سارا طاهری، خبرنگار:ریل‌گذاری دانشگاه آزاد اسلامی که از چند سال پیش آغاز شده بود حالا بهتدریج نتایج خود را نشان می‌دهد. سال 98 را می‌توان به‌عنوان نقطه عطفی در فعالیت‌های این دانشگاه در نظر گرفت. همان سالی که مسئولان دانشگاه با شناخت مشکلات کشور، ریل‌گذاری خود را از سمت یک دانشگاه آموزشی به یک دانشگاه کارآفرین تغییر دادند و برای تحقق این هدف سراهای نوآوری را تاسیس کردند. حالا بعد از گذشت تقریبا 4 سال 57 سرای نوآوری مجوز فعالیت دارند. سراهای نوآوری در اکوسیستم نوآوری و فناوری کشور تلاش دارند تا افراد بسیاری را به سمت شرکت‌های دانش‌بنیان سوق داده و شرکت‌های کارآفرین ایجاد کنند. اقدامی که درنهایت در رونق تولید، نقش بسیار موثری را ایفا خواهد کرد. ما در ویژه‌نامه‌ای داستان تولد 10 سرای نوآوری دانشگاه آزاد را مرور کرده‌ایم. در این داستان‌ها، از اقتصاد جهان و ایران در این 10 حوزه و پتانسیل‌های هر واحد دانشگاهی برای ماموریتی که به آن سپرده شده، گفته‌ایم. همچنین با رئیس هر واحد دانشگاهی، رئیس سراهای نوآوری و درنهایت با یک شرکت دانش‌بنیان موفق در آن حوزه به گفت‌وگو نشسته‌ایم. در این ویژه‌نامه دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد، روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، مجید مشکینی معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد، سیدرضا عاملی دبیر سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی، وحید ضرغامی قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد، مهدی صفاری‌نیا رئیس پارک فناوری پردیس، سیدمحمدجواد صدری‌مهر رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد و دیگر افراد تاثیرگذار در اکوسیستم فناوری کشور از پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های دانشگاه آزاد در حوزه دانش‌بنیان سخن گفته‌اند.
چرا سراهای نوآوری مهم هستند؟
همه اتفاقات از خرداد 1398 شروع شد؛ همان سالی که مسئولان دانشگاه آزاد تصمیم خود برای تغییر ریل به یک دانشگاه کارآفرین را عملی کردند. دکتر طهرانچی رئیس این دانشگاه پیش‌تر در سخنان خود اعلام کرده بود برای «شتاب» در حرکت دانشگاه «تغییر ریل» ضروری است.
روزهای ابتدایی سال 98 بود که زمزمه‌های این تغییر ریل بالاخره به گوش رسید و سرانجام در خرداد همان سال رنگ واقعیت گرفت. در اولین تغییر معاونت فناوری و نوآوری از معاونت پژوهش جدا شد؛ چارت سازمانی معاونت طراحی و پس از اخذ مصوبه هیات‌امنای دانشگاه در شهریورماه سال 1398 فعالیت خود را به به‌کارگیری نیروی انسانی توانمند در زمینه تولید محصول، تجاری‌سازی و تولید ثروت از علم و فناوری آغاز کرد.
از آنجایی که همواره این دغدغه وجود داشت که دانشگاه به عنوان یک نهاد علمی با جامعه و صنعت ارتباط داشته باشد و بتواند به نیاز جامعه پاسخ دهد، یعنی تنها علم برای علم نباشد، در گام بعدی ضرورت ایجاد یک بازار فناوری در کشور مطرح شد و راه‌اندازی یک سری سراهای نوآوری در دانشگاه آزاد با محوریت تشکیل یک بازار فناوری کلید خورد. شاید برای خیلی‌ها مفهوم سرا در آن زمان چندان مشخص نبود؛ بازار فناوری و سراهای نوآوری، از مفاهیم سنتی و بومی بازار و همچنین سراهایی که در ساختار قدیم بازارهای کشور وجود داشت، گرفته شد. در واقع مسئولان دانشگاه تصمیم گرفته بودند زیرساخت کاملی از این الگو طراحی کنند و بازیگران حوزه فناوری را گردهم آورند. در بازارهای سنتی، مغازه‌ها و حجره‌ها فعال بودند و در بازار فناوری، شرکت‌ها و واحدهای فناور همان مسئولیت را به دوش می‌کشند.
بنابراین قرار شد چندین سرای نوآوری در استان‌ها حول واحدهای مختلف شکل بگیرد. پاییز همان سال بود که دکتر طهرانچی خبر راه‌اندازی 40 سرای تخصصی نوآوری در واحدهای مختلف این دانشگاه را در سراسر کشور رسانه‌ای کرد. سراهایی که حلقه گمشده ارتباط دانشگاه با صنعت محسوب می‌شدند؛ همان حلقه مفقوده‌ای که سالیان طولانی به عنوان آفت آموزش عالی کشور، شناخته می‌شد و مسئولان دانشگاه راه‌اندازی «سراهای نوآوری» را به عنوان درمان این آفت انتخاب کردند.
دی‌ماه سال 98، آیین‌نامه جامع بازار فناوری و سرای نوآوری دانشگاه آزاد از سوی دکتر طهرانچی ابلاغ و تشکیل این سراها هدفمند شد. اما در تشکیل سراهای نوآوری یک سوال مهم مطرح بود؛ این که برای این سراها چه بخش‌هایی لازم است؟ یعنی چه مولفه‌هایی باید به یکدیگر مرتبط شوند تا یک سرا تشکیل شود و با تجمیع این سراها در نهایت بازار فناوری شکل بگیرد؟ در چنین شرایطی بود که پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های هر استان و شهر شناسایی شد و هر مسئولیت هر سرا بر عهده یک واحد دانشگاهی سپرده شد.
