سارا طاهری، خبرنگار:اداره‌کل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی دانشگاه آزاد تلاش دارد تا پایان امسال یک گام اساسی در حوزه نشریات دانشگاه بردارد. چندی پیش خبر رسیده بود که دانشگاه آزاد قرار است سامانه‌ای را تحت عنوان سند برای مجلات خود راه‌اندازی کند تا تمام مجلات دانشگاه روی این سایت بارگذاری شود. این سامانه ابزارهای بسیار خوبی را در اختیار مسئولان دانشگاه قرار می‌دهد تا بتوانند مدیریت نشریات و بحث کنترل کیفی مجلات را دنبال کنند. آن‌طور‌که حمید افتخاری، مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفته است این سامانه تا پایان امسال راه‌اندازی می‌شود. یکی دیگر از اقدامات مسئولان دانشگاه در این حوزه راه‌اندازی سامانه جامع کتابخانه‌ها است که به‌گفته افتخاری این سامانه نیز تا سه ماه آینده بالا آمده و به‌دنبال آن سامانه کتابخانه دیجیتال نیز فعال می‌شود. در سامانه کتابخانه دیجیتال بحث امانت‌دهی دیجیتال نیز دنبال می‌شود.
حمید افتخاری، مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در ابتدای سخنان خود درخصوص راه‌اندازی سامانه کتابخانه دانشگاه گفت: «در‌حال انجام کارهای راه‌اندازی این سامانه با شرکت سپهر دانشگاه آزاد هستیم، این شرکت ثبت شده و قرار است سامانه کتابخانه‌ای یکپارچه دانشگاه آزاد را برای ما طراحی و توسعه دهد.» او درخصوص ساختار این سامانه نیز توضیح داد: «ما در این سامانه یک سری کتاب‌های مرجع خواهیم داشت، در تلاش هستیم تا در مراکز استان‌های دانشگاه آزاد، کتابخانه اصلی ما وجود داشته باشد. البته ممکن است برخی از استان‌ها ظرفیت کمی داشته باشند که در این صورت به چند استان به‌صورت منطقه‌ای نگاه کرده و سرورهای این سامانه‌ها در سازمان مرکزی قرار خواهد گرفت و همه این سامانه‌ها را در ذیل یک سامانه می‌بینیم.»
راه‌اندازی سامانه کتابخانه دانشگاه تا 3 ماه آینده
او ادامه داد: «هر‌واحدی اطلاعات خود را به‌صورت جداگانه دیده و می‌تواند این اطلاعات را ویرایش کند. استان‌ها نیز به همین صورت خواهد بود، یعنی اطلاعات کل استان در استان و در‌صورت منطقه‌ای شدن، یک مدل منطقه‌ای خواهد داشت. در‌حال اجرای برنامه‌های مختلفی روی این سامانه هستیم؛ ارسال کتاب به نقاط مختلف کشور از‌جمله این برنامه‌ها خواهد بود.» رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد با ذکر مثالی توضیح داد: «به‌طور مثال فرض کنید کتابخانه دانشگاه آزاد واحد علوم‌و‌تحقیقات کتاب مرجعی را در اختیار داشته باشد. مسئولان این دانشگاه در یک زمان بر اساس وجود یک رشته در واحد دانشگاهی خود این کتاب را تهیه کردند، اما الان این رشته در این واحد فعال نیست، اما یک واحد دیگر این رشته را به‌صورت فعال دارد و دانشجویان واحد دانشگاهی مذکور به‌دنبال این کتاب مرجع هستند. در چنین شرایطی ما می‌توانیم در یک فرآیند که در سامانه تعریف می‌شود این کتاب را برای واحد دانشگاهی مذکور که نیازمند آن است ارسال کنیم.»
افتخاری در پاسخ به این سوال که سامانه کتابخانه دانشگاه آزاد چه زمانی راه‌اندازی می‌شود، عنوان کرد: «اگر بحث‌های مالی شرکت به نتیجه برسد، استارت کار زده شده و ظرف سه ماه سامانه کتابخانه دانشگاه را خواهیم داشت.»
