ابوالقاسم رحمانی-زینب مرزوقی:روبه‌روی ساختمان نیمه‌فروریخته متروپل نشسته بودم و با جلال ملکی مثل هر خبرنگار دیگری درباره روند آواربرداری تیم شهرداری تهران در متروپل، گفت‌وگو می‌گرفتم. سوالاتم که تمام شد، باز هم به رسم هر گفت‌وگوی خبری به ملکی گفتم: «سوال دیگری ندارم. اگر فکر می‌کنید پیرامون این مساله چیزی لازم است مطرح شود، ممنون می‌شوم بگویید.» ملکی هم انگار منتظر بود و سریع گفت: «خیلی‌ها از من می‌پرسند که تجربه پلاسکو سخت‌تر است یا متروپل؟ به‌نظرم سوال درستی نیست! این باید صورت‌مساله ما باشد که بپرسیم چرا پلاسکو اتفاق افتاد و چرا بعد از پلاسکو، متروپل اتفاق افتاد؟ این سوال‌هاست که مهم است. اینکه کدام سخت‌تر بوده برایمان مهم نیست. باید بپرسیم چرا اصلا اتفاق افتادند؟ تمام مدتی که در راه تهران به آبادان بودم، به این فکر می‌کردم که پس کی قرار است ما عبرت بگیریم؟ وقتی این اتفاق افتاد، یعنی ما از پلاسکو درس نگرفتیم. اگر این دومین تجربه‌مان به سومین برسد، یعنی از متروپل هم درس نگرفته‌ایم. ما عادت کرده‌ایم که سر مسائل احساساتی شویم و غصه ما شده بود نان شب افرادی که در پلاسکو کار می‌کنند. مدام باید بپرسیم چرا پلاسکو و این ساختمان جدید متروپل اتفاق افتاد؟ چرا در یک شهر مدرن در ایران، با یک زلزله خرابی و خسارت زیاد به بار می‌آید؟ رسانه‌ها این روزها مدام از من می‌‌خواهند تا درباره ساختمان‌های ناایمن تهران صحبت کنم. تا چند هفته دیگر، کافی است یک سوژه مشابه دیگر اتفاق بیفتد تا متروپل فراموش شود. عزم همه را باید زودتر جزم کنیم. نباید مقطعی در این باره کار کرد. کار را باید عمقی پیش برد. بی‌انصافی نمی‌کنم و نمی‌گویم تمامش تقصیر مردم است. خیلی جاها مسئولان هم کم‌کاری کردند. اگر نظارت‌ها و پیگیری‌ها به‌جا باشد و قوانین، قوانین درستی باشد و نشود قانون را دور زد، بسیاری از مشکلات ما درخصوص ساختمان‌های ناایمن حل می‌شود.»
دقیقا 14 روز دیگر اولین سالگرد فروریختن متروپل است. آوار شدن ساختمان شیکی که تا پیش از این بسیاری از آبادانی‌ها فکر می‌کردند بازار امیری و خیابان‌های اطراف آن را زیباتر و شیک‌تر کرده است. اما درنهایت از متروپل به‌جز داغ 42 کشته و تا مدت‌ها پیش، ترس فروریختن دوباره نیمه‌دوم این ساختمان چیزی نماند. روضه آوار پلاسکو هم جانسوزتر است و با وجود گذشت 7 سال هنوز داغ زبانه‌های آتش روی دل داغداران این حادثه مانده است. آخرین تجربه ساختمان‌های ناایمن نیز اسفند سال گذشته در خیابان بهار تهران بود که چند مجروح داشت. تا پیش از این و تا همین تجربه تلخ متروپل، عموما اقدامات درخصوص ساختمان‌های ناایمن، ورود پس از رسیدن به بحران است.