بعد از دو سال از ابلاغ آیین‌نامه جامع بازار فناوری و سرای نوآوری دانشگاه آزاد از سند تحول و تعالی دانشگاه هم در قالب برنامه پنج‌ساله راهبردی عملیاتی دانشگاه رونمایی شد. همان برنامه‌ای که دانشگاه آزاد را به یک مرکز کارآفرینی تبدیل می‌کند. بر اساس برنامه‌ای که در این سند تعیین شده، تعداد سراهای نوآوری دانشگاه باید به 100 سرای نوآوری برسد. اکنون دانشگاه 57 سرای نوآوری راه‌اندازی شده‌اند. عددی که نشان می‌دهد دانشگاه بیشتر از نصف راه را رفته است.
دی‌ماه امسال هم برنامه شتاب‌دهی در سراهای نوآوری دانشگاه آزاد براساس آیین‌نامه جامع بازار فناوری و سراهای نوآوری دانشگاه و در راستای تحقق بندهای 42، 45، 49 و 22 راه کنش‌ها و اقدامات کلان بسته کاری توسعه فناوری، نوآوری و کارآفرینی سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد تدوین شد. کتاب برنامه شتاب‌دهی حاصل تلاش جمعی از فعالان حوزه فناوری دانشگاه است و شامل 7 فصل با عنوان‌های مکاسب و اخلاق حرفه‌ای، مباحث حقوقی در کسب‌وکار، مبانی کارآفرینی و آموزش خلاقیت، اصول بازاریابی و فروش، مبانی فناوری و نوآوری، اصول مدیریت کسب و کار و مبانی مالی و سرمایه‌گذاری است. این برنامه شامل 69 دوره شناسه‌دار از دفتر توانمندسازی و مهارت‌های کاربردی در حوزه فناوری و نوآوری است که در سراهای نوآوری معاون سرا در واحد دانشگاهی وظیفه اجرای برنامه شتاب‌دهی را دارد. در واحدهای دانشگاهی که سرای نوآوری ندارند مدیران مرکز رشد مسئول اجرای برنامه شتاب‌دهی هستند. در برنامه شتاب‌دهی به بررسی نیازمندی‌های آموزشی عمومی و تخصصی توسعه تیم‌ها و شتابدهنده‌ها پرداخته شده است. این برنامه اولین برنامه است که برای آموزش فناوری نقشه درستی طراحی کرده است. افرادی که دوره‌های لازم در این برنامه را با موفقیت سپری کنند توانایی و مهارت لازم برای ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان کسب خواهند کرد و مقدمات تجاری‌سازی محصولات فناورانه این شرکت‌ها مهیا می‌شود.
آن‌طور که به نظر می‌رسد ریل‌گذاری دانشگاه آزاد که از چندسال پیش آغاز شده بود حالا بهتدریج نتایج خود را نشان می‌دهد. اگر تا دیروز نام «دانش‌بنیان» صرفا یک نام زیبا و ویترینی بود، حالا دیگر تردیدی نیست که می‌تواند گره‌گشای مشکلات اقتصادی کشور باشد و سراهای نوآوری نیز تسهیل‌گر این مسیر هستند. بی‌شک این سراها نه‌تنها می‌توانند در توسعه اکوسیستم نوآوری و فناوری کشور اثرگذار باشند بلکه بهتدریج افراد را به سمت ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان ترغیب می‌کنند.
رویای تولید بذر هیبریدی رنگ واقعیت می‌گیرد
1- درحالی‌که امنیت غذایی آینده جهان با بذر کیفی و عملکرد بالای محصولات کشاورزی گره خورده، بذر تولیدی جهان در اختیار چند شرکت غول است و کشورهای ضعیف‌تر تنها مجبور به واردات هستند. به دلیل ساختار کشاورزی و اقلیمی کشور ایران، این کشور نیز همواره جزء وارد‌کنندگان بذر بوده است. این در‌حالی است که استان اصفهان ظرفیت مناسبی برای تولید بذر دارد. سرای نوآوری بذرهای گلخانه‌ای واحد فناور مجلسی در سال 1398 بر همین اساس تاسیس شد تا مسئولان دانشگاه را به هدف‌شان که همان خودکفایی در حوزه بذر و نهاده‌های گلخانه‌ای است نزدیک کند. حالا این واحد دانشگاهی به‌عنوان یک مرکز فناور تمام تمرکز خود را بر تولید بذرهای هیبریدی متمرکز کرده است. حمیدرضا جوانمرد، رئیس سرای نوآوری بذرهای گلخانه‌ای شهر مجلسی، اکبر پیرستانی، معاون فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد استان اصفهان و مریم گل‌آبادی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «نگین بذر دانش» از اقدامات‌شان برای این هدف دانشگاه گفته‌اند.
