سکینه قاسم پور، فعال حوزه کتاب:«خواندن در جامعه تحت تاثیر متغیرهای مختلف رو به کاهش است؛ ما ایرانیان کم مطالعه می‌کنیم، ما ایرانیان زیاد مطالعه می‌کنیم و...»
اینها برخی از گزاره‌هایی هستند که هر از گاهی در آمارها یا از سوی صاحب‌نظران مطرح می‌شوند، گاه به‌عنوان تبشیر و گاه انذار. اما چرا خواندن در کشور ما و سایر کشورها، علی‌رغم ظهور فناوری‌های ارتباطی هنوز اهمیت دارد و سواد و خواندن و میزان آن به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه انسانی و اجتماعی جوامع مطرح می‌شود؟ پاسخ واضح است، خواندن در سطح فردی و اجتماعی مهم است و اثرات عمیقی دارد.
تعاریف مختلفی از خواندن توسط صاحب‌نظران ارائه شده‌است؛ برخی خواندن را مجموعه‌ای از مهارت‌ها دانسته‌اند که می‌تواند به اجزایی چون توانایی تشخیص و تمییز بین حروف، توانایی ترکیب صداها و... تقسیم شود. این تعریف، دیدگاهی مکانیکی به خواندن دارد. برخی دیگر خواندن را عملی دانسته‌اند که با تفکر سر و کار دارد و اگر با درک معنی همراه باشد، موجب پرورش شخصیت می‌شود. از این منظر، خواندن توانایی اتخاذ یک دیدگاه است.
از آنجا که ما در این مطلب قصد ورود به مقوله‌‌های شناختی و زبانی خواندن را نداریم، لذا منظور ما از خواندن در اینجا، درک و فهم متن برای مقاصدی مانند افزایش اطلاعات تخصصی، سرگرمی و... است. طبق این رویکرد، خواندن یک علاقه است، یک مهارت است. یک بار ما برای همیشه به خواندن علاقه‌مند می‌شویم و زمانی که برای خواندن کتاب صرف می‌کنیم به فعالیت مورد علاقه ما تبدیل می‌شود. چنین خواندنی از اهمیت اساسی در زندگی تک تک شهروندان برخوردار است و برای توانایی کنار آمدن با دانش جدید در دنیای در حال تغییر عصر تکنولوژی و هر تغییر و تحولی در زندگی نوع بشر ضروری است.
برای خواندن اثرات متعددی در متون و تحقیقات ذکر شده است. در نگاه تخصصی، هر یک از این فواید می‌توانند مرتبط با ابعاد متفاوتی از ویژگی‌های فردی و اجتماعی تلقی شوند. در طول سال‌ها، مطالعات متعددی در مورد تاثیر خواندن کتاب از رشته‌های مختلف علمی مانند ادبیات، روانشناسی، عصب روانشناسی و اقتصاد انجام شده است. ترکیب تعداد زیادی از چنین مطالعاتی با هم، دید کلی روشنی از تاثیر خواندن کتاب ایجاد می‌کند. تجزیه و تحلیل داده‌های موجود نشان می‌دهد که خواندن درنهایت باعث تاثیر مثبت اجتماعی و سلامتی و احساس معنادار بودن در سطح فردی می‌شود.
روبین معتقد است که خواندن یک فرآیند یکپارچه کامل است که با خواننده شروع می‌شود و شامل حوزه‌های عاطفی، ادراکی و شناختی است. بدان معنا که علاوه‌بر درگیر بودن ابعاد مهم انسانی در خواندن، تاثیرات خواندن بر تمام این ابعاد نیز جاری می‌شود. بنابراین معمولا ذکر مزایای خواندن شامل تاثیرات متنوع آن در هر دو جنبه فردی و اجتماعی است.