کتابخانه دیجیتال دانشگاه نیمه‌دوم سال آینده فعال می‌شود
مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی در ادامه اضافه کرد: «در کنار آن سامانه کتابخانه دیجیتال را نیز با همکاری همین شرکت فعال خواهیم کرد. در سامانه کتابخانه دیجیتال بحث امانت‌دهی دیجیتال را خواهیم داشت که در مرحله اول برای کتاب‌های اساتید دانشگاه آزاد است، زیرا حق چاپ و نشر آنها را داریم. در گام دوم با ناشران دیگر نیز وارد مذاکره می‌شویم تا مجوز این کتاب‌ها را نیز داشته باشیم و بعد از آن فروش کتاب‌ها را خواهیم داشت.» او با بیان اینکه کتاب دیجیتال را در این سامانه با رعایت حق کپی‌رایت و شرایطی که بتوان امکان کپی کتاب را به حداقل رساند به فروش می‌رسانیم، گفت: «البته همه‌چیز صددرصد نیست کما اینکه به‌طور مثال شما می‌توانید یک کتاب هارد کپی را نیز به یک انتشارات برده و از روی آن یک کتاب تهیه کنید. هر‌چند صددرصد مشابه کتاب اصلی نمی‌شود اما می‌توان این کار را انجام داد. بنابراین صددرصد نمی‌توان جلوی کپی کتاب‌ها را گرفت اما اگر فروش کتاب دیجیتال را در این سامانه داشته باشیم ظرفیت خوبی است.» افتخاری ادامه داد: «اگر این ظرفیت فعال شود ما پایان‌نامه‌ها را نیز روی همین سامانه به‌صورت امانت‌دهی و هم فروش دیجیتال دنبال می‌کنیم که ظرفیت خوبی را برای دانشگاه آزاد برای رسالت نشر علمی‌اش ایجاد می‌کند، از این منظر که دانشگاه برون‌دادهای علمی خود را در جامعه منتشر کند تا این برون‌دادهای علمی باعث رشد و پیشرفت کشور شود.» مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد در ادامه تصریح کرد: «فاز اول با شرکت سپهر ظرف مدت سه ماه از زمانی که بحث مالی شرکت منتفع شود و بتوانیم در این شرکت نیرو جذب کنیم که ذیل مجموعه فرهیختگان فعالیت می‌کنند. اگر انجام شود ما ظرف سه ماه سامانه کتابخانه‌ای فیزیکی را بالا آورده و احتمالا یک بازه 3 تا 5 ماه زمان برای استقرار سامانه زمان داریم. یعنی باید اطلاعات واحد به واحد را کامل کرده و روی سامانه قرار دهیم. این فرآیند بین 3 تا 5 ماه طول می‌کشد تا کل کشور را انجام دهیم. بعد از آن سامانه دیجیتال خود را فعال می‌کنیم که احتمالا برای نیمه‌دوم سال آینده خواهد بود، با این فرض که از ادیبهشت‌ماه فعالیت شرکت سپهر را داشته باشیم.»
سامانه سند میزبان مجلات علمی دانشگاه آزاد
او در ادامه درخصوص سامانه مجلات نیز صحبت به میان آورد و گفت: «سامانه مجلات ما تحت عنوان سند فعال شده است که این سامانه الان مراحل تست را گذرانده و اگر شرکت همکار ما در این پروژه بتواند در بازه تعطیلات عید فعال باشد شاید بتوان در تعطیلات عید بیشتر مجلات را روی سامانه جدید بارگذاری کرد. در غیر این صورت تا آخر فروردین‌ماه تمام مجلات ما روی سامانه یکپارچه جدید ما خواهد بود. در‌حال‌حاضر بحث‌های مالی انجام شده و قراردادهای آن نیز در حضور طرفین نهایی و امضا شد. ریاست محترم دانشگاه نیز تایید کردند و ان‌شاءالله طبق قولی که به ریاست محترم دانشگاه دادیم سامانه سند تا آخر فروردین‌ماه به‌صورت کامل در دسترس خواهد بود.»