سرای سیرجان قطب فولاد ایران
2- فولاد پس از نفت خام دومین ماده پر‌مصرف در کشورهای مختلف جهان بوده و کاربردهای پر‌شمار آن در صنایع غیرقابل‌انکار است. با توجه به ظرفیت بالای تولید فولاد در کشور و جایگاه ممتاز منطقه‌ای آن، بخش مهمی از حجم صادرات غیرنفتی را صادرات فولاد و محصولات وابسته به آن تشکیل می‌دهند. استان کرمان علاوه‌بر معادن بزرگ، کارخانه‌های فولادی مهمی دارد. از بهمن‌ماه سال 99 سرای نوآوری فولاد، معدن و صنایع وابسته در واحد سیرجان تاسیس شد و دانشگاه آزاد در مسیر فعالیت‌های خود به‌عنوان یک دانشگاه کارآفرین، با شناسایی پتانسیل واحد سیرجان در حوزه فولاد و معدن، یک ماموریت جدید به این واحد دانشگاهی سپرد تا خدمات مورد نیاز صنعت فولاد و معدن رنگ علمی به خود گرفته و از طریق این واحد تامین شود. علیرضا منظری‌توکلی، رئیس دانشگاه آزاد استان کرمان، امیررضا بازرگان، رئیس سرای نوآوری فولاد واحد سیرجان و مهدیه جمشیدی‌جم، مدیرعامل شرکت صنعت‌‌‌‌پژوهان سمنگان رستاک از پتانسیل‌های این واحد دانشگاهی در صنعت فولاد گفته‌اند.
هلند ایران در دانشگاه آزاد گرگان
3- براساس آمارهای جهانی Technavio ارزش بازار گل و گیاهان زینتی در سال 2021 حدود 27 میلیارد دلار بوده و انتظار می‌رود این رقم در سال 2029 به بیش از 45 میلیارد دلار برسد. ایران با برخورداری از شرایط آب‌وهوایی مناسب و همچنین برخورداری از منابع ژنتیکی بسیاری از گیاهان زینتی و گلخانه‌ای یکی از مستعدترین مناطق جهان برای تولید محصولات گلخانه‌ای است. استان گلستان نیز دومین تولید‌کننده بزرگ گل و گیاهان زینتی در کشور البته از نوع گلخانه‌ای آن است. بر همین اساس دانشگاه آزاد گرگان با شناخت پتانسیل منطقه در حوزه گیاهان زینتی، به این حوزه ورود کرد و تاسیس سرای نوآوری گیاهان زینتی گرگان از سال ۹۵ کلید خورد و در سال 99 توانست مجوز اولیه و چند ماه پیش نیز مجوز دائم بگیرد.
برای آگاهی از جزئیات اقدامات انجام‌شده در این حوزه با سیدعلی طاهری، رئیس دانشگاه آزاد استان گلستان و واحد گرگان، محسن تجری، رئیس سرای نوآوری کشت و تجاری‌سازی گیاهان زینتی دانشگاه آزاد گرگان و مهرداد باباربیع، مدیرعامل شرکت نوآوران مهر گل گلستان به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
صنعت گیاهان دارویی رنگ دانش‌بنیان گرفت
4- اگرچه مصرف گیاهان دارویی با توسعه صنایع شیمیایی محدود شده، اما اخیرا در تمام دنیا توجه خاصی به این منابع برای درمان بیماری‌ها به‌وجود آمده است. در این میان کشورمان بین سایر کشورهای جهان پتانسیل بالایی در حوزه تولید گیاهان دارویی دارد. اما با نگاهی به آمارهای جهانی در تولید و صادرات گیاهان ایرانی و مقایسه آن با کشورمان متوجه سهم اندک کشور در تولید و تجارت گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن می‌شویم. این در‌حالی است که استان اصفهان در زمینه گیاهان دارویی نیز حرفی برای گفتن دارد و بر همین اساس مسئولان دانشگاه آزاد حوزه گیاهان دارویی را به واحد اصفهان (خوراسگان) سپرده و یکی از سراهای خود را به این زمینه اختصاص دادند. مسئولان این دانشگاه با آگاه بودن از پتانسیل کشورمان در حوزه گیاهان دارویی می‌خواهند یک بازار طلای سبز در کشور ایجاد کنند. پیام نجفی، رئیس واحد خوراسگان، کامران صفوی، رئیس سرای نوآوری گیاهان دارویی و امید نگینی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان سلامت‌گستران آرایان از اقدامات انجام‌شده در این حوزه صحبت کرده‌اند.
واحد اردبیل کانون گردشگری سلامت
5 گردشگری، صنعت 1600 میلیارد دلاری در سال 2022 بوده و در همین سال بیش از 6 درصد از اقتصاد جهان را پوشش داده است. در این میان ارتقای سلامت و جهانی شدن آن باعث پیدایش مفهومی تحت عنوان گردشگری سلامت شده است. در کشوری مانند ایران تولید و فروش نفت برای بالا بردن سطح تولید ملی در اقتصاد است، درحالی‌که صنعت گردشگری به صورت زنجیره‌وار با بعضی از فعالیت‌های اقتصادی، وابستگی دوجانبه دارد و رونق آن، از لحاظ افزایش درآمد‌ها در اقتصاد کشور میزبان تاثیر بسزایی دارد. استان اردبیل نیز از مسائل مذکور مستثنی نبوده و این استان نیز می‌تواند از پتانسیل‌های خود در توسعه گردشگری به‌خصوص گردشگری سلامت استفاده کند. دانشگاه آزاد در یکی از ماموریت‌های خود صنعت گردشگری ایران را ساماندهی کرده و آذرماه سال سرای نوآوری گردشگری سلامت در واحد اردبیل تاسیس شد. برای آگاهی از اقدامات انجام‌شده در این حوزه با فرشید سلیمی رئیس دانشگاه آزاد استان اردبیل، بابک پردل، رئیس سرای نوآوری گردشگری سلامت و سیامک محمدی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان «اندیشه سلامت سبلان» به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
آزاد شدن انرژی دانشگاه با فناوری
6 -همواره نام ایران در نقشه انرژی جهان و سهم آن از این منابع قابل توجه بوده است. براساس آمار رسمی مجموع ذخایر استحصال‌شدنی نفت خام و میعانات گازی ایران بیش از ۱۵۴ میلیارد بشکه برآورد می‌شود که معادل ۱۰ درصد از مجموع کل ذخایر نفت خام موجود در جهان است. در این میان استان خوزستان دارای حجم بالایی از این مخازن و ذخایر است و مسئولان دانشگاه آزاد با توجه به همین ظرفیت، بعد از 40 سال، ماموریت حوزه انرژی را به دانشگاه واحد اهواز سپرده‌اند تا بخشی از بی‌مهری‌ها به مردم خوزستان که بهره‌ای از ثروت‌شان نبرده‌اند را جبران کند. در همین راستا مجوز اولیه سرای نوآوری انرژی این واحد دانشگاهی در سال 99 صادر شد تا این واحد دانشگاهی سهم خود را به‌عنوان یک برند قابل‌اعتنا در منطقه و کشور در حوزه انرژی برجسته‌تر کند. علی افروس، رئیس دانشگاه آزاد استان خوزستان و واحد اهواز، جعفر ملک‌محمدی، رئیس سرای نوآوری انرژی و سیدشهاب‌الدین آیتی‌زاده، مدیرعامل شرکت پایا پوشش اهورا از فعالیت‌هایشان برای تحقق این هدف سخن گفتند.