اما این تاثیرات از کجا می‌آیند؟ چطور ممکن است با خواندن کتاب این مهارت‌ها را تقویت کنید؟ و چرا خواندن برای همه جوامع اهمیت دارد؟
اثرات فردی خواندن
خواندن کتاب می‌تواند به افراد کمک کند تا مهارت‌های شناختی و تحلیلی خود را توسعه دهند و عملکرد و بهره‌وری آنها را بهبود می‌بخشد. خواندن کتاب تاثیر مثبتی بر توانایی‌های تخیل و همدلی افراد دارد که به نوبه خود به احساس رفاه و شادی شخصی آنها کمک می‌کند.
خواندن کتاب، شبکه پیچیده‌ای از مدارها و سیگنال‌ها را در مغز تحریک می‌کند، که با بالغ شدن توانایی خواندن، قوی‌تر و پیچیده‌تر می‌شوند. خواندن همچنین باعث تقویت حافظه، تمرکز، مهارت‌های تحلیلی و تفکر انتقادی می‌شود که برای یادگیری مهارت‌ها و دانش جدید ضروری است. سالمندانی که به‌طور منظم مطالعه می‌کنند می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر را 2.5 برابر نسبت به افراد غیر‌کتابخوان کاهش دهند.
خواندن کتاب، افراد را در معرض اطلاعات و ایده‌های جدیدی قرار می‌دهد که می‌تواند دانش آنها را غنی کند و افق دید آنها را گسترش دهد.
خواندن کتاب می‌تواند عملکرد و بهره‌وری افراد را از طریق افزایش اعتمادبه‌نفس، تقویت مهارت‌های ارتباطی و خلاقیت و نوآوری بیشتر در راه‌حل‌ها و تمرکز و توجه بیشتر در انجام وظایف‌شان، بهبود بخشد.
مطالعه روی تصویر افراد از خود تاثیر می‌گذارد. با قرار دادن خودمان به جای شخصیت‌ها، برای مدتی از محدودیت‌های «خود» خود جدا می‌شویم و می‌توانیم خود را جای هر کسی تصور کنیم. محققان ادعا می‌کنند که این مساله به رفع محدودیت‌های دیدگاهی شما در مورد خودتان کمک می‌کند.
مطالعه کتاب همچنین می‌تواند تاثیرات مثبتی بر سلامت و تندرستی افراد داشته باشد و به‌طور غیرمستقیم عملکرد و بهره‌وری آنها را بهبود بخشد. خواندن کتاب می‌تواند استرس را کاهش دهد، مغز را تحریک کند، حافظه را تقویت کند، از زوال شناختی جلوگیری کند، به خواب کمک کند، افسردگی را کاهش دهد و طول عمر را افزایش دهد. مطالعات نشان می‌دهد که 6 دقیقه مطالعه در طول روز می‌تواند سطح استرس را تا دو سوم کاهش دهد و افرادی که کتاب می‌خوانند در مقایسه با سایرین 28 درصد کمتر به افسردگی مبتلا می‌شوند.
معمولا خوانندگان هنگام خواندن در دنیای دیگری سیر می‌کنند و نگرانی‌های خود را در حین خواندن پشت سر می‌گذارند. براساس یک مطالعه پژوهشی، سطح استرس دانش‌آموزان پس از نیم ساعت مطالعه به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. همچنین مطالعه دیگری نشان داده است که خواندن یک داستان، بهتر از گوش دادن به موسیقی، نوشیدن چای، پیاده‌روی یا بازی در رفع استرس موثر است.
خواندن می‌تواند با کاهش استرس، تحریک مغز، و کاهش خطر زوال عقل و مرگ‌ومیر، سلامت افراد را بهبود بخشد. خواندن همچنین می‌تواند به افراد کمک کند تا در مورد موضوعات بهداشتی اطلاعات بیشتری کسب کنند. به‌طور متوسط، مشخص شده است که افرادی که به‌طور منظم مطالعه می‌کنند، حدود 2 سال بیشتر از افراد غیر کتابخوان عمر می‌کنند.
