زینب مرزوقی، خبرنگار گروه جامعه: با وجود اینکه اربعین حسینی فرارسید اما قصه اربعین و زائران هنوز به پایان نرسیده است. پیش از آغاز سفرهای اربعین دو گزارش مفصل در رابطه با مشکلات تهیه بلیت به مقصد عتبات و مشکلات تهیه بلیت به شهرهای مرزی با عنوان «ستاد تسهیلات سفر به آنتالیا فعال‌تر از ستاد اربعین» و «بلیت‌های خیالی اربعین به قیمت مصوب» منتشر شد. پس از شروع پیاده‌روی به‌سمت کربلا و ورود زائران غیرایرانی نیز گزارشی تفصیلی از حال‌وهوای زائران پاکستانی با عنوان «میرجاوه حسینیه شد» منتشر کردیم.
ازجمله مشکلاتی که در گزارش‌های قبلی به آن اشاره کردیم مشکل کمبود ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای بود. شرایط موجودی بلیت‌های اتوبوس در روزهای منتهی به اربعین نامعلوم‌تر از سایر بلیت‌ها بود و گزارش‌هایی از افزایش چندبرابری قیمت اتوبوس‌ها به مرزهای جنوب غرب و غرب کشور داشتیم. در گزارش‌هایی از سوی خوانندگان «فرهیختگان»، قیمت بلیت اتوبوس تهران تا مهران حتی تا 600 هزار تومان رسیده و این درحالی است که قیمت بلیت اتوبوس این مسیر نهایتا 350 هزار تومان است. رئیس فراکسیون حج و زیارت مجلس شورای اسلامی از رفع مشکل کمبود ناوگان مسافری جاده‌ای زائران اربعین با اجاره تعداد زیادی اتوبوس‌های مدرن از ترکیه برای جابه‌جایی زائران خبر داده بود اما ظاهرا تا مدت مشخصی برای بسیاری از مرزهای زمینی اتوبوس به میزان کافی وجود نداشت یا اگر هم اتوبوس و صندلی وجود داشته باشد، با چند ده برابر قیمت درحال فروش بود. این بار اما قصه شکل خروج زائران و ورودشان به وطن است، یعنی با وجود تمام هشدارها و نوشتن از کم‌کاری‌های صورت‌گرفته تا چه میزان این کم‌کاری‌ها برطرف شدند و تا چه حد باقی ماندند؟
سامانه «سماح» از چهارم مرداد در دسترس قرار گرفت و از همان روزهای ابتدایی گزارش‌هایی از اختلال در این سامانه داده شد. تا جایی که طی روزهای متوالی، پیش از آغاز پیاده‌روی اربعین بسیاری از دفاتر اینترنتی دیگر اقدام به ثبت‌نام زائران در سامانه سماح نمی‌کنند. با وجود این اما تا پیش از 25 مرداد حدود یک‌میلیون و ۲۵۰ هزار نفر در این سامانه ثبت‌نام قطعی کردند. با آغاز رسمی مراسم پیاده‌روی اربعین از ۲۷ مرداد و تبلیغات ستاد اربعین برای سفر به عراق در روزهای ابتدایی ماه صفر، بسیاری از متقاضیان زیارت اربعین به‌طورکلی موفق به ورود به این سامانه و پرداخت حق بیمه و ثبت‌نام نشدند. برخی زائران با وجود ثبت‌نام و پرداخت حق بیمه اما هیچ کد پیگیری و نشانه‌ای از ثبت‌نام در سماح نداشتند، از طرفی برای دریافت ارز اربعین افراد نیازمند کارت زائر بودند و مشکلات و باگ‌های این سامانه در چنین موقعیتی به چشم می‌آمد.