اراک پایتخت نساجی ایران می‌شود
7 -صنعت نساجی به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین صنایعی است که محصولات آن همواره از پوشاک تا فرش و گلیم و انواع زیراندازها و در کنار خوراک و مسکن جزء نیازهای ضروری حیات انسانی شناخته می‌شود. جمعیت شاغل در صنعت نساجی ایران تا پایان سال 1399 به 566 هزار و 622 نفر رسیده و این صنعت با سهم 6.4 درصد، رتبه هفتم در میان صنایع اشتغال‌آفرین کشور را کسب کرده است. در این میان استان مرکزی سومین قطب تولیدی پوشاک تریکوی و یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان الیاف کتان تایپ‌های تنسیتی در کشور است. براساس همین پتانسیل دانشگاه آزاد اسلامی تصمیم گرفت تا در سال 99 سرای نوآوری تکنولوژی نساجی را در واحد دانشگاهی اراک راه‌اندازی کند تا به صورت مستقیم با تمام شرکت‌های حوزه نساجی در استان مرکزی تعامل داشته باشد. مرتضی قاسمی، رئیس دانشگاه آزاد استان مرکزی و واحد اراک، سیدعمادالدین هزاوه‌ای، رئیس سرای نوآوری تکنولوژی نساجی واحد و شیلا شهیدی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان آتیه‌حکمت آبتین از اقدامات‌شان برای تحقق این هدف گفتند.
ورود فناورانه به دنیای آموزش از مسیر تهران‌غرب
8- خدمات آموزشی مبتنی‌بر فناوری درحال نوشتن آینده حوزه آموزش هستند. فناوری آموزشی تئوری و عمل استفاده از فناوری برای آموزش است. علی‌رغم رشد بی‌نظیر در حوزه آموزش مراکز رشد و فناوری اختصاصی این حوزه وجود ندارند. در راستای رفع این خلا مجریان، سیاستگذاران و اصحاب دانشگاه باید درصدد ایجاد چندین شتاب‌دهنده، مرکز رشد و پارک‌های علم و فناوری اختصاصی آموزش برآیند. به همین دلیل مسئولان دانشگاه آزاد یکی از سراهای خود را به این حوزه سپرده‌اند. آبان 98 بود که مجوز موقت سرای نوآوری در حوزه فناوری‌ها و نوآوری‌های آموزشی برای واحد تهران غرب صادر و با توجه به شیوع کرونا در کشور مراسم افتتاحیه در اوایل دی سال 1399 برگزار شد. حالا این واحد دانشگاهی در جدیدترین ماموریت خود قرار است توسعه کسب‌وکارهای آموزشی و خلق زیستبوم آموزشی نوین را در مسیر توسعه فناوری و نوآوری دنبال کند. محمد نریمانی‌راد، رئیس دانشگاه آزاد واحد تهران‌غرب، وحید حاجی پور، رئیس سرای نوآوری و فناوریهای آموزشی، و کاوه فارغی، مدیرعامل شرکت گیگا‌پرداز پارس از اقدامات انجام شده در واحد تهران غرب در حوزه فناوریهای آموزشی گفته‌اند.
اشتغال چرمی در دانشگاه آزاد تبریز
9 صنعت چرم و محصولات چرمی در دنیا یک بازار 250 میلیارد دلاری است که سهم ایران از صادرات چرم دنیا تنها 45 میلیون دلار است. بررسی صنعت چرم تبریز از دریچه آمار نشان می‌دهد 95 درصد کفش‌های تمام چرم کشور و بیش از 60 درصد از حجم تولید کفش کشور در تبریز اتفاق می‌افتد. دانشگاه آزاد تبریز هم با تکیه بر همین مزیت و به دلیل پتانسیل‌هایی که در این حوزه دارد مدتی است به حوزه چرم و کفش ورود کرده است. مجوز تاسیس سرای نوآوری چرم و کفش تبریز در تابستان سال 99 صادر شد و این واحد از همان سال در حوزه چرم و کفش متمرکز شد. آرش رنجبران، رئیس دانشگاه آزاد آذربایجان شرقی و واحد تبریز، مرتضی محمودزاده، رئیس سرای نوآوری چرم و کفش دانشگاه آزاد واحد تبریز و هاله رسولی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان دیباگران آریا‌شیمی از جزئیات اقدامات این واحد دانشگاهی در حوزه چرم و کفش سخن گفته‌اند.
