعلام می‌شود که هم فعالان حوزه جمعیت و خانواده را دچار شوک می‌کند، هم این سوال را برایشان ایجاد می‌کند که با وجود ممنوعیت سقط جنین غیرپزشکی در ایران، این آمار از کجا آمده است و منبع آن کجاست.
هر مسئول یک آمار!
سال 98 بود که محمدمهدی آخوندی، رئیس انجمن علمی جنین‌شناسی در ایران از آمار قابل توجه روزی 1000 سقط جنین در کشور خبر داد و مساله سقط جنین تحت عنوان یک قتل عام گسترده در رسانه‌ها خبرساز شد. البته آخوندی در جای دیگری در این مصاحبه اعلام کرد که آمار موثق نزدیک به 700هزار سقط در سال هم گزارش شده‌است. درست بعد از این مصاحبه بود که نهادهای مختلف هرچندوقت یک‌بار در رقابتی تنگاتنگ اعلام تازه‌ای از عدد آمار زیر‌زمینی سقط جنین در ایران داشته‌اند. برخی نیز برای آنکه عدد دقیقی نگویند، این عدد را بین 250 تا 650هزار تخمین زده‌اند که یک بازه 400 هزارتایی غیرمنطقی را شامل می‌شود. این در حالی است که نرخ موالید کشور در سال 1401 کمتر از 900 هزار مورد بوده‌است و این به معنای آن است که برمبنای عدد اعلام‌شده، بیش از نیمی از عدد تولد در کشور، جنین سقط می‌شود. عددی که در چهارسال اخیر هیچ‌گاه مشخص نشد از چه طریقی دریافت شده و تنها از سوی مسئولان در تریبون‌های مختلف اعلام و با توجه به آن تصمیم‌گیری می‌شود. طبق گفته برخی منابع خبری اولین آمار سقط جنین در ایران پس از انقلاب در سال77، 90 هزار سقط جنین بوده است. این عدد در سال‌های اخیر به‌یکباره به 650 هزار سقط رسیده؛ عددی که چندان منطقی به نظر نمی‌رسد اما همچنان در رسانه‌ها به آن استناد می‌شود.
سقط جنین و غربالگری
در سال 1400 بود که زمزمه‌هایی از مجلس برای ممنوع‌کردن آزمایش غربالگری برای زنان باردار شنیده شد. مخالفان غربالگری معتقد بودند این آزمایش‌ها دارای خطای زیادی است و همین خطا باعث شده که مادران باردار به آن استناد کرده و نوزاد خود را سقط کنند. برخی نیز اعلام کردند برخلاف اینکه این آزمایش رای به عدم سلامت جنین در بدن مادر داده بود، نوزادشان در سلامت کامل به دنیا آمد. از این رو خبر رسید مجلسی‌ها می‌خواهند این آزمایش را ممنوع و توصیه‌ها به انجام آن را از سوی پزشکان جرم‌انگاری کنند. موضوعی که با واکنش رسانه‌ها و حتی برخی پزشکان معتبر کشور مواجه شد و این اقدام را نوعی مبارزه با علم اعلام کردند. پیش از این اگر درخواست بسیاری از مادران این بود که آزمایش مربوط به بارداری و غربالگری شامل بیمه شود، حالا یکباره خبر ممنوعیت آن به گوش می‌رسید. چون قرار بود با این کار جلوی سقط‌های ناشی از غربالگری گرفته شود. اما درنهایت قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در ماده 53 خود غربالگری را اختیاری دانست. طبق تبصره 3 این قانون، آزمایش غربالگری و تشخیص ناهنجاری جنین صرفا به درخواست یکی از والدین و با تشخیص پزشک متخصص، مبنی‌بر احتمال قابل توجه نسبت به وجود عارضه جدی در جنین، یا خطر جانی برای مادر یا جنین یا احتمال ضرر جدی برای سلامت مادر یا جنین در ادامه بارداری مبتنی‌بر منابع معتبر علمی تجویز می‌گردد، مشروط به آنکه احتمال ضرر آزمایش غربالگری و تشخیص ناهنجاری حسب مورد اقوی از احتمال یا محتمل ضرر نسبت به جنین و مادر نباشد و همچنین والدین یا پزشک احتمال عقلایی سقط در اثر آزمایش غربالگری و تشخیص ناهنجاری را ندهند.