خواندن می‌تواند شادی و احساس مفید بودن افراد را با ارائه یک فعالیت دلپذیر و جذاب که تخیل و خلاقیت آنها را جرقه می‌زند، افزایش دهد. خواندن همچنین می‌تواند به افراد کمک کند تا با قرار گرفتن در معرض دیدگاه‌ها و تجربیات مختلف، معنا و هدف زندگی خود را بیابند.
بنابراین همان‌طور که ذکر شد، به‌طور کلی خواندن می‌تواند از طرق مختلف بر فرد تاثیر بگذارد. بسیاری از افراد برجسته در مورد اینکه چگونه خواندن به‌طور خاص بر آنها تاثیر گذاشته است، مطالب بسیاری نوشته‌اند. نظیر مایا آنجلو که در کتاب من می‌دانم چرا پرنده در قفس آواز می‌خواند، درباره تاثیر عظیمی که کتاب‌ها روی او گذاشته‌اند صحبت کرده است. او کتاب‌ها را «راز» توصیف می‌کند که تا آخر عمر به او کمک می‌کنند. برای آنجلو، کتاب‌ها به مثابه راه فرار از شرایط سخت عمل کرده‌اند. همچنین به او راه جدیدی برای فکر کردن در مورد مسائل و مشکلات ارائه داده‌اند. در روایت زندگی فردریک داگلاس نیز، خواندن تاثیر عمیقی بر وی گذاشته و وی را از «تاریکی ذهنی» بیرون کشیده است و موجب شده تا انزجار از برده‌داری را در ایالات متحده برجسته کند.
اثرات اجتماعی خواندن
خواندن می‌تواند به طرق مختلف تاثیرات مثبتی بر دانش و توانایی‌های اجتماعی افراد داشته باشد. تحقیقات نشان داده است که افرادی که کتاب می‌خوانند نسبت به کسانی که کتاب نمی‌خوانند آگاه‌تر هستند و در نتیجه بهتر می‌توانند در جامعه خود را حفظ کنند. آنها از محیط اطراف خود آگاهی بیشتری دارند. آنها همچنین توانایی بیشتری برای تامل در رفتار خود و دیگران دارند.
خواندن می‌تواند دانش افراد را با دادن اطلاعات و ایده‌های جدیدی که ممکن است در زندگی روزمره خود به آنها برخورد نکرده باشند، افزایش دهد. در نتیجه باعث شود که افراد جامعه آگاه‌تر شوند و بهتر بتوانند در هر گفت‌وگوی متفکرانه‌ای شرکت کنند.
خواندن می‌تواند با بهبود تمرکز و صبر به افراد جامعه کمک کند تا مهارت‌های مورد نیاز برای تعامل اجتماعی مانند گوش دادن، مشاهده کردن و پاسخ دادن را توسعه دهند.
خواندن می‌تواند با کمک به درک احساسات و باورهای دیگران، همدلی افراد را افزایش دهد. زمانی که افراد داستان می‌خوانند خود را جای شخصیت‌های داستان قرار می‌دهند و با وی ارتباط برقرار می‌کنند. همین مساله به آنها در بهبود مهارت‌ها و روابط اجتماعی و همچنین توانایی کار تیمی و همکاری با افراد دیگر کمک کند.
خواندن می‌تواند انسجام اجتماعی و همدلی را با کمک به افراد در درک بهتر دیگران و اهمیت دادن بیشتر به رفاه آنها تقویت کند. همچنین خواندن پذیرش مسئولیت اجتماعی را تقویت می‌کند.
همان‌طور که مشاهده می‌شود به‌طور کلی خواندن تعادل را در یک جامعه افزایش می‌دهد. بنابراین با توجه به جمیع جوانب فردی و اجتماعی، داشتن جامعه‌ای با تعداد بیشتر افراد کتابخوان، بسیار دلچسب‌تر از حالت عکس است. چراکه برای جامعه مهم است که مردم به‌عنوان یک شهروند، خوب رفتار کنند و سهم خود را از مسئولیت اجتماعی به دوش بکشند و این مهم از طریق خواندن به دست می‌آید.