زهرا رمضانی، خبرنگار:هر وقت موضوع پژوهش‌های برون‌دانشگاهی مطرح می‌شود، تصور عمده افراد ورود مراکز دانشگاهی به حل چالش‌های صنعت است و شاید دلیل شکل‌گیری چنین تصوری را هم باید دست برتر دانشگاه‌های فنی در کشور در جذب این پروژه‌ها و البته اعلام نیاز بیشتر صنایع در بخش‌های مختلف برای حل چالش‌هایشان که طی سال‌های اخیر به دلیل تحریم رو به افزایش است، دانست. یعنی کمتر دستگاه‌های متولی در حوزه مسائل اجتماعی طی سال‌های گذشته برای پیدا کردن راهکارهای علمی و عملی برای پاسخ دادن به معضلات موجود، به سراغ دانشگاه‌ها رفته‌اند. البته لازمه کار آن است که ارتباط مستمری بین این نهادهای مجری و دانشگاه‌های این حوزه ایجاد شود. از طرف دیگر با توجه به نامگذاری دوباره سال در حوزه اقتصادی، می‌طلبد تا دانشگاه‌ها مسیرهای تحقق آن را تدوین و در اختیار بخش‌های اجرایی کشور در حوزه اقتصادی قرار دهند. کمبود پژوهش‌های کاربردی در حوزه‌های مختلف مرتبط با علوم انسانی، چگونگی نقش‌آفرینی آنها در تحقق شعار سال، اثرگذاری برخی اقدامات مانند راه‌اندازی سامانه نان در راستای همگرایی دستگاه‌ها و دانشگاه‌ها و... باعث شد تا به سراغ داوود حسین‌پور، معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی برویم. به گفته او هنوز در کشور این احساس نیاز شکل نگرفته که برای رفع چالش‌های علوم انسانی به سراغ دانشگاه‌ها برود و از طرف دیگر این دانشگاه نقشه راه پژوهشی مشخصی را برای کمک به دولت در راستای تحقق این شعار تعیین کرده است. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
مقام‌معظم‌رهبری امسال را سال «مهار تورم، رشد تولید» نامگذاری کرده‌اند. با توجه به بعد اقتصادی این شعار که طی سال‌های اخیر هم وجود داشته، سهم دانشگاه علامه طباطبایی را در تحقق این شعار چطور ارزیابی می‌کنید؟
مستحضر هستید که شعار سال مربوط به حوزه علوم انسانی و اقتصاد است. ما برای این موضوع کارهایی را پیش‌بینی کرده‌ایم. برنامه ما از اول اردیبهشت تا آخر اسفند ماه است. در بحث مهار تورم و رشد تولید کارگروهی را شکل داده‌ایم که محوریت آن معاون پژوهشی است و کمیته علمی نیز دانشکده اقتصاد ما است. یعنی رئیس دانشکده اقتصاد را برای این موضوع گذاشتیم که درواقع بحث نشست‌های حل مساله ریشه‌یابی علل و ارائه راهکارها و همین‌طور بحث نشست‌های کوچک مشورتی با وزیر اقتصاد پیش‌بینی شده است. در مجموع 11 برنامه مشخص کردیم که در سال آنها را ارائه دهیم. خروجی تمام این نشست‌ها این است که ما درنهایت خروجی سیاستی به دولت دهیم که علل تورم چیست و چگونه می‌توان با آن برخورد کرد. کار علمی و اساسی صورت بگیرد که توسط دولت یا مجلس تبدیل به قانون شود تا دانشگاه وظیفه خودش را انجام دهد. پایان‌نامه کمتر است اما برای رساله دکتری در هر دانشکده دو رساله را تکلیف دانسته‌ایم که هر کدام حداقل دو رساله درباره مهار تورم تولید کنند. این دانشگاه درخصوص تحقق شعار سال چند محور را ملاک عمل قرار داده است. یک بخش ما نقشه پژوهشی