کیانا تصدیق مقدم، خبرنگار گروه فرهنگ: سال به نیمه نرسیده و فروش سالن‌های سینمایی به رقمی بالای 421 میلیارد تومان رسید. با توجه به گمانه‌زنی‌هایی که درخصوص فیلم‌های دور بعدی اکران مطرح می‌شود، به احتمال زیاد این رویه فروش سینمایی تا آخر سال استمرار خواهد داشت. در دور بعدی اکران و روزهای بعد از ایام سوگواری محرم و صفر، فیلم‌هایی مثل «گیج‌گاه»، «هتل»، «بچه‌زرنگ» و «ویلای ساحلی» به سالن‌های سینمایی خواهند آمد. تنوع ژانر در این ترکیب، نه‌تنها باعث بازگشت خانواده‌ها به سینما خواهد شد، بلکه نویدبخش فیلمسازانی است که می‌خواهند در جنس و فرم‌های متنوع و متفاوت فیلم بسازند. آثاری همچون «گیج‌گاه» و «بچه‌زرنگ» از دو جنس و دنیای متفاوت سینمایی هستند اما هر دو قصه‌هایی دارند که برای یک خانواده ایرانی جذاب است. فیلم سینمایی «هتل» هم از همان جنس کمدی‌ای است که امتحانش را بارها در گیشه پس داده و احتمالا فروشی نزدیک به «فسیل» فیلم پرفروش این روزهای سینما خواهد داشت. در گزارش پیش‌رو، روزهای سیاه سه سال رکود سینمای ایران را مرور کردیم و در گفت‌وگو با کارشناسان و مدیران سینما، بررسی کردیم که چگونه سال 1402 تبدیل به سال امیدوارکننده‌ای برای تماشاچیان و سینماداران شد.
سوم اسفندماه 1398 چند روز بعد از تعیین فیلم‌های اکران نوروز 1399، بیانیه‌ای توسط وزارت ارشاد صادر شد و در آن از تعطیلی تمامی سینماها و برنامه‌های فرهنگی و هنری در کشور خبر داد. دلیل این تعطیلی، شیوع ویروس کرونا در سراسر جهان بود که از روزهای آخر بهمن ماه دامنه‌اش به ایران رسید. در ابتدا گمان بر این بود که این تعطیلی به‌زودی پایان می‌یابد و صنعت سینما حداقل یک هفته و نهایتا یک ماه با این مشکل دست‌وپنجه نرم کند اما اینها همگی در حد گمانه‌زنی‌ها باقی ماند و با افزایش تعداد مبتلایان این بیماری، این تعطیلی به مدت 4 ماه یعنی تا اواسط تیرماه سال 1399 ادامه داشت. در این 4 ماه، تعطیلی، خسارت زیادی متوجه سینماداران شد و سینمادارها مجبور بودند نیروی انسانی خود را اخراج کنند چون پولی برایشان باقی نمانده بود که بتوانند حقوق پرسنل‌شان را بدهند. همه‌چیز در یک بن‌بست بود و تنها راه خروج‌شان از بن‌بست، کمک مدیران مربوطه به این صنف بود. اقداماتی هم صورت گرفت؛ در ابتدا مصوب شد به سینمادارها، به ازای هر پرده سینما، 10 میلیون تومان وام با سود ۴درصد تعلق بگیرد. اقدام دیگر مربوط به کمک‌های بلاعوض یک‌ونیم میلیون تومانی به آن دسته از سینماگرانی بود که عضو صندوق اعتباری هنر بودند. البته این میزان از کمک‌ها برای چرخه بزرگ سینما، محدود و ناکافی بود و با انتقاداتی همراه شد.
از تیر ماه سال 1399 سینماها باز شدند. اما این بازگشایی شرایط عادی نداشت؛ دفتر نظارت بر عرضه و نمایش سازمان سینمایی قوانینی را منتشر کرد که سینماها هنگام بازگشایی باید آنها را به‌طور کامل رعایت می‌کردند. ازجمله اینکه تا اعلام وضعیت سفید قطعی، ظرفیت فروش بلیت برای هر سالن تا سقف ۴۰ درصد مجاز است یا اینکه چیدمان تماشاچیان روی صندلی‌ها دو در میان بوده و نسبت به ردیف بعدی حالت ضربدری خواهد داشت. با این حال مردم تمایلی برای رفتن به سالن‌های سینما و تماشای فیلم نداشتند. نهایتا در این سال با تداوم اکران فیلم‌های بهمن 98 و چند فیلم جدیدی دیگر، مجموع فروش کل سینماهای کشور در سال 1399 کمی بالاتر از ۹ میلیارد تومان بود؛ یعنی در این سال 623 هزار و 835 مخاطب به سینما رفتند و درمجموع 77 هزار و 309 سانس به نمایش درآمده است. این در حالی است که میزان کل فروش در سال 1398 رقمی حدود 299 میلیارد تومان بود. به عبارتی 200 میلیارد ضرر فروش در سالن‌ها را شاهد بود.