ظهور فناوریهای جدید در خراسان
10- با پیشرفت تکنولوژی، فناوری نقش ویژه‌ای در زندگی انسان‌ها پیدا کرده است به‌طوری‌که امروزه یکی از ابزارهای ضروری برای فعالیت‌های اقتصادی، فناوری اطلاعات و ارتباطات یا به اختصار ICT است. ایران هم یکی از پایگاه‌های تولید و صادرات فناوری در جهان محسوب شده و بسیاری از سرویس‌ها و کالاهای فناورانه ایرانی در اقصی نقاط جهان و به‌ویژه در کشورهای غرب آسیا مورد استفاده قرار می‌گیرند. با نگاهی به شهرهای ایران می‌توان متوجه زیرساخت‌های استان خراسان‌رضوی و به‌خصوص شهر مقدس در بحث رشد فناوری و صنعت شد. بر همین اساس دانشگاه آزاد در اقدامی جدید و آینده‌نگرانه، روی مشهد به‌عنوان یکی از کلانشهرهای تاثیرگذار حساب ویژه‌ای باز کرده و سرای نوآوری فناوریهای هوشمند سلامت را در سال 99 راه‌اندازی کرد و حالا این سرا در ماموریت خود توسعه سیستم‌های کامپیوتر و فناوریهای نوین را با تاکید بر حوزه سلامت برعهده دارد. برای آگاهی از جزئیات این سرا و اقدامات انجام‌شده در این حوزه با محسن مرادی، رئیس واحد مشهد، محمدحسین معطر، رئیس سرای نوآوری فناوریهای هوشمند و سلامت و حسین کافیان، مدیرعامل هلدینگ دانش‌بنیان ویراسنس به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی:پاسخ باید متناسب با زیستبوم باشد. صورت‌گرایی و تقلید، یکی از مباحثی بود که بخشی از دانشگاه‌ها و مباحث در حوزه فناوری درگیرش بودند. خیلی روی مفهوم «سرای نوآوری» و «بازار» کار کردیم. احساس من این بود که ما سنت و گذشته‌‌ای داریم و باید مبتنی‌بر سنت خودمان، به مفاهیم جدید توجه کنیم. مفهوم «بازار فناوری» و «سرای نوآوری» از همان «بازار» و «سرا» در سنت گرفته شده است. این مفاهیم آمدند و انصافا خیلی خوب نشستند.
در سازمان و ساز‌و‌کار دانشگاه دیدیم خیلی خوب، مناسب و بیش از سرعتی که فکر می‌کردیم، رشد کرد. البته این زیستبوم هنوز جای کار دارد. در زیستبوم آموزش، دانشجو وارد می‌شود و با تخصص، حرفه و مدرک دانشگاهی خارجی می‌شود. ما کنار آن، زیستبوم بازار فناوری و سرای نوآوری را ایجاد کردیم. باید یک نفر وارد شده و با یک شرکت از محیط خارج شود اما هنوز نتوانسته‌ایم این هدف را به‌طور کامل و جامع داشته باشیم.
روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور:اصولا هم تغییر ریل‌ها در دوره‌های زمانی بلندمدت، خود را نشان می‌دهند. جمله معروفی هست: «یک تصمیم و اقدام حداقل پنج سال طول می‌کشد تا اثرات خود را نشان داده و 10 سال زمان لازم است تا پیامدهای خود را نشان بدهد» بنابراین اکنون می‌توانیم شاهد آثار این حرکت در دانشگاه باشیم. خاطرم هست زمانی دانشگاه واقعا چنین گفتمانی نداشت اما وقتی حالا به هر واحدی سر می‌زنید تمام تلاش خود را می‌کند با صنایع ارتباط برقرار کرده، سراهای خود را تقویت و بحث آموزش دانشجویان برای کارآفرینی را پررنگ کند؛ این موضوع کاملا مشهود است.
دانشگاه آزاد از نظر من، یکی از مهم‌ترین بازیگران تاثیرگذار زیستبوم علم و فناوری و همچنین نوآوری کشور است، لذا کمک ما در سطح قابل‌توجهی خواهد بود. اگر بخواهیم به زیستبوم دانشگاهی کشور برای توسعه 100 واحد کمک کنیم، حداقل باید 40 واحد به دانشگاه آزاد اختصاص پیدا کند.
محمدصادق خیاطیان، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری:ازجمله مهم‌ترین کنشگران زیستبوم فناوری و نوآوری کشور، دانشگاه‌ها هستند. در این میان امروز دانشگاه آزاد به سمت دانشگاه مساله‌محور و کارآفرین حرکت کرده و در طول یکی دو سال اخیر اتفاقات خوبی در این دانشگاه از حیث زیرساخت‌های فناوری رقم خورده است. با فرهنگ‌سازی انجام‌شده شاهد هدفمند کردن پژوهش‌ها به‌خصوص پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری در این دانشگاه هستیم و این مولفه‌ها باعث شده تا زمینه برای توسعه فناوری در این دانشگاه گسترش پیدا کند.
در چنین فضایی طبیعتا اعضای هیات‌علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای انجام کارهای نوآورانه ترغیب می‌شوند. معتقدم زیستبوم دانشگاه آزاد امروز در حوزه نوآوری به خوبی شکل گرفته و اجزای قابل‌توجهی هم دارد. این دانشگاه صندوق پژوهش و فناوری خوبی را در اختیار دارد، همچنین سراهای نوآوری، مراکز رشد، مراکز پژوهشی و... باعث شده تا دانشگاه بتواند جهش خوبی را در حوزه دانش‌بنیان‌ها داشته باشد.