رفته‌رفته با آغاز رسمی مراسم پیاده‌روی اما مشکلات سامانه سماح کمتر شد و مردم توانستند در سامانه با پرداخت حق بیمه، مرز موردنظر برای خروج را نیز مشخص کنند. رئیس ستاد اربعین در بازدید میدانی از دو مرز جنوب غرب کشور یعنی شلمچه و چذابه در 6 شهریورماه اعلام کرد که سه میلیون نفر در سامانه سماح ثبت‌نام کرده‌اند. «درصدی از این تعداد حق بیمه خود را پرداخت نکرده‌اند، اما با وجود این دو میلیون ۷۰۰ هزار نفر ثبت‌نام خود را قطعی کرده‌اند. رفت‌وآمد خیلی معقولی در سال‌جاری رقم خورده، اما به‌دلیل ازدحام جمعیت در کربلا و مشکلاتی که در امر خدمت‌رسانی به بیش از ۲۰ میلیون زائر وجود دارد، درخواست داریم ماندگاری در شهر کربلا و عتبه مقدسه را حداکثر یک روز مقرر سازند و برای اینکه زائران در امر خدمات‌گیری دچار مشکل نشوند، حتما قبل از روز اربعین به کشور باز گردند. با برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌هایی که کمیته حمل‌ونقل ستاد اربعین برای بازگشت زائران تدارک دیده است، مشکلی در زمینه بازگشت زائران وجود ندارد. تا امروز هر میزان ارز که مورد نیاز زائران بوده از سوی بانک مرکزی تهیه و در اختیار زائران قرار داده شده است.»
سردار شرفی، فرمانده قرارگاه اربعین فراجا با اشاره به تردد بیش از سه میلیون زائر در مرز‌های شش‌گانه کشور در 11 شهریور گفته بود که تاکنون بیش از یک میلیون زائر با سازماندهی منظم و در بهترین شرایط از این مرزها به کشور بازگشتند.
آن‌گونه که پیداست و زائران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گویند در مرزها ظاهرا وضعیت بهتر از سال‌های قبل بود و مردم به‌راحتی از مرز خارج می‌شدند. برخلاف سختی پیدا کردن بلیت برای رسیدن به مرزها جهت خروج از کشور براساس گزارش‌های مردمی خروج از مرز ساده‌تر و آسان‌تر بود. در دو مرز شلمچه و چذابه طبیعتا انتخاب مرز شلمچه به‌دلیل امکانات و وضعیت بهتری که دارد، انتخاب بهتری برای خروج است؛ چراکه موقعیت مرزی آن نیز در مجاورت با شهرهای عراق قرار دارد برای همین دسترسی به ماشین‌های عراقی در مرز شلمچه بهتر از چذابه است. از این رو در چندسال اخیر زائرانی که دو مرز جنوب غربی را برای خروج از کشور انتخاب می‌کنند بیشتر به‌ مرز شلمچه تمایل دارند. امسال هم قصه همین بود و تا دم خروج از کشور و به‌قول معروف گذاشتن کوله‌ها در دستگاه ایکس‌ری، موکب‌ها برای خدمت‌رسانی به زائران حضور داشتند و با مشکل قابل‌توجهی روبه‌رو نبودند. سیدمجید میراحمدی، رئیس ستاد اربعین 6 شهریور گفته بود که درمجموع از ابتدای ماه صفر بالغ بر ۶۰۰ هزار نفر از این ۲ مرز تردد داشته‌اند که این آمار نسبت به زمان مشابه در سال قبل ۳۵ درصد افزایش داشته است. دریافت ارز اربعین طبق گفت‌وگو با زائران پس از حل شدن مشکلات سامانه سماح وضعیت مطلوبی داشت و بانک‌ها پای کار تامین ارز اربعین آمده بودند.