در سال 1400 همچنان پاندمی کرونا ادامه داشت. البته مردم تا حدودی به زندگی عادی خود برگشتند اما وضعیت سینما همچنان خوب نبود و تعداد مخاطبان به‌شدت کاهش پیدا کرد. در این شرایط اکران نوروزی می‌توانست شرایط بهتری را برای سینما رقم بزند، اما تهیه‌کنندگان حاضر نبودند فیلمی از آنها به نمایش درآید و عمدتا منتظر روزهای بهتری برای اکران بودند. بلاتکلیفی فیلم‌های دپو شده و سالن‌های تاریک سینما، هر روز شرایط را بدتر می‌کرد. تعداد زیادی از سینماداران و بخش فعال در سینمای سیار، تغییر صنف دادند و تعداد سینماهای فعال در سال 99 به عدد ۱۱۵ مرکز رسید. این درحالی است که در روزهای پیش از کرونا یعنی در سال 1398 تعداد سینماها 277 بوده است. در نیمه دوم این سال، شرایط کمی تغییر کرد. فیلم‌های پرمخاطب برای اکران سینما انتخاب شدند و در جدول اکران قرار گرفتند، از طرف دیگر ظرفیت سینماها را بالا بردند. نهایتا در این سال 7 میلیون و 31 هزار و 222 نفر در 331 هزار و 969 سانس به سینما رفتند و رقمی نزدیک به ۱۶۰ میلیارد تومان عاید سینما شد.
فیلم سینمایی «فسیل» که در جدول اکران نوروزی 1402 قرار داشت موفق شد، گیشه سینما را احیا کند و به طریقی مخاطب قهرکرده را به سینما برگرداند. بعد از اکران این فیلم و موفقیتش در گیشه تهیه‌کنندگان رغبت بیشتری برای اکران فیلم‌شان پیدا کردند. درواقع با به نمایش درآمدن «فسیل» رویه اکران و فروش فیلم، بعد از چهار سال رشد قابل توجهی داشته و فروش گیشه سینما تا لحظه نوشتن این گزارش که 5 ماه از شروع سال 1402 می‌گذرد در سایت سمفا معادل 420 میلیارد و 612 میلیون و 934 هزار و 315 تومان است. تا این لحظه 9 میلیون و 756 هزار و 663 نفر در 284 هزار و 143 سانس به سینما رفتند.
با توجه به فیلم‌های پرفروش تاریخ سینما، این نکته وجود دارد که مخاطبان سینما دوست دارند فیلم‌های کمدی ببینند. در آماری که از سال 1399 تا 1402 آوردیم هم این موضوع مشهود است، معمولا پرفروش‌ترین فیلم‌های هر سال مربوط به آثار کمدی هستند. اما موضوعی که وجود دارد این است که اگر این رویه کلی سینمای ایران باشد، بخش مهمی از ژانرهای سینمای ایران به فراموشی سپرده می‌شوند. فراموشی ژانرها، نتیجه‌ای جز این نخواهد داشت که بخش مهمی از سیلقه‌ها فراموش شوند. فروش انحصاری آثار کمدی، یک نابالغی فراگیر در صنعت سینماست که همه کشورهای جهان در مراحل رشدنیافتگی صنعت فیلمسازی به آن مبتلا هستند. حتی در فرانسه که خود را رهبر سینمای هنری جهان می‌داند، کمدی‌ها بیشتر از هر ژانر دیگری می‌فروشند و این یعنی صنعت سینمای این کشور هنوز ضعیف است. البته آمارها هم همین را می‌گویند. به‌طور مثال در سال ۲۰۲۱ که سایه پاندمی کرونا رفته‌رفته از سر سینما درحال کم شدن بود، فروش فیلم‌های آمریکایی به درآمد 90.74 میلیون یورو در فرانسه رسید، حال آنکه فیلم‌های فرانسوی در آن سال 34.09 میلیون یورو درآمد داشتند. در شرایطی که سینمای یک کشور به لحاظ صنعتی بالغ و کامل شود، تنوع ژانرها در آن افزایش پیدا می‌کند اما کمدی فوری‌ترین، ساده‌ترین و بی‌افق‌ترین ژانر تجاری جهان است که در صنایع ضعیف فیلمسازی، می‌تواند تولیدکنندگان داخلی یک کشور را به یک حیات نیمه‌نباتی قانع کند.
برای اینکه بررسی کنیم که چه عواملی باعث شد، سال 1402 بعد از سه سال رکود، تبدیل به سال بازگشت و نجات سینمای ایران شود، به سراغ سه کارشناس و مدیر سینمایی رفتیم. لاجرم برای تحلیل وضعیت امروز، در خصوص شرایط سخت سینماهای ایران در فاصله سال‌های 1399 تا 1401 هم سوال کردیم. سجاد نوروزی مدیر پردیس سینمایی آزادی، هادی اسماعیلی مدیرعامل بهمن سبز و محمد قاصداشرفی رئیس انجمن سینماداران به سوالات مشترک ما تقریبا پاسخ‌های مشابهی دادند و با وجود اینکه امسال را سال خوبی برای سینماداران می‌دانند اما برای جبران خسارت در سال‌های رکود سینما، راه زیادی باقی است.
برای خواندن متن کامل گفت‌وگو اینجا را بخوانید.