مجید مشکینی، معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد:تا چندی پیش روی توسعه کمی و بستر‌سازی تمرکز کرده بودیم و با پیشرفت نسبی در این مسیر، زیستبوم ما نیازهای جدیدی را می‌طلبد که ما باید خودمان را برای آنها آماده کنیم. روزی لازم بود سرا و مرکز تشکیل بدهیم و در این خصوص ساختار مربوطه شکل گرفت. اکنون تقریبا به حالت موثر خود رسیده است. الآن رسالت ما موضوع دیگری است و باید روی آن تمرکز کنیم. بنابراین ساختار مورد نیاز این عملکرد را متناسب با آن اصلاح می‌کنیم.
یکی از مشکلاتی که در دانشگاه آزاد و مبحث دانش‌بنیانی داریم، تعداد معدود افرادی است که بتوانند با توجه به موضوع هر یک از فعالیت‌ها، قراردادهای متناسب با آن را به‌نحوی تنظیم کنند تا منافع فناورها و دانشگاه توأمان حفظ شود و در عین حال این همکاری بدون هیچ‌گونه مشکل خاصی و به بهترین وجه ممکن در بلندمدت جلو برود. بعد از تشکیل نهاد مالی و موضوع اصلاح قراردادها، نیازمند یک نظام مدیریت و کنترل پروژه هستیم. اتفاقی را در معاونت رقم خورده و درحال پیاده‌سازی نظام کنترل پروژه‌های دانش‌بنیان هستیم.
حمید ذوالفقاری، سرپرست معاونت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی ریاست جمهوری:اگر این کار و مسیر را با همان قدرتی که آغاز شده ادامه یابد قطعا دانشگاه آزاد یکی از معدود بازیگران جدی اکوسیستم و زیستبوم فناوری در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور خواهد بود.
در کشور نمونه دیگری مانند این نهاد دانشگاهی نداریم؛ دانشگاهی با این ساختار تصمیم‌گیری، زیرساخت خیلی خوب، شبکه خوبی که دارد و دانشجوهای خوبی که در این دانشگاه تحصیل می‌کنند؛ به نظر می‌آید این نوع زیرساخت و تجهیزات به این مدل با این ظرفیت حداقل در دنیا کم‌نظیر است.
اما این تغییر رویکرد و مداومت به تغییر و پافشاری بر آن هزینه به همراه دارد و انجامش و رسیدن به یک دانشگاه کارآفرین و قرار گرفتن به‌عنوان بازیگر جدی در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان به انرژی و حوصله نیاز دارد که مسئولان دانشگاه آزاد در حال حاضر آن را به خرج می‌دهند و این درایت را دارند.
وحید ضرغامی، قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد:مهم‌ترین ابزاری که معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دنبال کرد، بازار فناوری و سراهای نوآوری بود. در بحث بازار فناوری و سراهای نوآوری، نگاه تقاضامحوری در طراحی‌های ما لحاظ شد. «بازار» بستری است که عرضه‌کنندگان و متقاضیان با همدیگر حضور دارند. این‌گونه نیست که فقط یک طرف «بازار» حضور داشته باشد. به‌طور مثال اگر فقط عرضه‌کنندگان حاضر شوند و کسی برای خرید نباشد، می‌گوییم بازار کساد است یا اصلا بازاری نیست. وقتی فردی حاضر نیست هزینه کرده و پولی خرج کند، بازاری وجود نخواهد داشت.
با نگاه «بازار» شروع کردیم. تصمیم گرفتیم یک‌سری بازار را ایجاد کنیم. «سرا» نیز جزو المان بازارهای سنتی ما است و در آن حضور پررنگی دارد. در بازارهای سنتی می‌بینیم هر بازار چندین سرا دارد. خواستیم این سراها حضور داشته باشند، نهادهای متقاضی هم ارتباط تنگاتنگی برقرار کنند و برای بهره‌برداری بیایند. سراهای نوآوری، نظام رتبه‌بندی دارد و به سطوح مختلف از جمله یک و دو تقسیم می‌شود. اخیرا سراهای سطح یک مجوز دائم گرفته‌اند.
سعید سرکار، دبیر سابق ستاد توسعه فناوری نانو:دانشگاه را نباید فقط آموزشی بدانیم ولی آنچه امروز در فضای آکادمیک حوزه پژوهش انجام می‌شود؛ طفیلی آموزش است، یعنی یک‌دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری باید پایان‌نامه‌ای را در انتهای زمان تحصیل انجام دهد که انتهای آن 2 یا 3 مقاله نوشته شده است. امروز این پایان‌نامه به‌عنوان رزومه پژوهشی یک دانشگاه یا یک موسسه درنظر گرفته می‌شود. بنابراین دانشگاه‌های ما صرفا آموزشی هستند و اگر در حوزه پژوهشی نیز اقدامی انجام شود، سهم آن بسیار کمرنگ است.
دلیل آن پذیرش هیات‌علمی براساس چهارچوب‌های آموزشی است، برای مثال زمانی که یک فرد برای پذیرش به‌عنوان هیات‌علمی به دانشگاه مراجعه می‌کند، پس از ارائه رزومه خیلی‌قوی پژوهشی درکنار توانمندی‌های فناوری، دانشگاه به او می‌گوید با توجه به رشته تخصصی شما درحال‌حاضر 2 استاد این درس را تدریس می‌کنند و نیازی به شما نیست. بدین‌صورت یک فرد متخصص از دانشگاه رد می‌شود، یعنی جذب هیات‌علمی نیز با نگرش آموزشی انجام و جذب افراد براساس تجربه پژوهشی انجام نمی‌شود که این نوعی نقص امروز دانشگاه‌ها به‌حساب می‌آید.