480 مجله در دانشگاه آزاد فعال هستند
افتخاری در ادامه درخصوص مجوز مجلات نیز توضیح داد: «در‌حال‌حاضر 480 مجله فعال در دانشگاه آزاد داریم که مجوز آنها از قبل صادر شده و چند شماره پیش بردند و کارهای آن انجام شده است. 40 مجله در 6 ماهه دوم سال مجوز گرفتند و در‌حال انجام کارهای اولیه هستند تا جذب مقاله داشته باشند و اولین شماره خود را به چاپ برسانند. ما حداقل سالی 50 مجله به این مجموعه اضافه خواهیم کرد.» او در ادامه اظهار کرد: «بر اساس سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی بحث مرجعیت علمی را پیش خواهیم برد تا دانشگاه آزاد از نظر انتشارات علمی مرجع علمی کشور و منطقه شود. الان با دانشگاه‌های عراق وارد مذاکره شدیم که مجلات آنها را ذیل سامانه به‌عنوان یک ناشر بین‌المللی منتشر کنیم. با روزنامه «فرهیختگان» نیز در‌حال مذاکره هستیم تا دانشگاه آزاد را به‌عنوان یک ناشر بین‌المللی به ثبت برسانیم. مجموعه انتشارات دانشگاه نیز با ما در این زمینه همکاری می‌کند. بنابراین در سند تحول و تعالی دانشگاه پیشرفت مجلات ذکر شده است و ما از آن چیزی که در سند داریم جلوتر هستیم.»
افزایش 10 درصدی تعداد مجلات در 6 ماهه دوم سال
افتخاری با بیان اینکه در 6 ماهه دوم امسال تقریبا 10 درصد به تعداد مجلات اضافه شده است، تاکید کرد: «بنابراین از هدف پیش‌بینی شده در سند تحول و تعالی دانشگاه جلوتر هستیم. البته این موضوع که چند مجله زیاد شود برای ما اهمیت چندانی ندارد، اما اینکه این مجلات فرآیند رشد خود را چگونه طی کنند و ورودی مقالات آنها چگونه باشد برای ما اولویت بیشتری دارد.» مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد خاطرنشان کرد: «در برنامه داریم تا سالانه بین 50 تا 100 مجله به مجموعه مجلات دانشگاه آزاد اضافه شود. مجلات ما از نظر ساختار علمی و ارکان مجله باید به‌گونه‌ای باشد که مجله با کیفیت شناخته شود. همچنین به‌دنبال این هستیم که گریدهای بین‌المللی را برای مجلات خود دریافت کنیم. یعنی مجله هم باید پایدار و هم رو‌به‌رشد باشد تا بعد از فعالیت هر‌مجله ظرف دو سال بتوانیم برای گریدهای ملی و بین‌المللی آنها اقدام کنیم.»
افتخاری درخصوص کمبود مجلات در برخی از رشته‌ها نیز عنوان کرد: «در این حوزه طبق چارت و شرح وظیفه‌ای که قبلا تعریف شده دوستان معاونت موضوعی این موضوع را دنبال می‌کند. به‌طور مثال در حوزه هنر خانم دکتر حمیدی‌فر، مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر هر هفته جلسه کمیسیون مجلات را برگزار کرده و مجوز مجلات را صادر می‌کنند.»
همکاری دانشگاه آزاد با عراق و پاکستان در حوزه انتشار مجلات
او در ادامه بیان کرد: «دانشگاه بصره درخواست داده تا 4 مجله را به‌صورت مشارکتی با دانشگاه آزاد فعال کرده و به ثبت برساند. دانشگاه‌های دیگر عراق نیز در تکاپو هستند. با دوستان پاکستان نیز در‌حال مذاکره در این حوزه هستیم.»
مدیرکل کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد بیان کرد: «اگر بتوانیم در هفته پایانی سال سامانه نشریات را بالا آوریم یکی از اتفاقات بسیار خوب برای دانشگاه آزاد است که جایگاه علمی دانشگاه را هم در داخل و هم خارج از کشور قطعا متحول خواهد کرد. همان‌طورکه پیش‌تر گفتم حدود 500 مجله علمی داریم که در کشور بی‌نظیر است. این مجلات ذیل یک عنوان و یک سامانه sanad.iau.ir گردآوری می‌شوند.»