تحت عنوان حکمرانی اقتصادی و در حوزه مهار تورم و رشد تولید داریم. این نقشه در چند حوزه، نظام مالی و پولی کشور، نظام بودجه‌ریزی دولتی، جنگ و تحریم اقتصادی، بحث بازنگری در هدفمندی یارانه‌ها، اصلاح نظام مالیاتی و... است. هر کدام از این موارد براساس خروجی‌هایی که مد نظر ماست، که منجر به یک توصیه سیاستی و پیش‌نیازی مساله و ارائه راهکارهای مشخص (بستگی به موردی که وجود دارد)، نشست حل مساله، میزگرد از رسانه ملی، برون‌سپاری ایده‌ها، طرح‌های پژوهشی و... را داریم و برخی از آنها هم طرح‌هایی است که در دانشگاه‌ها چه از سوی اساتید و چه رساله‌ها انجام شده است. همچنین ما تفاهمنامه‌ای را با وزارت اقتصاد در قالب مطالعات سیاستگذاری و حکمرانی اقتصادی و تولید بسته توصیه‌های سیاسی در حوزه مهار تورم را هم داریم که در این بخش تفاهم‌نامه در قالب نیازهایی که مجموعه وزارت دارایی درخصوص شعار سال دارد، انجام می‌شود. با توجه به اینکه در آستانه بررسی برنامه هفتم توسعه در صحن مجلس هستیم، یکی‌دیگر از کارهایمان نیز تحلیل برنامه هفتم با رویکرد مهار تورم و رشد تولید خواهد بود. همچنین برنامه تانا را داریم که مراجعه به واحدهای صنعتی محسوب می‌شود که بر این اساس، رفع موانع تولید با مشارکت شهرک‌های صنعتی انجام خواهد شد. کارهایی تحت عنوان درختواره‌های موضوعی که در کتابخانه دیجیتالی دانشگاه انجام می‌شود هم از دیگر موارد است. چاپ کتاب و همایش‌های دانشجویی، فصلنامه‌هایی که به صورت ویژه به این حوزه اختصاص یابد یا پادکست‌هایی که به‌صورت خاص در دانشکده مدیریت انجام می‌شود را هم باید نام برد.
قراردادهای برون‌دانشگاهی 78 درصد رشد داشت
دانشگاه علامه طباطبایی را باید مهم‌ترین دانشگاه کشور در حوزه علوم انسانی قلمداد کرد، با توجه به این مهم تا چه میزان در حوزه پژوهش‌های تقاضامحور ورود کرده‌اید؟
برای پاسخ به این سوال، باید به آمار قراردادهای برون‌دانشگاهی در سال گذشته اشاره کنم؛ چراکه هنوز زمان زیادی از سال جدید نگذشته است. خوشبختانه در شش ماهه دوم سال گذشته، 78 درصد افزایش انعقاد قراردادهای برون‌دانشگاهی را داشتیم که این تقاضاها از طریق سامانه ساطع و نان به دانشگاه ارجاع داده شده بود. البته از حیث مبلغ تنها 2 درصد رشد داشتیم که صرفا به حوزه پژوهش‌های تقاضامحور می‌شود.
15 درصد بودجه دانشگاه علامه پژوهش‌محور است
رشد بودجه پژوهشی و درآمد پژوهشی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
رشدمان در این حوزه دو برابر دیگر دانشگاه‌ها بوده است. تقریبا 50 درصد رشد بودجه پژوهشی را در این حوزه داشتیم اما در حوزه درآمد پژوهشی 15 درصد کل بودجه دانشگاه به این حوزه مرتبط می‌شود، با این حال برای امسال پیش‌بینی کرده‌ایم که نزدیک به 12 میلیارد تومان درآمد اختصاصی داشته باشیم که باید منتظر ماند دید این رقم از بسترهای مختلف درآمدهای پژوهشی، فروش کتاب و... محقق خواهد شد یا خیر. امیدواریم با توجه به شرایط کشور بتوانیم در این بخش 4 درصد رشد را داشته باشیم.