سعیدرضا عاملی، دبیر سابق شورای عالی انقلاب فرهنگی:دانشگاه آزاد امروز 40 درصد از آموزش عالی کشور را در اختیار دارد و به یک معنایی دانشگاه جامعی است، به عبارت دقیق‌تر این دانشگاه هم حوزه علوم پزشکی و هم حوزه آموزش عالی را در درون خود جمع کرده که این آمیختگی خود باعث ایجاد یکپارچگی در این دانشگاه شده و طبیعتا این مهم در جای خود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در مقابل هم شاهد آن هستیم که در دوره جدید در حوزه‌های دانش‌بنیان اتفاقاتی در درون این دانشگاه دنبال شده که ازجمله آن می‌توان به راه‌اندازی سراها و دیگر امکانات مرتبط با این حوزه اشاره کرد و مجموع این اقدامات ظرفیت خوبی را به دانشگاه آزاد در حوزه دانش‌بنیان‌ها داده است.
اساسا تلاش دکتر طهرانچی در دوره جدید این بود که سرمایه پراکنده این دانشگاه را در حوزه دانش‌بنیان به یک سرمایه یکپارچه تبدیل کند. از این‌رو امروز شاهد آن هستیم که دانشگاه آزاد اسلامی در حال نزدیک شدن به یک سرمایه یکپارچه در حوزه آموزش عالی است.
علی وحدت، رئیس هیات‌عامل صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری:سراهای نوآوری که اخیرا به زیستبوم نوآوری دانشگاه اضافه شده‌اند، فضای مناسبی برای هسته‌های کوچک استارتاپی محسوب می‌شوند. علاوه‌بر اینها، دانشگاه آزاد برنامه‌های متعددی برای تشویق دانشجویان و اعضای هیات‌علمی به کارآفرینی فناورانه دارد ازجمله برنامه شتاب‌دهی سراهای نوآوری، توسعه شتاب‌دهنده‌هایی تخصصی با مشارکت بخش خصوصی، توسعه و ایجاد کارخانه‌های نوآوری با همکاری توسعه‌گران بخش خصوصی و... و یا برگزاری نمایشگاه‌ها و رویدادهای مختلف کارآفرینی و نوآوری مانند انواع رویدادهای دانشجویی ایده‌شو، استارتاپ ویکند‌ها و رویداد ملی گام دوم.
گرچه در سال‌های اخیر دانش‌آموختگان و اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد در سراسر کشور بنیانگذار شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور زیادی بوده‌اند و منشأ اثرات زیادی در عرصه فناوری و نوآوری کشور شده‌اند، اما یک سوال مهم این است که سهم مستقیم دانشگاه آزاد در کارآفرینی فناورانه _به‌جز تامین منابع انسانی_ چقدر است؟ به بیان دیگر، دانشجویان و اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد تا چه اندازه متکی بر زیرساخت‌ها و لوازمی که دانشگاه فراهم ساخته است، به کارآفرینی می‌پردازند؟
عسکری‌غلامزاده ، مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد: مقوله فناوری دانشگاه یک پیکره است که رگ، استخوان، پوست و گوشت دارد. خون مورد نیاز برای اینکه بدن بتواند فعالیت کند و اجزا را به همدیگر پیوند بدهد، نهاد مالی و در اینجا صندوق پژوهش و فناوری است. صندوق حکم خون در بدن دانشگاه را دارد که تزریق می‌شود و میان این موارد هم‌افزایی ایجاد می‌کند. چرا چنین تعبیری داریم؟ چون از دانشگاه هستیم و شرکت‌ها نیز ذیل دانشگاه هستند. از شرکت‌های ذیل دانشگاه، منابع را تامین می‌کنیم و روی آنها اثر می‌گذاریم. شرکت‌ها نیز از پول موجود، ارزش افزوده ایجاد می‌کنند. آنها نیز در قالب درآمدی که به ما برمی‌گردانند، روی ما اثر می‌گذارند. این کنش و واکنش مدام اتفاق می‌افتد و هم برای ما و هم برای شرکت‌ها و متقاضیان ارزش افزوده ایجاد می‌کند. فرقی نمی‌کند شرکت یا تیم باشد.
وقتی می‌خواهیم در زیستبوم فناوری فعالیت کنیم، می‌بینیم بحث تامین منابع به‌ویژه در کشور ما و شرایط خاص چند سال اخیر، مقوله‌ای حیاتی است. همه متقاضیان به دنبال تامین منابع هستند. اگر همه‌چیز باشد ولی منابع نباشد، محصول تبدیل به بازار و درآمد نمی‌شود.