معصومه توحیدی ازجمله زائرانی است که برای خروج و ورود به کشور مرز شلمچه را انتخاب کرده است. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «با توجه به اینکه روز آخر تعطیلات اربعین جمعه بود. احتمال دادم بسیاری از زائران روز بازگشت خود را به این روز موکول کنند. عده‌ای دل‌شان می‌خواست شب‌جمعه نجف یا کربلا باشند برای همین هجوم جمعیت در روز آخر را پیش‌بینی کرده بودم. ظهر اربعین حدود ساعت 12 و نیم به‌سمت پل حضرت زهرا(س) حرکت کردم. کنار پل در کربلا ماشین‌های مهران، سامرا، کاظمین، شلمچه و... می‌ایستند. روی همین حساب می‌دانستم که می‌شد از آن منطقه خودم را به مرز برسم اما روز اربعین وقتی به پل حضرت زهرا در کربلا رسیدم، اغلب ماشین‌ها مقصدشان مهران بود و اصلا ماشین برای شلمچه نبود. کمی از منطقه دور شدم و به‌سمت خیابان امام حسین(ع) رفتم. یک مرد ایرانی دیدم که دنبال مسافر برای بصره بود، متوجه شدم که مقصدش شلمچه است و در مسیر بصره هم پیاده می‌کند. اما درمجموع روز اربعین اگر 10 ماشین از کربلا به مقصد مهران دیده شود، نهایتا یک تا دو ماشین به‌سمت شلمچه یا چذابه هست. ماشین‌هایی که به‌سمت مهران می‌رفت، امکانات بهتری داشتند. ماشین سریع پر شد و به‌سمت شلمچه راه افتادیم. به‌خاطر ترافیک راننده‌ها مسیرهای فرعی انتخاب می‌کردند. در مسیرهای اصلی تردد بسیار بالا بود و ترافیک هم سنگین بود. قدم‌به‌قدم مسیرهای فرعی هم پر از موکب عراقی بود تا به زائران خدمت و پذیرایی کنند و تا دم خود ایکس‌ری موکب به پا بود. ورودی شلمچه امسال از سال قبل بزرگ‌تر شده بود و گیت‌هایی که برای خروج از کشور باز شده بودند، برای ورود از سمت عراق هم برای زائران باز بودند. این مساله ترافیک و ازدحام ورود به کشور را بسیار کمتر می‌کند، برای همین حتی پنج‌دقیقه هم در انتظار مهر ورود به کشور نماندم و سریعا وارد کشور شدم. همه‌چیز روان پیش‌‌رفت. در محوطه بیرونی تابلوهایی وجود داشت که روی تابلوها نوشته بود به‌سمت پایانه درون و برون‌استانی درکنار آن هم بیلبوردهای بزرگی بود که نوشته بود قطار شلمچه_خرمشهر به‌صورت 24 ساعته رایگان. همچنین روی تابلوهای دیگر هم نوشته بود که اتوبوس‌های اهواز به خرمشهر به‌صورت 24 ساعته رایگان. حدس زدم که الان نصف شب است، اتوبوسی نباشد. با وجود این به‌سمت تابلوها رفتم؛ به‌جز اتوبوس‌های رایگان، اتوبوس‌های وی‌آی‌پی با قیمت‌های مختلف برای درون استان هم وجود داشت که تهران، چابهار و زاهدان، یاسوج، شیراز، کرمانشاه، بوشهر و تمام استان‌هایی جنوبی را پوشش داده بود، از طرف دیگر سکوبندی شده بود و به‌صورت منظم، مسافر سوار می‌شد.
جریان بازگشت از عتبات و زیارت اربعین برای تمام زائران مانند رفتن به عتبات و خروج از کشور نبود و برخی زائران برای ورود به کشور با مشکل کمبود ناوگان حمل‌ونقل به‌صورت جدی روبه‌رو هستند. براساس گزارش‌های مردمی به «فرهیختگان» تا شب‌جمعه در مرز مهران جمعیت بالایی در صف اتوبوس‌ مهران به تهران منتظر مانده‌اند و وضعیت بازگشت زائران در این مرز برخلاف گفته‌ها آنقدر جالب نیست. استاندار ایلام گفته برای بازگشت مردم از مرز مهران به شهرهایشان به 2600 اتوبوس نیاز است؛ چراکه حدود 300 هزار نفر احتمالا طی روزهای آتی از مرز مهران وارد کشور شوند. براساس گزارش تسنیم طبق آخرین گزارش‌ها از ابتدای صفر تاکنون بیش از سه میلیون و 50هزار نفر از مرز مهران تردد کرده‌اند‌.