همکاری 62 درصد اساتید در اجرای طرح‌های مرتبط با صنعت و جامعه
اساتید علوم انسانی در پژوهش‌های تقاضامحور و قراردادهای برون‌دانشگاهی تا چه میزان مشارکت دارند؟
خوشبختانه در دانشگاه ما تقریبا 62 درصد از اساتید در حوزه طرح‌های صنعت و جامعه مشغول به فعالیت هستند. البته برخی از اساتید به صورت مستقل وارد عمل می‌شوند، اما آنها که از طریق دانشگاه دنبال می‌کنند، همان میزانی بود که اعلام کردم.
در صحبت‌هایتان به سامانه نان اشاره کردید، با توجه به اینکه یک سال از راه‌اندازی آن می‌گذرد، سهم آن را در پیشبرد فعالیت‌های پژوهشی چطور ارزیابی می‌کنید؟
قبل از اینکه این سامانه راه‌اندازی شود، ما سامانه ساطع را در کشور داشتیم که در میان دستگاه‌های مختلف نهادینه شده است. یعنی دستگاه‌ها مجبور هستند در این سامانه اقدام به ثبت درخواست‌شان کرده و یک نوع تکلیف قانونی برای آنها به شمار می‌رود. با این حال طبیعتا سامانه نان بهتر و کامل‌تر از ساطع عمل می‌کند؛ اما از آنجایی که فرهنگ‌سازی خوبی درباره آن صورت نگرفته، هنوز آن‌طور که باید استفاده از آن نهادینه نشده است. ویژگی خوب این سامانه آن است که به صورت دو طرفه کار می‌کند؛ یعنی هم دستگاه‌ها می‌توانند در این سامانه نیازهای خود را ثبت کنند و هم اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های مختلف امکان ثبت ایده‌هایشان را دارند؛ قطعا همین ویژگی هر چه جلوتر برویم و البته دستگاه‌ها و دانشگاه‌ها از آن استفاده کنند، باعث می‌شود تا در آینده عملکرد نان از ساطع بهتر شود. با این حال نباید این مساله را هم فراموش کرد که قطعا هر سامانه‌ای در حوزه اجرا، نقض‌هایی خواهد داشت و به همین دلیل کمی احتیاط در استفاده از آن وجود خواهد داشت.
چقدر توانسته‌اید با استفاده از ظرفیت این سامانه، پژوهش کاربردی جذب یا اقدام به ثبت ایده کنید؟
آمارمان در این حوزه پایین است و نتوانستیم آن‌طور که باید از این سامانه استفاده کنیم، به‌طوری‌که شاید تعداد اساتیدمان که در این حوزه توانسته‌اند از طریق این سامانه پژوهش برون‌دانشگاهی داشته باشند، به 10 عضو هیات‌علمی هم نرسد. در مقابل شاید دو ایده هم از سوی اساتید و دانشجویان ما در این سامانه به ثبت رسیده باشد که یکی از آنها بحث اختراعات در حوزه روانشناسی و دیگری هم بحث شهر هوشمند بوده است.
یکی از موضوعات مهم بحث درآمدهای اختصاصی دانشگاه‌ها است که یکی از بسترهای آن، همان پروژه‌های برون‌دانشگاهی می‌شود، سهم این بخش از درآمدها در دانشگاه علامه طباطبایی چقدر بوده است؟
نکته مهم در این میان آن است که هر گاه صحبت از درآمد می‌شود، عده‌ای چنین تصور می‌کنند که مبلغ این درآمد بسیار کلان است؛ در حالی‌که چنین تصوری درست نیست. موضوع اصلی در این‌باره آن است، پروژه‌هایی که اساتید از طریق سامانه‌ها یا هر روش دیگری جذب می‌کنند، از کل مبلغ قراردادشان، تنها 10 درصد آن به‌عنوان بالاسری دانشگاه محسوب می‌شود، 5 درصد دیگر مالیات، 3 درصد به حساب خزانه‌داری کشور واریز می‌شود و 85 درصد هم حقوق نیروی انسانی فعال در روند قرارداد هزینه می‌شود. به همین دلیل در بهترین حالت در درآمدهای پژوهشی دانشگاه حداکثر 2 و نیم تا 3 درصد درآمد اختصاصی سال گذشته را شامل شده که حدود 4 تا 5 میلیارد تومان می‌شود.