مهدی صفاری‌نیا، رئیس پارک فناوری پردیس:تغییر ریل برای دانشگاه‌های کشور و ازجمله دانشگاه آزاد اسلامی صرفا یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت بوده و هست. این دانشگاه هم در سال‌های اخیر به تمرکز بر حوزه کارآفرینی و نوآوری و توجه به مسائل کشور در حوزه پژوهش اهمیت بیشتری داده است. این موضوع نشان می‌دهد که مدیران دانشگاه متوجه تغییر و تحولات جهانی و کشور هستند و سعی دارند به‌صورت فعالانه نقش‌آفرینی کنند. سراهای نوآوری در همین راستا توسط دانشگاه آزاد به‌منظور نقش‌آفرینی موثر در اکوسیستم شکل گرفته و قطعا این رویکرد فارغ از ضعف‌ها یا آسیب‌های احتمالی به‌شرط ارزیابی دقیق عملکردها و احیانا اصلاحات موردنیاز، در آینده برای دانشگاه آزاد و کشور مفید و موثر خواهد بود. دانشگاه آزاد به‌عنوان بزرگ‌ترین شبکه دانشگاه غیردولتی کشور، با دارا بودن ظرفیت‌های بالای سرمایه انسانی و همچنین زیرساخت‌های آزمایشگاهی و کارگاهی و فضاهای کاری گسترده، سهم بالایی می‌تواند در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کشور و ترویج فرهنگ زیستبوم فناوری و نوآوری داشته باشد.
سیدمحمدجواد صدری‌مهر ، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد:می‌توانیم بگوییم اولین پارک علم و فناوری خصوصی کشور هستیم. بودجه دولتی نداریم و کار ما کاملا مبتنی‌بر درآمد- هزینه است. درآمدمان از طریق مجموعه‌ها و شرکت‌های داخل پارک تامین می‌شود. به‌طور طبیعی خروجی شرکت‌های دانشگاه از مراکز رشد باید در پارک مستقر شود و پارک به تجاری‌سازی، رشد و ارتقای آنها کمک کند. شرکت‌های خیلی خوبی در پارک داریم و بعضا شرکت‌های ما درآمد قابل‌قبولی دارند. تقریبا در سه سال گذشته حدود 60 شرکت به بلوغ کامل رسیده‌اند. آنها بیش از سه‌سال دوره تجاری‌سازی خود را گذرانده‌اند و حتی از پارک خارج شده‌اند، یعنی ما 60 شرکت بالغ در سه‌سال گذشته داشته‌ایم که همگی از فضای پارک دانشگاه خارج شده و کسب‌وکار خودشان را پیگیری می‌کنند. این چرخه همچنان ادامه دارد.
امسال کار بزرگی را هم با نام مدرسه کسب‌وکار پارک علم و فناوری آغاز کردیم که آن هم براساس تشخیص نیاز بود. این نیاز به‌صورت روزمره در دانشگاه وجود دارد. المان‌های فناوری ما درحال افزایش است و مدام مراکز رشد را زیاد می‌کنیم.
عبدالله محمدی، مدیرکل شبکه پژوهشی و آزمایشگاهی دانشگاه آزاد:معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی بنا‌بر ضرورت‌های برنامه‌های توسعه‌ای دانشگاه و با هدف ارتقای فناوری، تولید ثروت و افزایش کیفیت آموزش و پژوهش فناوری از طریق افزایش توانمندی‌های فناوری و نوآوری در دانشگاه و ارتقای «نظام ملی نوآوری» و تکمیل مولفه‌ها و حلقه‌های آن ایجاد شده است. این معاونت با هدف توسعه و تقویت اکوسیستم فناوری و نوآوری در ساختار خود به پیش‌نیاز فناوری که همانا زیرساخت‌های آزمایشگاهی و کارگاهی است توجه کرده و از طرف دیگر به زیستبوم کامل تحقیقات، فناوری و نوآوری یعنی ایجاد سراها رسیده است. به‌عبارت دیگر ویژگی مهم این زیستبوم توجه ویژه به زیرساخت به‌عنوان پیش‌نیاز فناوری، تحقیقات فناوری در قالب مراکز تحقیقاتی، آموزش فناوری در قالب مراکز رشد و شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان است.
قباد بهزادی‌پور، مدیرکل سراهای نوآوری دانشگاه آزاد:آنچه برای ما اهمیت دارد، این است که باید سرای نوآوری به‌صورت حل مساله و ماموریت‌محور، یک مورد را بررسی کند. زمانی موفق خواهد شد که بتواند این کار را انجام دهد، مدل درآمدزایی مناسبی داشته باشد، شرکت‌های منطقه را جذب خود کرده، شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد و «R&D»های صنایع را به خود جذب کند. در مرکز رشد هیچ‌جایی برای ورود «R&D» وجود ندارد. ممکن است با بهترین کارخانه‌ها صحبت کنیم و «R&D» آنها را به درون دانشگاه آزاد بیاوریم. مفهومش این است که صنایع داخلی ما چند مشکل دارند؛ یکی اینکه پیر شده‌اند، فناوریهای جدید در آنها نیست، هزینه تمام‌شده‌شان بالا است و فروش مناسبی ندارند.
لاله ملک‌نیا مدیرکل صنعت، جامعه و دانشگاه:روند افزایشی مبالغ قرادادهای برون‌دانشگاهی نیز در دوسال اخیر کاملا مشهود است. نتایج این اقدامات باعث شده جذب سرمایه و تعامل جامعه و صنعت با دانشگاه (اعتماد صنعت به دانشگاه) روند رو به رشدی به خود بگیرد. با در نظر گرفتن یک دوره دوساله برای زمان متوسط اجرای طرح‌های برون‌دانشگاهی، مقایسه مبلغ کل قراردادهای ابتدای سال 95 تا پایان سال 96 (برابر 400 میلیارد ریال)، ابتدای سال 97 تا پایان سال 98 (برابر 600 میلیارد ریال) و ابتدای سال 99 تا پایان سال 1400 (برابر 1200 میلیارد ریال)، مشاهده می‌شود که جذب پروژه‌های برون‌دانشگاهی از ابتدای سال 99 افزایشی دوبرابری نسبت به دوره دوساله قبل را نشان می‌دهد.