براساس گزارش‌های واصله به «فرهیختگان» تردد از سه مرز باشماغ، شلمچه و چذابه به‌راحتی و دسترسی به ماشین برای رسیدن به مقصد موردنظر آسان بوده اما ورود زائران به مهران تقریبا با چالش همراه شده است. دو روز گذشته سخنگوی ستاد اربعین سازمان راهداری ایلام اعلام کرده که از ساعت 24 دو شب گذشته 1800 اتوبوس از مهران به نقاط مختلف کشور اعزام شده‌اند و تا پایان امشب این تعداد به 2500 دستگاه می‌رسد.
اما برای برطرف کردن این مشکل مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور شب گذشته با همه استانداران تماس گرفته و از آنها خواسته همه استان‌ها 30 دستگاه اتوبوس برای انتقال زائران اربعین از مرز مهران اعزام کنند، همچنین از عصر دیروز با افزایش برگشت قابل‌توجه زائران اربعین حسینی، تقاضا برای استفاده از اتوبوس‌های بین‌‌شهری پایانه برکت در نقطه صفر مرزی افزایش قابل‌توجهی داشته است و تعدادی از مردم در پایانه مسافربری مهران در انتظار اتوبوس هستند.
16 شهریورماه سید‌مجید میراحمدی، رئیس ستاد مرکزی اربعین و معاون سیاسی‌امنیتی وزیر کشور گفته است: «مدت ماندگاری در مرز مهران که پیش‌تر حداکثر نیم ساعت بود هم‌اکنون تا دو ساعت افزایش یافته، اما تلاش سازمان راهداری و ستاد مرکزی اربعین و همه دستگاه‌های مسئول این است که همه زائران حاضر در مرز، تا ساعت ۲۴ اعزام شوند. سال‌های گذشته وضعیت حاکم بر این پایانه بسیار نامناسب بود به‌طوری که زائران تا ۱۵ ساعت هم در این مرز معطل می‌شدند که خوشبختانه این معضل برطرف شده است. با دستور معاون اول رئیس‌جمهور، در حال حاضر فراخوان اتوبوس‌ها انجام شده و در حال ایجاد آمادگی برای بازگشت زائران هستیم. موکب‌های ایرانی و عراقی در حال جمع‌آوری هستند و به همین دلیل پیش‌بینی می‌کنیم فردا بخش زیادی از زائرانی که هنوز در عراق هستند به کشور بازگردند. ۶۵۰ اتوبوس از استان‌های مختلف فراخوانده شده‌ که تا ساعاتی دیگر به مهران خواهند رسید ضمن اینکه ۷۰۰ اتوبوس ایرانی دیگر هم از خاک عراق به مهران باز می‌گردند و جای نگرانی نیست.»
این درحالی است که میراحمدی روز گذشته در گفت‌وگویی اعلام کرد: «سنوات گذشته ماندگاری زائران در مرز مهران تا بیش از 15 ساعت بود. به فضل الهی و اقدامات دولت، این انتظار را به کمتر از نیم ساعت کاهش دادیم. در شرایط فعلی، ماندگاری زائران بین دو تا پنج ساعت است، بیش از هزار دستگاه اتوبوس به سمت مهران در حال حرکت هستند و ان‌شاءالله تا ساعت 24 به مرز خواهند رسید، البته اتوبوس‌ها تدریجا طی ساعات مختلف وارد می‌شوند. طبق دستور معاون اول رئیس‌جمهور به استانداران و پیگیری‌های وزیر کشور بیش از هزار دستگاه اتوبوس، مینی‌بوس و ون را عازم مرز کردیم که تدریجا وارد مرز شده‌اند. براساس جمع‌بندی با مسئولان وزارت راه، ان‌شاءالله تا ساعت 24 موج برگشت را مدیریت خواهیم کرد و زوار منتقل خواهند شد.»
البته در این بین نیروی هوایی ارتش یک فروند هواپیمای ایلوشین را برای انتقال زوار ایلام به مهران اختصاص داده و یک خط هوایی فعال شده است. چند صد تن از مسافران با یک پرواز ایلوشین از فرودگاه ایلام به تهران منتقل شدند. این پرواز روز گذشته در فرودگاه مهرآباد به زمین رسید.
