زهرا رمضانی، خبرنگار:صندوق نوآوری و شکوفایی را باید مهم‌ترین ارائه‌دهنده تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان آن هم در شرایط فعلی اقتصادی کشور دانست. صندوقی که بسته‌های حمایتی مختلفی را برای این شرکت‌ها پیش‌بینی کرده تا شاید از این طریق بتواند مسیر را برای تولید محصولات فناورانه این شرکت‌ها و همچنین ورود آنها به بازار مصرف هموار کند. این صندوق در سال جاری توانسته برای تقویت بنیه مالی شرکت‌های دانش‌بنیان، 6 هزار و 539 میلیارد تومان تسهیلات را در قالب 2 هزار و 36 مورد به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه کند. رقمی که سال گذشته 4 هزار و 904 میلیارد تومان بوده که در قالب 2 هزار و 161 مورد وام به دست فعالان دانش‌بنیان رسیده است. البته این تسهیلات شامل همه بسته‌های وام این صندوق می‌شد، چراکه باید این مساله را هم مدنظر قرار داد که بخش عمده‌ای از این تسهیلات با همکاری بانک‌ها تامین می‌شود و در اصل بخش قابل‌توجهی از شرکت‌های دانش‌بنیان برای دریافت وام‌های مورد نیاز، از سوی صندوق به بانک‌ها معرفی می‌شوند. از این مهم که بگذریم، باید عنوان کرد بالا رفتن نرخ تسهیلات این صندوق که بعد از افزایش نرخ تسهیلات بانک‌ها از سوی شورای پول و اعتبار صورت گرفت، نگاه‌ها را به این صندوق جلب کرد. افزایش نرخی که در گزارشی تحت عنوان «خداحافظی دانش‌بنیان‌ها با وام‌های کم‌بهره» که در 14 اسفند ماه به چاپ رسید، به‌صورت مفصل به آن پرداختیم. سیاوش ملکی‌فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» چرایی این افزایش نرخ، میزان بودجه این صندوق و چرایی عدم افزایش مبلغ تسهیلات را تشریح کرده که در ادامه می‌خوانید.

 سیاوش ملکی‌فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با بیان اینکه این صندوق 12 نوع تسهیلات با نرخ ترجیحی را از 3 طریق به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌دهد، گفت: «صندوق ‌بنیان بسته به ماهیت و میزان درخواست و همچنین شرایط اعتباری شرکت‌های دانش‌بنیان، به‌طور مستقیم، از طریق بانک‌ها و همچنین در قالب خط اعتباری صندوق‌های پژوهش و فناوری غیردولتی تسهیلات می‌دهد. تسهیلات خرد که عمدتا مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک و متوسط و نوپاست، غالبا از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری غیردولتی و با نرخ‌های ترجیحی پرداخت می‌شود؛ اما شرکت‌های دانش‌بنیان بالغ‌تر که از معیارهای مورد نظر شبکه بانکی کشور برخوردارند، برای دریافت تسهیلات (عمدتا تسهیلات سرمایه در گردش) به یکی از 12 بانک عامل صندوق معرفی می‌شوند و از بانک‌ها تسهیلاتی با نرخ ترجیحی دریافت می‌کنند.» 
او در همین زمینه افزود: «اگر یک شرکت دانش‌بنیان به‌طور عادی و بدون معرفی از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی به بانک مراجعه کند، در بهترین حالت موفق خواهد شد تسهیلاتی با نرخ 23 درصد اسمی از بانک دریافت کند. ناگفته نماند که بنا به اعلام برخی از شرکت‌های دانش‌بنیان، این نرخ واقعی نیست و معمولا بانک‌ها با روش‌هایی نظیر بلوکه‌کردن بخشی از مبلغ وام، عملا این تسهیلات را با نرخ‌های بالاتری به شرکت‌ها ارائه می‌کنند؛ اما وقتی شرکت‌های دانش‌بنیان درخواست تسهیلات سرمایه در گردش خود را در سامانه غزال صندوق ثبت می‌کنند و پس از ارزیابی‌های لازم، از سوی صندوق به شبکه بانکی معرفی می‌شوند، براساس برنامه مشترکی که صندوق با بانک‌ها دارد، از بانک تسهیلاتی با نرخ کمتر ـ نوعا 6 درصد پایین‌تر از نرخ مصوب شورای پول و اعتبار ـ دریافت می‌کنند.» 