آوار اعداد ساختمان‌های ناایمن در رسانه
با این مقدمه بگذارید کمی از اعداد و ارقام مربوط به تعداد ساختمان‌های ناایمن گپ بزنیم. ساختمان‌هایی که هرکدام کانه یک بمب ساعتی در شهر قد راست کرده‌اند و در کسری از ثانیه می‌توانند بشکنند و فرو بریزند یا در آتش بسوزند و داغ روی دل خیلی‌ها بگذارند. تهران و خوزستان و این شهر و آن شهر هم ندارد. اصلا اینکه روایت را از آبادان شروع کردم برای همین بود که ملی با مساله ساختمان‌های ناایمن مواجه شویم، نه‌فقط منطقه‌ای، استانی و شهری. کافی است یک جست‌وجوی ساده در اینترنت داشته باشید. با انبوهی از نتایج و صفحات روبه‌رو خواهید شد که هرکدام به نقل از یکی از مقامات مسئول اعداد عجیب‌وغریبی از ساختمان‌های ناایمن را اعلام می‌کنند.
برای مثال محسن هاشمی، رئیس سابق شورای شهر تهران در ارتباط با ساختمان‌های ناایمن پایتخت گفته بود: «بنابر پایش انجام شده در تهران بیش از ۳۳ هزار ساختمان ناایمن وجود دارد که به آنها اخطار شده و تنها ۲۲۰ ساختمان ایمن شده، کمتر از ۴هزار ساختمان درحال ایمن‌سازی و حدود ۳۰ هزار ساختمان نسبت به ایمن نبودن بی‌تفاوت هستند، و با توجه به اینکه شهرداری هنوز فاقد اختیار ضابط قضایی است، بایست از اختیارات قانونی خود برای فشار به مالکان جهت ایمن‌سازی استفاده کند.»
علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران 2 بهمن 1401 در گفت‌وگویی اعلام کرد ۱۶ هزار ساختمان ناایمن در پایتخت وجود دارد. او همچنین ادامه داد: «از این تعداد ساختمان ناایمن، از آبان‌ماه تاکنون ۶۰۰ ساختمان ارزیابی‌شده و نتایج بررسی به سازمان مربوطه اعلام شده است.» در همین گفت‌وگو نیز نصیری گفته بود که تصمیم ندارند به‌دلیل ایجاد ترس عمومی اسامی این ساختمان‌ها را اعلام کنند، اما اسامی این ساختمان‌ها را به مراکز قضایی اعلام کرده‌اند. البته این عدم‌اطلاع‌رسانی همیشه صدای رسانه‌ها و مردم را درآورده که اگر قرار نیست ایمن‌سازی صورت بگیرد، حداقل با اطلاع‌رسانی ضریب وقوع فاجعه را خود مردم با عدم‌مراجعه به این ساختمان‌ها کاهش دهند.
از این اعداد و ارقام تا دلتان بخواهد هست و هرکسی از راه هم رسیده چندتایی روی آنها گذاشته یا از آنها برداشته ولی چیزی که همیشه ثابت بوده، کندی روند ایمن‌سازی این ساختمان‌هاست. روندی که البته در برخی مناطق شهرداری پایتخت انگار جدی‌تر از بقیه دنبال می‌شود همین لزوم توجه همه‌جانبه‌تر برای بررسی اوضاع را طلب می‌کند.
۱۲۹ ساختمان بسیار پرخطر فقط در منطقه ۱۱
طبق اطلاعات موجود، به‌دلیل قدمت، تمرکز و تراکم بیش از حد در مناطق 11 و 12 این دو منطقه تهران ناامن‌ترین ساختمان‌ها و سازه‌ها را در خود جای داده‌اند و بیش از بقیه مناطق تهران نیازمند رسیدگی فوری و اقدام در‌جهت ایمن‌سازی ساختمان‌ها هستند. طبق شنیده‌ها 129 ساختمان بسیار پرخطر (نه‌فقط پرخطر) در منطقه 11 تهران قرار دارد که هر لحظه امکان فروریختن یا هر‌بلای دیگری برای آنها وجود دارد. خب حالا وقتش رسیده بیشتر در ارتباط با چرایی این گزارش بنویسم. اینکه چرا در این وانفسا سراغ ساختمان‌های ناایمن رفتیم و در ارتباط با قصورات مدیریت شهری در ارتباط با آنها می‌نویسیم.