هنوز احساس نیاز به دانشگاه‌ها در حوزه علوم انسانی شکل نگرفته است
یکی از موضوعات مهم در بحث تعداد کمی پروژه‌های دانشگاهی این است که دانشگاه‌های فنی و صنعتی، سهم بیشتری در این حوزه دارند، در‌حالی‌که نیاز جامعه به حوزه علوم انسانی بیشتر است؛ دلیل کم بودن تعداد پروژه‌ها در دانشگاه‌های علوم انسانی را چه می‌دانید؟
با توجه به اینکه بخش فنی، فیزیکی و ملموس است و دستگاه‌ها هم نمی‌توانند خود به خود به نیازهایشان پاسخ دهند، به همین دلیل آنها مجبور می‌شوند به متخصصان دانشگاهی مراجعه کنند تا از طریق آنها یا به پرسش سوال‌شان برای حل چالش صنعتی برسند یا از طریق آنها به قطعه مورد نیاز در صنعت دسترسی پیدا کنند؛ در‌حالی‌که چنین وضعیتی را در علوم انسانی شاهد نیستیم. یعنی مشکل اصلی ما در این بخش یا به‌اصطلاح حوزه نرم این است که متاسفانه هنوز احساس نیاز به دانشگاه در کشور ما وجود ندارد و در برخی موارد هم با توهم مدیریت روبه‌رو هستیم، به‌طوری‌که تصور می‌شود چون مدیر هستیم همه مسائل را می‌دانیم؛ در‌حالی‌که بسیاری از متغیرهای اجتماعی، روانشناسی، مدیریتی، اقتصادی و... را اگر می‌دانستیم، قطعا بهتر می‌توانستیم مدیریت کنیم. یعنی نیاز ملموسی که دستگاه‌ها بگویند برای اداره مسائل انسانی، جامعه، افکار عمومی و... نیاز دارند تا مشورت علمی از دانشگاه‌ها دریافت کنند، هنوز در کشور ایجاد نشده است. البته سال‌به‌سال حوزه علوم انسانی و علوم نرم نقش خودش را در جامعه ایفا می‌کند و خوشبختانه همه متوجه می‌شوند کمبودهای اصلی‌مان در این حوزه است. به‌طوری‌که در اغتشاشات اخیر هم همه متوجه شدند که مشکل ما، مشکل علوم انسانی است.
سوال شما را تایید می‌کنم اما باید بگویم که هم از طرف دستگاه‌ها قصور وجود دارد و هم دانشگاه‌ها نتوانسته‌اند به جامعه بگویند که می‌توانند مشکلات آن را در حوزه علوم انسانی حل کنند؛ با این حال روزبه‌روز وضعیت به نسبت بهتر می‌شود. نکته دیگر این است باید اثرگذاری اجتماعی فعالیت‌ها را در حیطه‌های مختلف سنجید. به‌طور مثال ما در بحث مدیریت، مقوله آثار و تبعات اقدامات را مطرح می‌کنیم. یعنی برخی کارهایی که در جامعه انجام می‌دهیم، آثارش را 2 یا 5 سال بعد خودش را نشان می‌دهد، اما در مقابل هم برخی آثار ملموس و در همان زمان مشخص می‌شود. به‌طور مثال بحث هدفمندی یارانه‌ها را درنظر بگیریم باید عنوان کرد که یک بخشی از اجرای آن، مشخص است که همان واریز شدن پول به حساب مردم است، اما این اقدام تبعات طولانی‌مدت هم دارد که مرتبط به سبک زندگی مردم و تغییرات صورت‌گرفته در این حوزه است. نقش اجرایی‌سازی هدفمندی در آینده اقتصاد هم از دیگر تبعاتی است که بعد از چندین سال آثار مثبت یا منفی خودش را نشان می‌دهد. طبیعی است که باید بتوان آثار بلندمدت اقدامات را در حوزه‌های مختلف با پژوهش‌های دانشگاهی، تحقیقات سیستماتیک و... مشخص کرد. با این حال باید بدانیم که هر فعالیت اجتماعی بدون تاثیر نیست و اگر تحقیقاتی که صورت می‌گیرد در دستگاه‌ها به‌کار گرفته شود، حتما اثرات خودش را خواهد داشت؛ اما هنوز دانشگاه‌ها نتوانسته‌اند نقش اصلی خود را در تاثیرگذاری اجتماعی داشته باشند و امیدوارم روزبه‌روز توجه به این بخش علوم انسانی بیشتر شود.