  مابه‌التفاوت 6 درصدی سود تسهیلات را صندوق جبران می‌کند
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی تصریح کرد: «بدیهی است که این مابه‌التفاوت 6 درصدی سود تسهیلات شرکت‌های دانش‌بنیان را صندوق نوآوری و شکوفایی جبران می‌کند و این‌طور نیست که بگوییم این مبلغ از جیب بانک‌ها پرداخته شده است. نکته دیگری که باید در دریافت چنین تسهیلاتی از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان مورد توجه قرار بگیرد، این است که وقتی شرکت‌ها به‌طور مستقیم به بانک‌ها مراجعه می‌کنند، معمولا بانک‌ها تنها براساس 3 معیار خوش‌حسابی، گردش حساب بالا یا بلوکه‌کردن بخشی از مبلغ وام به آنها تسهیلات می‌پردازند. اما وقتی شرکت‌های دانش‌بنیان از سوی صندوق نوآوری به بانک‌ها معرفی می‌شوند، بانک از این 3 معیار صرف‌نظر می‌کند.» 
ملکی‌فر ادامه داد: «در گذشته بانک‌ها طبق مصوبه شورای پول و اعتبار، تسهیلات را با نرخ 18 درصد تعیین می‌کردند و شرکت‌های دانش‌بنیان اگر از سوی صندوق به بانک‌ها معرفی می‌شدند، از بانک‌ها تسهیلات سرمایه در گردش 12 درصدی (6 درصد کمتر) دریافت می‌کردند. البته همان زمان، تسهیلات داخلی صندوق شامل سرمایه در گردش، پیش از تولید صنعتی و همچنین تولید صنعتی، با نرخ 11 درصد و با دوره تنفس کافی به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌شد. امروز هم که طبق مصوبه شورای پول و اعتبار، نرخ تسهیلات بانک‌ها به 23 درصد افزایش یافته است، باز هم همان 6 درصد اعمال می‌شود و شرکت‌هایی که از سوی صندوق نوآوری به شبکه بانکی کشور معرفی می‌شوند، تسهیلات 16 درصدی از بانک‌ها می‌گیرند.» 

  وام‌های قرض‌الحسنه صندوق با کارمزد 4 درصد به قوت خود باقی است
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی به محدودیت‌های بودجه‌ای این صندوق اشاره و بیان داشت: «اگر قرار بود نرخ تسهیلات بانک‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان همان 12 درصد بماند، یعنی صندوق نوآوری باید مابه‌التفاوت 23 و 12 ـ یعنی 11 درصد ـ را جبران می‌کرد که فشار مالی بیش از حدی به صندوق تحمیل می‌کرد و با توجه به محدودیت‌منابع صندوق، عملا امکان چنین اتفاقی وجود نداشت. ضمن اینکه صندوق معتقد است شرکت‌های دانش‌بنیان نباید از فضای واقعی کسب‌وکار کشور زیاد دور نگه داشته شوند.» 
ملکی‌فر با بیان اینکه صندوق تسهیلات قرض‌الحسنه‌ای دارد که تسهیلات آن تنها 4 درصد کارمزد دارد، بیان داشت: «تسهیلات «نمونه‌سازی»، «ودیعه رهن» و «اشتغال پایدار» صندوق که از نوع قرض‌الحسنه و مخاطب آن نیز عمدتا شرکت‌های کوچک و متوسط هستند، کماکان به قوت خود باقی است. هدف تسهیلات نمونه‌سازی، تامین هزینه فعالیت‌های تحقیق و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان است. تسهیلات ودیعه رهن به شرکت‌های دانش‌بنیان کمک می‌کند تا فضای استقرار مناسبی برای خود دست و پا کنند و تسهیلات اشتغال پایدار نیز که سقف آن امسال 900 میلیون تومان بود، به شرکت‌های دانش‌بنیان کمک می‌کند تا دانش‌آموختگان جوان دانشگاه‌ها را جذب و استخدام کنند.» 
او با تاکید بر اینکه چشم‌انداز مطلوب هر شرکت‌ دانش‌بنیان این است که به قدری بزرگ شود که به بازار بورس راه پیدا کند و وارد بازارهای بین‌المللی نیز شود، گفت: «باید به این نکته توجه کرد که شرکت‌های دانش‌بنیان در مراحل مختلف چرخه عمر خود، نیازمند حمایت‌های متفاوتی هستند. شرکت دانش‌بنیان تا وقتی که کوچک است، نیازهایی دارد و وقتی به یک شرکت بالغ تبدیل می‌شود، نیازهایش تغییر می‌کند. به علاوه، دولت و نهادهای دولتی باید به‌تدریج و همگام با رشد یک شرکت حمایت‌های خود را تغییر دهند تا شرکت‌ها بتوانند وارد بازار واقعی بشوند و با سایر بازیگران رقابت کنند.» 
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در توضیح بیشتر این مساله ادامه داد: «برای مثال شرکت‌های کوچک نیازمند رهن و اجاره فضایی برای دفتر کار هستند، اما شرکت‌های بزرگ چنین نیازی ندارند. بنابراین تسهیلات ودیعه رهن صندوق به شرکت‌هایی اختصاص دارد که فروش سالانه آنها کمتر از 30 میلیارد تومان است و شامل شرکت‌های بزرگ‌تر نمی‌شود.» 