همچنین باقرجوان، سخنگوی ستاد اربعین سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای گفته است: «در حالی که انتظار می‌رفت زائران در مسیر بازگشت در بازه زمانی سه‌روزه وارد کشور شوند، هم‌اکنون شاهد حجم بالای ورود زائران به کشور در همه پایانه‌های مرزی هستیم. با توجه به اینکه حجم تقاضای سه‌روزه زائران در بازه زمانی یک روزه اتفاق افتاده، ورود تدریجی ناوگان حمل‌و‌نقل به پایانه‌های مرزی موجب می‌شود زائران دقایق و ساعاتی را در انتظار باشند. ورود این ناوگان با توجه به ظرفیت و حجم محورهای مواصلاتی تدریجی بوده تا بتوانیم پاسخگوی تقاضای زائران در سفرهای بازگشت باشیم. در روز 15 شهریور ماه مقارن با روز اربعین شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) دو هزار دستگاه وسیله حمل‌ونقل عمومی نسبت به جابه‌جایی 55 هزار و 283 زائر از مرز مهران اقدام کرده‌اند. همچنین در شبانه روز گذشته با صدور 443 صورت وضعیت 15037 زائر از مرز شلمچه و با صدور 295 صورت وضعیت 8822 زائر از مرز چذابه به مقاصد مورد نظر جابه‌جا شده‌اند. این گزارش حاکی‌ است 3349 زائر اربعین با صدور 135 صورت وضعیت از مرز خسروی، 696 زائر در قالب صدور 151 صورت وضعیت از مرز باشماق و 835 زائر با صدور 171 صورت وضعیت از مرز تمرچین طی شبانه روز گذشته به نقاط مختلف کشور عزیمت کرده‌اند.»
براساس اطلاعات سامانه‌های مرکز مدیریت راه‌های سازمان راهداری وحمل‌ونقل جاده‌ای، پیش‌بینی می‌شود در روز 16 شهریور ماه تا پایان وقت حدود 195 هزار زائر از مرز مهران که بیشترین متقاضی جهت ورود را دارد، وارد خاک کشورمان شده باشند.
به چگونگی ورود زائران پاکستانی از مرز ریمدان نیز به‌طور تفصیل در گزارش «میرجاوه حسینیه شد» پرداختیم و از معطلی‌های چند روزه زائران غیرایرانی و عمدتا پاکستانی در مرزهای جنوب شرقی کشور برای رسیدن به شلمچه نیز گفتیم. بعضی از زائران هشت روز را در موکب‌های ریمدان به‌دلیل نبود ناوگان حمل‌ونقل منتظر مانده بودند. وضعیت پروازهای ایرانی از فرودگاه نجف نیز طبق گزارش‌های مردمی تاخیرهای مکرر و طولانی داشته و این امر بدون اطلاع‌رسانی قبلی و عذرخواهی ایرلاین‌ها از مسافران بوده است. مساله ترابری و ورود مسافر به کشور چه از طریق هوایی و چه از طریق زمینی متاسفانه تمام تلاش‌ها برای خروج و بدرقه مسافران به عتبات را کمرنگ می‌کند و این گزاره در ذهن زائر به‌وجود می‌آید که اربعین پس از گذشت روز اربعین حسینی برای مسئولان به پایان رسیده است. آنچه انتظار می‌رود یا انتظار می‌رفت نظم و ساماندهی تمام مرزهای کشور برای ورود زائران است. بی‌شک هیچ کس منکر کارهای انجام شده و روان بودن برخی مرزهای کشور در ورود زائران نیست اما این به آن معنا نیست که سایر مرزهای کشور مانند مرز مهران با چالش کمبود ناوگان حمل‌ونقل روبه‌رو شوند و درنهایت پس از برخوردن به چالش، مسئولان برای برطرف‌سازی آن ورود کنند. طبیعتا با توجه به تعداد زائران خارج شده از کشور باید برای این تعداد از زائر نیز چاره‌ای اندیشیده می‌شد و پیش از به وقوع پیوستن چالش و به وجود آمدن صف‌های چند صد متری برای صندلی اتوبوس تمهیدات و تصمیمات لازم اتخاذ می‌شد.