فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار گروه دانشگاه: رضا نقی‌زاده، سرپرست دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی درباره روند تصویب و ابلاغ این آیین‌نامه گفت: «برنامه بازنگری آیین‌نامه مقررات یکپارچه آموزشی در مقاطع تحصیلی، کاردانی، کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری تخصصی، به‌صورت ویژه از شهریورماه سال گذشته آغاز شد و در ابتدا کار کارشناسی در دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی انجام گرفت. در این میان مصوباتی که مربوط به دیوان بود، دریافت و نظرات دانشگاه و مشکلاتی که در طول اجرای برنامه وجود داشت شناسایی شد. برنامه‌های مقررات آموزشی در طول دو دهه اخیر به‌صورت کامل ارزیابی و پس از آن جلسه‌ای با معاونان آموزشی دانشگاه‌ها در اجلاس زمستان برقرار شد. در این جلسه اصطلاحات پیشنهادی آیین‌نامه مطرح شد. به‌صورت مجدد و براساس نظرات معاونان آموزشی کارگروه‌های تخصصی شکل گرفت و در کمیسیون مقررات آموزشی و متخصصان این حوزه موضوع به بحث و بررسی گذاشته شد. بر این اساس از جلسه نهصدوپنجاه‌وشش، موضوع در دستور کار شورای عالی برنامه‌ریزی قرار گرفت.»
او تصریح کرد: «ماده‌به‌ماده آیین‌نامه، با حضور وزیر علوم و مدیران آموزش عالی بررسی شد. همچنین بعد از بررسی کامل در شورا به موازات آن با روسای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش‌عالی این موضوع به بحث و بررسی گذاشته شد و بعد از پایان نقطه نظرات شورای عالی برنامه‌ریزی آیین‌نامه جهت اجرا به کلیه دانشگاه و زیرنظام‌ها ابلاغ شد که موظف به اجرای آن هستند.»
تاکید به شاگردپروری در آیین‌نامه جدید
نقی‌زاده درباره تغییرات صورت‌گرفته در آیین‌نامه نسبت به نسخه قبلی بیان کرد: «آیین‌نامه جدید علاوه‌بر رفع مشکلات آیین‌نامه قبلی، به‌صورت ویژه به موضوع شاگردپروری و همچنین به محوریت اخلاق‌مداری به‌ویژه در تحصیلات تکمیلی توجه کرده است. شاگردپروری را به‌صورت ویژه در مقطع کاردانی و کارشناسی مورد توجه قرار داده؛ چراکه دارای اهمیت بالایی است. همچنین سعی شده در بحث نظم و افزایش کیفیت آموزشی تاکید ویژه‌ای داشته باشد. مواردی که به کیفیت آموزشی خدشه وارد می‌کرد، در مقررات جدید به شکل جدی اصلاح شده تا بتواند به‌عنوان زیربنای آموزشی کشور مدنظر قرار گیرد.»
او ادامه داد: «در مقطع کاردانی و کارشناسی، به غیر از موادی که به‌صورت مشخص برای بحث نظم‌بخشی و کیفیت آموزشی قید شده می‌توانم به تاکید جدی بر بحث فعالسازی استادراهنما و مشاور آموزشی اشاره کنم که شیوه‌نامه آن نیز جهت اجرا به موسسات و دانشگاه‌ها ابلاغ شده است. از این به بعد هر دانشجویی که وارد این دوره می‌شود یکی از اساتید به‌عنوان راهنما و مشاور در کنار او قرار می‌گیرد و ضمن رصد و مدیریت فعالیت‌های آموزشی دانشجویان، با توجه به آشنایی با نظام ارجاع دانشگاه اگر مشکلی در سایر بخش‌ها شکل بگیرد، دانشجو را به بخش‌های تخصصی دانشگاه هدایت می‌کند.»
اختیار در آزمون جامع دکتری تخصصی به دانشگاه‌ها سپرده شد
سرپرست دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی با اشاره به اینکه در مورد دوره‌های تحصیلات تکمیلی تدابیری در آیین‌نامه دیده شد بیان کرد: «سعی کردیم تا سازماندهی درخصوص سنوات تحصیلی، مرخصی‌ها و سایر موارد اتفاق بیفتد. همچنین سعی شد که در مورد شرایط دفاع دانشجو در مقطع ارشد و دکتری تخصصی به شکل دقیق‌تری پیش‌بینی‌های لازم در مورد کفایت علمی انجام شود. شاید یکی از مهم‌ترین نقش‌هایی که در آیین‌نامه آموزشی پیش‌بینی شد، بحث جایگزین‌های آزمون جامع بود که در آن به دانشگاه‌ها اختیار داده شد، اگر شرایط را فراهم دیدند در قالب شیوه‌نامه اجرایی مواردی را مانند معدل، جایگزین آزمون جامع در مقطع دکتری تخصصی کنند و به‌صورت ویژه آن را اجرایی کنند. همچنین در حوزه اخلاق‌مداری سعی کردیم که بحث کارگروه‌های اخلاق در پژوهش را در مقررات آموزشی به‌صورت ویژه ببینیم و از ظرفیت‌های آنها نیز به‌صورت خاص بهره‌ای گرفته شود.»