افتخاری با بیان اینکه اگر این اتفاق بیفتد دانشگاه آزاد در کشور و منطقه حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، تصریح کرد: «امیدوار هستیم تا پایان سال این اتفاق بیفتد؛ کار تست سامانه انجام شده و اگر مسائل مالی آن زودتر به نتیجه برسد ما ظرف 2 هفته می‌توانیم عمده مجلات را روی سامانه جدید بارگذاری کنیم. نکته مهمی که سامانه جدیدمان دارد این است که در آن به‌شدت بحث نظارت ما افزایش پیدا می‌کند؛ چراکه سامانه به‌صورت یکپارچه بوده و به‌همین‌دلیل امکان تخلف در آن به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. همچنین هم ما و هم بخش بازرسی و هم ارکان مختلف واحدها، نظارت مستمری بر این سامانه خواهند داشت.»
برخورداری ارکان مجلات از انتفاع مالی در سامانه جدید
او با تاکید بر اینکه در این سامانه، بحث مباحث مالی مجلات هم سروسامان جدی پیدا می‌کند، گفت: «یکی از گلایه‌مندی‌ها که در حوزه مجلات وجود دارد، این است که دست‌اندرکاران مجلات می‌گویند انتفاع مالی از مجلات نمی‌برند و تنها بحث معنوی و انتفاع علمی برده می‌شود که در سامانه جدید این مشکل برطرف خواهد شد. به‌عبارت دیگر امروز مجلات فارسی ما بر اساس مجوز وزارت علوم می‌تواند به‌ازای هر‌مقاله تا یک‌میلیون و 250 هزار تومان از نویسنده دریافت کنند؛ هر‌چند بیشتر مجلات وزارت علومی این رقم تا 3 میلیون تومان افزایش داده‌اند، اما مجلات دانشگاه آزاد یا این رقم را دریافت نمی‌کنند و یا در‌صورت دریافت نیز به حساب واحد واریز می‌شود و عملا به دست ارکان مجله نمی‌رسد، اما با فرآیند جدید بخش عمده درآمد به ارکان مجله می‌رسد که می‌توانند آن را برای خودشان برداشته و یا برای ویراستار، داوری و یا بخش‌های دیگر هزینه کنند.»
امکان هم‌افزایی مجلات علمی در سامانه سند فراهم شد
او تصریح کرد: «ما امروز مجله‌ای داریم که ورودی مقالات آن سالی بیش از هزار مقاله است و این تعداد، قطعا از حیث مالی می‌تواند مجله را دستخوش تحول کند؛ هر‌چند شاید عدد آن با توجه به تورم چندان نباشد اما حتما برای مجله تحول محسوب می‌شود. نکته دیگری که در این سامانه مدنظر قرار داده‌ایم و تصور می‌کنم که نه‌تنها در کشور، بلکه در منطقه هم وجود ندارد و تنها ناشران بزرگی مانند اشپیگل چنین ظرفیتی را دارند این است که ما بخشی از مجلات‌مان، مقالات خوبی را دریافت کرده و ورودی مقالات آنها هم زیاد است اما چون تعداد چاپ آن محدود است، در‌نهایت می‌توانند بخشی از مقالات را پوشش دهند و بخش زیادی از مقالات برگشته داده می‌شود.»
او در همین زمینه افزود: «بخش قابل توجهی از مقالاتی که به‌دلیل عدم‌ظرفیت مجله برگشت می‌خورند، جزء مقالات باکیفیت هستند، در مقابل هم دیگر مجلات ما که گرید خوبی ندارند و به همین دلیل از ورودی مقالات خوب محروم هستند. با توجه به این مساله در این سامانه فرآیندی را تعیین کردیم که اگر مجله‌ای از دانشگاه آزاد، مقاله‌ای را باکیفیت دانست و به‌دلیل عدم‌ظرفیت آن را رد کرد، بتواند به نویسنده مقاله پیشنهاد کند که مقاله به مجله دیگری ارجاع دهد. قطعا این کار باعث می‌شود تا سرعت رشد دیگر مجلات هم افزایش یابد؛ چراکه مجله برای رشد باید ورودی مقالات خوبی هم داشته باشد و با این روند ورودی مقالات به مجلات را بهبود می‌بخشیم. در‌حقیقت این کار یک روند هم‌افزا است، یعنی وقتی گرید مجله بالا می‌رود باز هم ورودی مقالات به آن افزایش پیدا می‌کند.»