  نمی‌توان بی‌پایان از شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت کرد 
ملکی‌فر درباره حمایت از شرکت‌های بزرگ گفت: «صندوق حمایت‌هایی از شرکت‌های بزرگ انجام می‌دهد که عملا برای شرکت‌های کوچک و متوسط بی‌معناست. مثلا به آنها کمک می‌کند تا با انتشار اوراق نوآوری، مبالغ بزرگی را از بازار سرمایه تامین کنند. به‌عنوان یک مثال دیگر، شرکت‌ها به‌تدریج که رشد می‌کنند، ابتدا از بازار داخل سهم می‌گیرند و بعد به‌تدریج باید وارد بازارهای بین‌المللی شوند. بنابراین صندوق حمایت‌های بلاعوضی برای حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی دارد که مخاطب اولی عمدتا شرکت‌های کوچک و متوسط و مخاطب دومی، شرکت‌های بزرگ‌تر هستند.» 
او گفت: «اساسا یکی از اهداف اصلی صندوق از معرفی شرکت‌های بالغ‌تر به شبکه بانکی این است که شرکت‌ها باید بتوانند به‌تدریج با بانک‌ها ارتباط بگیرند و بعد از یکی دوبار معرفی از سوی صندوق، مانند کسب‌وکارهای عادی نیازهای مالی خودشان را از این طریق مرتفع کنند. وقتی یک شرکت دانش‌بنیان اقدام به دریافت تسهیلات از یک بانک می‌کند، اگر مشتری خوش‌حسابی باشد، دفعات بعد می‌تواند به‌راحتی و بدون نیاز به معرفی از سوی صندوق، از همان بانک تسهیلات بگیرد. البته طبیعتا نرخ این تسهیلات ترجیحی نخواهد بود. بنابراین تسهیلات بانکی صندوق نوآوری عملا نقشه‌راه آماده‌سازی شرکت‌ها برای دریافت تسهیلات بی‌واسطه از شبکه بانکی است.» 
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در همین زمینه اظهار داشت: «نکته دیگر اینکه گاهی اوقات به اشتباه، تصور ما از یک شرکت‌ دانش‌بنیان، شرکتی لزوما نوپا و کم‌بنیه است که نهایتا 500 میلیون تومان در سال فروش دارد. اما واقعیت این است که بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان به درجات خوبی از بلوغ رسیده‌اند و سالانه ده‌ها میلیارد تومان فروش دارند. این شرکت‌ها اساسا باید به شبکه بانکی مراجعه کنند و مخاطب صندوق‌های پژوهش و فناوری غیردولتی یا مخاطب مستقیم صندوق نوآوری و شکوفایی نیستند.» 
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با تاکید بر اینکه نمی‌توان بی‌پایان و برای همیشه از یک شرکت‌ دانش‌بنیان حمایت کرد، گفت: «حمایت‌های دولتی باید همگام و همزمان با رشد شرکت‌ها، کمرنگ شود و جنس و نوع آن هم باید عوض شود. یک شرکت دانش‌بنیان کوچک نیازمند تسهیلات ودیعه رهن است، اما به یک شرکت بزرگ چند صد میلیارد تومانی باید کمک کرد تا در بازار سرمایه، از طریق انتشار اوراق تامین مالی انجام بدهد.» 