در 3 ماده به دانشگاه‌ها اختیار داده‌ایم
نقی‌زاده با اشاره به اینکه تغییرات تقریبا در تمام مقاطع تحصیلی اعمال شده است، افزود: «سعی کرده‌ایم که موارد دقیق باشد و با توجه به اینکه طبق مقررات و ضوابط حاکم بر کشور، شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی باید جزئیات بسیاری از مقررات را تعیین کند و اختیار آن از دست دانشگاه خارج است، سعی کردیم این مواردی که در سال 97 قید نشده بود را بیاوریم تا دانشگاه‌ها مشکلی با بحث مقررات آموزشی نداشته باشند. به‌صورت خاص ما سه مواد را در سه سطح پیش‌بینی کرده‌ایم که دانشگاه‌ها می‌توانند در آنجا اعمال نفوذ کنند. یک مورد براساس مقرراتی است که دارند. مورد دیگر درخصوص شیوه‌نامه اجرایی این آیین‌نامه است که در آن در سه ماده ویژه دانشگاه‌ها است که می‌توانند براساس آن موارد خودشان را در اجرای آن لحاظ کنند. این سه ماده نیز شامل تقویم آموزشی، تعداد واحدی که دانشجو پس از مشروطی در مقطع کاردانی و کارشناسی می‌تواند اخذ کند و ماده سوم، جانشینی یا جایگزینی آزمون جامع بود که در آن ذکر شده دانشگاه‌ها می‌توانند به جای این آزمون موارد دیگری را انتخاب کنند.»
او درباره اختیارات آیین‌نامه به هیات‌های امنای دانشگاه‌ها توضیح داد: «در آنجا پیش‌بینی شده است که هیات‌امنا در این موارد تصمیم‌گیری کند، به‌طور مثال در مورد اخذ وجه از دانشجویان به‌واسطه واحدهای جبرانی و حذف‌شده یا سنوات غیرمجاز و این دست موارد که برعهده هیات‌امنا گذاشته شده است. همچنین سعی کردیم تا جایی که می‌توان با توجه به شرایط آمایشی و دانشگاه‌ها این موضوعات را به خودشان واگذار کنیم. بخش دیگر نیز بخشی است که به شورای آموزشی دانشگاه و سایر بخش‌های دانشگاه اختیاراتی واگذار شده و بر این اساس شورای آموزشی دانشگاه می‌تواند در این موضوعات تصمیم‌گیری داشته باشد. از جمله این موارد می‌توان به معادل‌سازی نمرات اشاره کرد که در آن درباره نمرات اختیاراتی را به دانشگاه داده‌ایم.» سرپرست دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی در همین زمینه افزود: «یعنی اگر قرار باشد درباره انعطاف این آیین‌نامه صحبت کنیم، در سه سطح می‌توان آن را بررسی کرد. بخشی در شیوه‌نامه اجرایی است، بخش دیگر مرتبط به اختیاراتی است که به هیات‌امنا داده شده و بخش آخر نیز اختیاراتی است که شورای آموزشی دانشگاه واگذار شده است. با این حال درباره مواردی که در آیین‌نامه پیش‌بینی نشده هم اگر ضوابطی در وزارت علوم موجود باشد تابع آن است و اگر وجود نداشته باشد تابع ضوابط عمومی دانشگاه است. دانشگاه‌ها در مواردی که ذکر شد اختیار دارند و می‌توانند دیدگاه و نظرات خود را پیاده‌سازی کنند.»
آیین‌نامه یکپارچگی آموزشی از پرکارترین آیین‌نامه‌های تدوینی وزارت علوم است
نقی‌زاده اظهار داشت: «با توجه به سابقه‌ای که از تدوین آیین‌نامه و ... وجود دارد، می‌توان گفت که این آیین‌نامه یکی از پرکارترین آیین‌نامه‌هایی بوده که در وزارت علوم تدوین شده است. کارگروه‌ها و افراد و ساعات مختلف برای این کار به‌صورت تخصصی و ویژه گذاشته شده است. موارد با اساتید و خبرگان بحث آموزش چک شده است و سعی کردیم تا فرآیند آموزشی یکپارچه پیش‌بینی شود. یعنی در ابتدا شفافیت ضوابط را داشته باشد تا دانشجو بتواند به‌راحتی از مقررات آموزشی استفاده کند و ابهامی وجود نداشته باشد. همچنین در مقطع کاردانی و کارشناسی روی نظم آموزشی که یکی از عوامل پایدار در ارتقای آموزشی است تاکید زیادی شده است.» سرپرست دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی درباره دو مقطع ارشد و دکتری تخصصی این آیین‌نامه تصریح کرد: «شاید یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که در این دو مقطع مورد بحث قرار گرفت که یک جلسه شورای عالی را به خود اختصاص داد، بخش مربوط به زمان تصویب پیشنهادی یا پروپوزال دوره کارشناسی‌ارشد یا دکتری تخصصی بود که در آیین‌نامه مذکور به‌صورت خاص پیش‌بینی‌هایی در این مورد انجام گرفت. به‌طور مثال درباره اینکه چه زمانی دانشجو باید پیشنهاد پایان‌نامه خود را ارائه داده و اگر در موعد مقرر دفاع نکند، چه اتفاقی برای او می‌افتد. در دوره دکتری تخصصی نیز این موضوع تعیین شده که در چه زمانی دانشگاه باید موضوع و استاد راهنما را مشخص کند. طبق آن بعد از آزمون جامع نیز باید پروپوزال یا تز دکتری مورد تصویب قرار گیرد. در این آیین‌نامه به‌صورت کامل درباره موادی مانند انصراف یا مشروطی دانشجو که ابهام وجود داشت، اشاره کردیم.»
نقی‌زاده خاطرنشان کرد: «تصور ما این است که اگر این آیین‌نامه به‌خوبی اجرا شود و فرآیند آن به‌درستی جلو رود شاهد نظم منطقی در مقطع‌های مذکور باشیم و می‌توانیم بیش از گذشته کیفیت آموزشی را ارتقا دهیم. همچنین در بحث نظارت برای اجرا تاکید ویژه‌ای داریم که برنامه‌ای در این خصوص خواهیم داشت تا به‌خوبی این مقررات در نظام آموزش عالی کشور جاری شود.»