مقایسه میزان سقط در ایران با میزان سقط باقی کشورها نمی‌خواند
آمار سقط جنین در ایران در حالی خیلی ساده 650هزار عدد یا 700هزار اعلام می‌شود که ایالات متحده آمریکا با حدود 330 میلیون جمعیت و سهل‌الوصول بودن سقط جنین و آزادی در این مورد در سال 2020، 930هزار مورد اعلام شده‌است.
در کشور انگلستان با جمعیت 55میلیونی که سال‌ها بالاترین نرخ سقط جنین در اروپا را در اختیار خود داشت، طبق آماری در سال 2022، تعداد کل سقط جنین برای ساکنانش و ولز از ماه ژانویه تا ژوئن بیش از 123هزار مورد بوده‌است که عدد آن نسبت به نمونه سال خود 17درصد افزایش داشته است.
مقایسه این دو نمونه با آمار اعلامی از سوی مسئولان ایرانی به وضوح نشان می‌دهد اصلا مشخص نیست که این آمار دقیقا به چه سند و بر چه اساسی اعلام می‌شود و منبع تحقیقاتی که این اعداد را نشان می‌دهد چه چیزی بوده‌است.
آمار سقط را به آمار موالید نرسانید
نرخ موالید در کشور در سال 1398 بیش از یک میلیون و 100 هزار نفر اعلام شده‌است. در سال 98 محمدمهدی آخوندی، رئیس انجمن جنین‌شناسی اعلام می‌کند که برخی منبع‌های موثق تا تا 700 هزار مورد سقط را نیز آمار داده‌اند. این یعنی اگر همه جنین‌های سقط‌شده متولد می‌شدند، آمار موالید کشور به نزدیک 1800 مورد می‌رسید. عدد بسیار بزرگی که تنه به آمارهای فرزندآوری دوران دهه شصت می‌زند. در حالی که حتی در سال 1375 نرخ موالید کشور حدود یک میلیون و 500 هزار نفر بوده است. دقیقا دورانی که میزان سقط کشور 90هزار مورد اعلام شده است. با این قیاس باز هم آمار داده‌شده، منطقی به نظر نمی‌رسد و این‌طور که پیداست کم کم شاهد این هستیم که آمارهای اعلامی از سقط جنین کشور به میزان موالید برسد!
بررسی میزان عدد سقط با آزمایش مثبت بتا
نامشخص بودن منبع آماری و حتی روش و شیوه تحقیق و مطالعات پزشکی درخصوص سقط جنین باعث انتشار این دست از آمارهای متفاوت در این حوزه شده است که هر نهاد و مسئولی به فراخور احوالات و مسئولیت‌های خود یک عدد را برای اعلام کردن بر‌می‌گزیند. برخی شنیده‌ها حاکی از آن است که این ممکن است که آمار از روی میزان مثبت شدن آزمایش بتا یا همان آزمایش خون معروف به بارداری در قیاس با میزان موالید اعلام می‌شود. این‌طور که عدد میزان موالید از عدد کسانی که در طول سال آزمایش بارداری می‌دهند کسر می‌شود و مابه‌التفاوت آن به‌عنوان عدد سقط در نظر گرفته می‌شود. اما بازهم هیچ مسئولی روی این گزاره صحه نمی‌گذارد.
آمارهای متفاوت از سقط، صحت باقی آمارهای اعلامی را زیر سوال می‌برد
با این حال این نوع آماردهی از سوی نهادهای مختلف که در گزارش‌ها به آن استناد می‌شود اصلا تبعات خوبی برای کشور ندارد. عدد بالای اعلام شده توسط مسئولان نشان از سقوط اخلاقی دارد. در حالی که همچنان سقط جنین یکی از قبح‌های جدی در جامعه ایرانی است. این آمارهای متناقض و اثر روانی آن روی جامعه حتی صحت و سقم باقی آمارهای اعلامی در کشور را به‌خصوص در حوزه بهداشت و سلامت زیر سوال می‌برد. به‌خصوص آنکه قوانین باتوجه به همین آمارها وضع می‌شوند و می‌توان ماجرای غربالگری و حاشیه‌های به‌وجود‌آمده درباره آن را یکی از اثرات همین آمارهای اعلامی درباره نرخ بالای سقط جنین در کشور دانست.