در شانزه‌لیزه قدم نزن
پاساژ آلومینیوم، پاساژ علاالدین، پاساژ مهستان، پاساژ آزاد و پاساژ شانزه‌لیزه و... اینها بعضی از ساختمان‌های ناایمنی است که بعد از دریافت اخطارهای متعدد از مسئولان شهری، یا در مسیر ایمن‌سازی گام برداشته‌اند یا اینکه روند پلمب شدن‌شان طی می‌شود. بازار میلاد قائم از زمان‌های خیلی دور وجود داشته است و اکثر افراد آن را به نام پاساژ شانزه‌لیزه می‌شناسند. تقریبا پس از انقلاب بود که نام پاساژ شانزه‌لیزه به میلاد قائم تغییر کرد. این پاساژ از اولین مراکز خرید تهران است و در آن انواع لباس‌های مجلسی، روزانه و رسمی وجود دارد. این همسایه سینما آسیا، مدت‌هاست که مورد توجه شهرداری منطقه و نهادهای نظارتی قرار گرفته و متعدد اخطارهایی را دریافت کرده است.
بخشی از اطلاعات مربوط به این پاساژ
تعداد اخطار: 7 عدد
تعداد دستورالعمل: ۲ عدد
تعداد کمیته ایمنی: ۱۰ عدد
تعداد طبقات منفی و روی همکف: 4 طبقه
مساحت و زیربنای کل: ۱۰ هزار متر
چرا شانزه‌لیزه ایمن نیست؟
1. عدم نصب و اجرای سیستم اعلام و اطفای حریق اتومات.
2. عدم نصب خاموش‌کننده‌های متناسب با کاربری به تعداد مورد نیاز در کلیه مشاعات.
3. عدم اجرای حوزه‌بندی حریق.
4. نصب کندانسورهای کولرهای گازی روی نما.
5. عدم نصب کفپوش عایق در مجاورت تابلوهای برق.
6. عدم نصب خاموش‌کننده‌های مناسب در مجاورت تابلوهای برق.
7. عدم نصب تابلوهای نشانگر نورتاب خروج اضطراری و نشانگر طبقات.
8. عدم انتقال وسایل گازسوز شعله عریان پرتابل به خارج از مجموعه.
9. انبارداری ناایمن و پراکنده.
10. دپوی اجناس در مشاعات.
11. ناایمنی جان‌پناه‌ها.
12. شبکه برق داخلی ناایمن و پراکنده است.
13. عدم به‌کارگیری آتش‌نشانان مقیم.
14. پارک موتور‌سیکلت در مجاورت ورودی‌های پاساژ.
به حد کفایت اخطار داده شد
در ادامه و برای بررسی بهتر و بیشتر ماجرای ساختمان ناایمن در منطقه 11 به‌عنوان یکی از ناامن‌ترین مناطق پایتخت با ساختمان‌های قدیمی یاسر علیزاده، شهردار منطقه 1 ناحیه 11 تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره وضعیت ساختمان‌های ناایمن این منطقه و مشخصا پاساژ شانزه‌لیزه گفت: «این پاساژ جزء پاساژهای خاص و ناایمن در سطح محدوده بود که از چند جهت برای مدیریت شهری دوره جدید با وضعیتی که ساختمان‌های ناایمن دارند، مهم است. یکی از جهات این است که بار جمعیتی زیادی را در لحظه درون خود جا می‌دهد. موضوع دیگر بحث قدیمی بودن ملک است که این امر موجب شده در سال‌های گذشته در چندین نوبت، بخشی از نمای ساختمان و بخش‌هایی از خود ساختمان ریزش‌هایی را شاهد باشیم که البته خسارت خاصی نداشته است ولی این حساسیت را ایجاد کرده بود که نیاز است مدیریت شهری به این موضوع ورود کند. بخشی از کارکرد در حوزه ایمنی ساختمان بود که آتش‌نشانی ورود کرد و یک دستورالعمل ایمنی آتش‌نشانی برای این ساختمان صادر شد. پیرو صدور یک دستورالعمل ایمنی آتش‌نشانی باید مجموعه اقداماتی داخل ملک صورت