در این میان باید به این مساله هم اشاره کنم که بحث ارتباط با صنعت را از حد کارشناسی به دفتر ارتقا داده‌ایم. همچنین یکی دیگر از اقداماتی که در این حوزه دنبال کرده‌ایم، پروژه کلان اثربخشی و کاربردی‌سازی علوم انسانی است که با معاونت علمی ریاست‌جمهوری آن را دنبال می‌کنیم که وظیفه اصلی‌اش پاسخ دادن به این سوال است که علوم انسانی چه نقشی در جامعه خواهد داشت و دانشگاه‌ها چطور می‌توانند مسائل کلان کشور را حل کنند؟ همچنین پژوهشکده تحول در علوم انسانی را ایجاد کردیم تا مشخص شود شاخص‌های تحول چیست و بخش‌هایی از آن در حوزه کاربردی‌سازی، اسلامی‌سازی و روزآمدسازی را دنبال می‌کند، این پژوهشکده با حوزه علمیه قم و موسسه امام‌خمینی(ره) هم تعاملاتی دارد که امیدواریم فعالیت‌های صورت‌گرفته از سوی این پژوهشکده تا پایان سال به خروجی‌هایی برسد.
در سال گذشته، در بحث مسائل اقتصادی تا چه میزان پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاه ناظر بر مسائل روز جامعه از‌جمله حذف ارز ترجیحی بوده است؟
ما در این حوزه چند بخش را فعال کردیم که یکی از آنها خوشه مشورتی بازار سرمایه، خوشه پولی و بانکی بوده است که در حد معاون اول رئیس‌جمهور هم مشاوره داده و البته خروجی‌های طرح‌های پژوهشی هم داشته‌ایم. همچنین نشست‌های متعددی هم در این زمینه برگزار شده و حتی در قالب مدرسه تابستانه تحت حمایت وزارت اقتصاد هم اقداماتی را داشته‌ایم که برخی از آنها منجر به لایحه و قرارداد شده است. برخی از تصمیماتی که دوستان‌مان در مجموعه دانشکده اقتصاد داشتند هم در قالب کمک‌های مشورتی به وزارت دارایی ارائه شده است. با توجه به اینکه وزیر هم از همین دانشگاه است، هر ازگاهی نشست‌هایی با اساتید برگزار شده است. همچنین تعامل خوبی هم با بانک مرکزی و دیگر بانک‌ها در سال گذشته درباره مسائلی که در حوزه اقتصاد مطرح بوده، داشته‌ایم. قرار است توافقی هم با وزارت اقتصاد داشته باشیم تا در مقوله سیاست‌های اقتصادی بتوانیم اقداماتی را برای آنها داشته باشیم تا نیازهای کلان آنها را برآورده کنیم. البته این بخش صرفا به دانشگاه علامه محدود نمی‌شود، بلکه قرار است ما به‌عنوان محوریت عمل کنیم تا در موضوعات مختلف اقتصادی امکان کسب نظرات اساتید دیگر دانشگاه‌ها را داشته باشیم و درنهایت هم این نظرات در قالب لایحه یا خروجی‌های مشخص در اختیار مدیران وزارت اقتصاد قرار دهیم.
آماری از اینکه چه میزان از رساله‌ها در حوزه‌های اقتصادی از سوی دانشگاه علامه طباطبایی منتشر شده، دارید؟
از آنجایی که در دانشکده اقتصاد، مدیریت و بیمه، موضوعات مختلفی را در حوزه اقتصادی دنبال می‌کنیم، نمی‌توان آمار دقیقی را اعلام کرد؛ با این حال به‌طور مثال می‌گویم که در مقوله مهار تورم 25 پایان‌نامه و 8 رساله و همچنین در بحث تولید هم 101 پایان‌نامه و 15 رساله در سال گذشته منتشر شده است.