  اختصاص نیم‌درصد بودجه عمومی به صندوق هرگز محقق نشد
ملکی‌فر افزود: «دلیل دیگری که شرکت‌های بزرگ‌تر را برای دریافت تسهیلات سرمایه در گردش به بانک‌ها معرفی می‌کنیم، محدودیت منابع مالی صندوق است. براساس قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان در مرداد 89، دولت باید 3 هزار میلیارد تومان ظرف 3 سال به‌عنوان سرمایه اولیه به صندوق نوآوری اختصاص می‌داد و پس از آن نیز، سالانه معادل نیم‌درصد از بودجه عمومی را به‌عنوان سرمایه در اختیار صندوق نوآوری و شکوفایی قرار می‌داد. اما در بازه زمانی 93 تا 96، تنها 2622 میلیارد تومان سرمایه به صندوق نوآوری تخصیص پیدا کرد و سهم سالانه نیم‌درصد از بودجه عمومی نیز که رقم قابل‌توجهی بود، هرگز محقق نشد. تنها در سال1402، نیم‌درصد از بودجه عمومی رقمی بالغ بر 10 هزار میلیارد تومان است که می‌تواند صندوق را به‌طور جدی تقویت کند، اما این اتفاق تاکنون نیفتاده است.» 

  ارائه 12 هزار میلیارد تسهیلات از سال 97 توسط بانک‌ها
او در همین زمینه با بیان اینکه امروز نزدیک به 8200 شرکت دانش‌بنیان داریم، گفت: «براساس پیش‌بینی‌ها، امسال میزان فروش این شرکت‌ها از 400 هزار میلیارد تومان فراتر خواهد رفت. آشکار است که توان صندوق نوآوری در مقایسه با جثه شرکت‌های دانش‌بنیان محدود است. از این رو ناگزیر هستیم با روش‌های ابتکاری، منابع مالی صندوق را اهرم کنیم تا بتوانیم با همین سرمایه محدود، تامین مالی بیشتری انجام بدهیم. یکی از این روش‌های اهرم‌کردن منابع صندوق، همکاری با بانک‌هاست. در این مدل، بانک‌ها از منابع داخلی خودشان به شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیلات می‌دهند و صندوق تنها مابه‌التفاوت نرخ سود را جبران می‌کند و این موجب می‌شود که 3 تا 4 برابر حالت مستقیم، به شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیلات داده شود.» 

  پایین‌آوردن نرخ تسهیلات بانکی به منزله کاهش توان صندوق است
ملکی‌فر با تاکید بر اینکه بانک‌ها از سال 97 تا امروز نزدیک به 12 هزار میلیارد تومان در قالب همکاری با صندوق نوآوری به شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیلات داده‌اند، درحالی‌که کل سرمایه اولیه صندوق 2622 میلیارد تومان بوده است، بیان داشت: «اگر این همکاری بین صندوق با بانک‌ها شکل نمی‌گرفت و شرکت‌های دانش‌بنیان به بانک‌ها معرفی نمی‌شدند، شرکت‌ها امروز 12 هزار میلیارد تومان کمتر تسهیلات گرفته بودند  به همین دلیل معرفی شرکت‌های دانش‌بنیان بالغ‌تر به بانک‌ها ضروری است. اما اگر بخواهیم نرخ تسهیلات بانک‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان را بیش از 6 درصد نسبت به نرخ مصوب شورای پول و اعتبار پایین بیاوریم، عملا توان ما برای حمایت از این شرکت‌ها کاهش پیدا می‌کند. ضمن اینکه با توجه به نرخ تورم، به نظر می‌رسد تسهیلات 16 درصدی کماکان برای شرکت‌های نسبتا بالغ جذابیت زیادی دارد.» 
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با بیان اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی یک نهاد «سرمایه‌ای» است و باید منابع مالی خود را مدیریت کند، گفت: «هر روز به تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان اضافه می‌شود. ما باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که بتوانیم از همه این شرکت‌ها حمایت به عمل بیاوریم. درحالی‌که تورم روی منابع صندوق هم اثرگذار است. ما امروز برای شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک و متوسط نوپا، دست‌کم 3 نوع تسهیلات قرض‌الحسنه با نرخ صفر داریم و پایین‌آوردن نرخ تسهیلات بانکی به منزله کاهش توان صندوق نوآوری برای این نوع حمایت‌هاست.»