می‌گرفت. این اقدامات هم درخصوص بهره‌برداری موقت بود و هم رعایت الزامات اولیه بود تا بتوانند بهره‌برداری موقت را انجام دهند. همچنین آیتم‌هایی به‌صورت تاییدیه ایمنی آتش‌نشانی باید مطرح می‌شد و مالکان باید انجام می‌دادند که متاسفانه پیرو صورت‌جلسات و پیرو موضوعاتی که آتش‌نشانی دستورالعمل آن را صادر کرده بود؛ اقدامی توسط مالکان آن ملک صورت نگرفت. در جلسات متعددی موضوعات مربوط به پاساژ شانزه‌لیزه بررسی شد و درنهایت دی سال گذشته اخطار ایمنی صادر شد. (اردیبهشت سال گذشته هم اخطار ایمنی به ساختمان داده بودیم.) این اخطاریه برای تمام ذی‌نفعان آن ملک و مالکان آن ملک که 6 نفر هستند، ارسال و ابلاغ شد. در این خصوص اقدامی صورت نگرفت و مخاطرات این امر اعلام شد. پیش از آن مکاتبه‌ای با دادستانی انجام دادیم مبنی‌بر اینکه این ساختمان جزء ساختمان‌های ناایمن است و هنوز اقدامی در حوزه ایمنی صورت نگرفته است. نهایتا بعد از گزارش موضوع به دادستانی یک کمیته ایمنی در آخر سال گذشته به‌صورت کلی درخصوص تمام املاک خاص سطح محدوده ناحیه 1 منطقه 11 در حوزه ایمنی تشکیل دادیم و همه در آن جلسه دعوت شدند.»
درصورت تعلل از قوه قهریه استفاده خواهیم کرد
او افزود: «به‌صورت کلی آخرین وضعیت بهره‌برداری و ایمنی تمام ساختمان‌ها به مالکان و ذی‌نفعان‌شان ابلاغ شد. در سال جدید هم آخرین جلسه‌ای که داشتیم هفته گذشته بود که با حضور مالکان، آتش‌نشانی، شهرداری و معاونت‌های دخیل در موضوع ایمنی در حوزه مدیریت شهری تشکیل شد. در آن مقرر شد آیتم‌هایی صورتجلسه شود و اولین موضوع این بود که شرایط بهره‌برداری موقت را به‌فوریت، زیرنظر سازمان خدمات ایمنی و آتش‌نشانی معین کنند. دومین مورد اینکه با یک شرکت ذی‌صلاح فنی قرارداد بسته شود و درنهایت ابتدا استحکام بنای آن ساختمان مورد اظهارنظر توسط شرکت فنی قرار گیرد و سپس الزامات و موضوعات مربوط به ایمن‌سازی را عملیاتی کند. این موارد نیز به مالکین ابلاغ شد. صورتجلسه بندهای متعددی داشت که بخش‌های مهم آن به مالکان ابلاغ شد، بخش‌هایی که هم درباره سازه، هم بهره‌برداری و هم تعیین شرکت مشاور بود. مهلت‌هایی تعیین و مقرر شد، درخصوص این مهلت‌ها که ذیل صورتجلسه امضای همه این مالکان انجام شده، در سررسید نهایی اگر مالکان اقدام خاصی انجام ندهند از طریق مراجع قضایی برای بحث ایمن‌سازی ساختمان اقدام می‌کنیم، یعنی آن ساختمان پلمب می‌شود و دستورالعمل ایمنی برای این ملک‌ها صادر خواهد شد و به‌صورت قهری عملیاتی می‌کنیم. پاساژ شانزه‌لیزه پارکینگی با ظرفیت بسیار خوبی دارد که متاسفانه این پارکینگ از چرخه خدمت‌رسانی به مردم خارج شد. مقرر شد مالکان ظرف یک‌هفته نسبت به بازگشایی و در دسترس قرار دادن پارکینگ مجموعه به اشخاص اقدام کنند که هنوز اقدامی نشده است. اگر این اتفاق نیفتد به‌ناچار از قوه قهریه و مراجع قضایی حتما استفاده خواهد شد تا موضوع ایمن‌سازی و بازگشایی قسمت‌هایی را که نیاز است انجام دهند.»
مهلتی که به مالکان داده شده چقدر است؟
علیزاده درباره مهلت داده شده به مالکان شانزه‌لیزه نیز گفت: «جلسات ما هم زمان‌بندی‌های خاص خود را داشت و هم اینکه از چند بخش تشکیل شده بود، مثلا درخصوص بحث بازگشایی پارکینگ موضوع و مهلت یک‌هفته‌ای بود. درخصوص مهیا کردن شرایط بهره‌برداری موقت نیز یک‌هفته مهلت داده شد ولی برای تعیین شرکت ذی‌صلاح و بررسی سازه‌ای مهلت طبیعتا طولانی‌تر است. اما چون بحث مراقبت مستمر نیز مطرح است باید به‌صورت مستمر مراقبت داشته باشیم که اگر دو بند اول اجرایی نشود، به ما می‌فهماند مالکان اراده انجام کار را به‌صورت خودخواسته ندارند و ناچاریم درصورت عملیاتی نشدن، موضوع را مجددا به مراجع قضایی انعکاس دهیم و نتیجه هرچه باشد قطع انشعابات و الی آخر است. در پاساژ آزاد هم این پروسه را طی کرده بودیم و الان در مراحل عملیاتی ایمن‌سازی هستیم. اگر مهلت‌ها تمام شود و اقدامی کردند که موضوع بعدی را روی بحث شرکت مشاور پیگیر می‌شویم و اگر اقدامی نشود موضوع از طریق مرجع قضایی و قوه قهریه پیگیری می‌شود تا نتیجه مطلوب و ایمن‌سازی محیط برای شهروندان حاصل شود.»
از منطقه 11 چه خبر؟
منطقه 11 یکی از بافت‌های قدیمی شهر تهران است و طبیعتا ساختمان‌هایی با عمر بالا در آن بسیار زیاد است. علیزاده همچنین درباره برنامه شهرداری درباره این منطقه مواردی را مطرح کرد: «محدوده ناحیه 1 منطقه 11 بافت قدیمی بسیاری دارد. بافت تجاری خاص و پاساژهای متعددی دارد که سالیان‌سال احداث شده‌اند. طبیعتا چالش‌های ما در مناطق مرکزی شهر تهران و مکان‌هایی که بافت قدیمی دارند چالش‌های بیشتری نسبت به بافت‌های جدید شهری است و این موضوع به‌صورت ویژه در دستورکار منطقه 11 قرار گرفته است. پاساژ آزاد و پاساژ آلومینیوم نمونه‌ای از اینهاست که در این حوزه یعنی ایمنی اقدامات خیلی‌خوبی انجام داده‌اند. محدوده منطقه 11 .همان‌گونه که عرض کردم. بافت خیلی خاصی دارد. بافت قدیمی و عمدتا تجاری و این حساسیت را دوچندان می‌کند؛ چراکه تردد انسانی بسیار بالایی دارد. اما به‌صورت کلی موضوع ایمنی ساختمان‌ها در منطقه 11 و بالاخص در ناحیه 1 به‌صورت ویژه با دستور آقای موسوی پیگیری می‌شود و امیدواریم نتیجه‌های مطلوبی مثل پاساژهایی صورت بگیرد که الان ایمن‌سازی آنها درحال انجام است. همان‌طور که پاساژ آزاد که رسانه‌ای هم شد، الان آن هم در مراحل عملیاتی است تا نتیجه مثبت و خوبی به شهروندان بدهیم.»
پیگیری‌ها به چه صورت است؟
علیزاده در انتها تاکید کرد که قطعا اگر اقدامی در حوزه ایمنی انجام نشود سرانجام هر پاساژی بستگی به شرایط آن پاساژ دارد؛ «برخی پاساژها صرفا موضوعات ایمنی‌شان موضوع آتش‌نشانی است ولی ساختمان‌هایی که قدمت بالایی دارند اگر در حوزه ایمنی ورود نکنند و بحث استحکام بنا و سازه را به‌صورت ویژه پیگیری نکنند، قطعا در پروسه‌هایی وارد می‌شوند. در نمونه پاساژ آزاد هم می‌توان آن را دید. امیدواریم با فعالیت‌هایی که در دوره مدیریت شهری جدید می‌شود شهر را از نظر ایمنی ساختمانی به‌حدی برسانیم که مشکلی برای شهروندان ایجاد نشود.»