جشنواره بین‌المللی فیلم100 بعد از چهار سال وقفه، در‌حال سپری کردن سیزدهمین دوره خود است و این جشنواره همواره محفلی برای حضور فیلمسازان و هنرمندان جوان بهخصوص فیلم‌اولی‌ها بوده است. جوانانی که با ذهن‌هایی پر از ایده و با هدف خلق آثاری ماندگار قدم در این راه گذاشته و در کنار هم به رقابت می‌پردازند. شاید ساخت فیلم‌های کوتاه و راه پیدا کردن آن به جشنواره‌ها از دور کار آسانی به‌‌نظر بیاید اما خلق اثری که بتواند جریان داستان، هیجان، احساسات، پیام و اصل مطلب یک فیلم را در 100ثانیه به مخاطب برساند، کاری دشوار و البته یافتن ایده خوب برای ساخت آن اثر کاری دشوارتر است.
جشنواره بین‌المللی فیلم100 در دوره‌های پیشین خود نشان داد که این جشنواره قابلیت زیادی برای معرفی فیلمسازان و هنرمندان شایسته به‌دنیای جذاب سینما برای ساخت فیلم‌های بلند را دارد و همواره شاهد ظهور فیلمسازان بنام از دل این جشنواره بوده‌ایم. پس بهتر است به اهمیت این جشنواره برای فیلمسازان جوان اشاره کنیم، فیلمسازانی که تمام تلاش خود را برای حضور و دیده شدن در این جشنواره به کار می‌گیرند.
حضور کارگردان‌های فیلم‌اولی در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر گواه این مطلب است. کارگردان‌هایی که در عرصه ساخت فیلم کوتاه تجربه زیادی داشتند و در جشنواره فیلم فجر تجربه‌ها و ایده‌های خود را برای مخاطبان سینمای بلند به نمایش گذاشتند. در همین راستا با فیلمسازان جوانی که در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر اولین اثر خود را به نمایش گذاشتند درباره اهمیت جشنواره فیلم100 و تاثیر آن در کیفیت ساخت آثار بلندشان گفت‌وگویی کردیم که در ادامه می‌خوانید.
می‌خواهم فیلم 100 ثانیه‌ای بسازم
فرشاد گل‌سفیدی، فیلمبردار باسابقه سینما و تلویزیون که با فیلم سینمایی «هفت بهارنارنج» به‌عنوان اولین فیلم بلند سینمایی کارنامه‌اش در مقام کارگردان، در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر حضور داشت، درباره تجربه ساخت فیلم 100ثانیه‌ای گفت: «من زمانی که فیلم بلند می‌سازم، به اندازه 90دقیقه فرصت دارم تا منظوری که مدنظر دارم را به مخاطب منتقل کنم. هر فیلمسازی بالاخره دلیلی برای ساخت فیلم خود دارد و می‌خواهد حرفی را به تماشاگرش منتقل کند. در فیلم 100ثانیه‌ای هم همین اتفاق باید بیفتد و کارگردان به اندازه 100ثانیه فرصت دارد تا مفهوم مدنظر خود را به مخاطب منتقل کند. شخصا تجربه ساخت چند فیلم 100ثانیه‌ای هم داشته‌ام که بسیار تجربه‌های جذابی برایم بودند. یک فیلم 100ثانیه‌ای دیگر را هم همین امسال می‌خواهم بسازم. این فیلم دیالوگ ندارد و بیشتر با صداگذاری و در‌قالب تک‌پلان روایت می‌شود. دو فیلم دیگری هم که در این فضا ساخته بودم، تک‌پلان بودند. شرایط ساخت فیلم 100ثانیه‌ای به‌شدت وابسته به موضوعی است که مدنظر دارید.»
وی درباره ویژگی منحصربهفرد فیلم‌های 100 ثانیه‌ای گفت: «اصلی‌ترین ویژگی این آثار، همان حرفی است که قرار است در حداقل زمان به مخاطب منتقل شود. من خودم در این آثار بیشتر به‌دنبال ساده‌نمایی هستم تا مخاطب به‌راحتی بتواند با کار ارتباط برقرار کند. هر‌چه کار ساده‌تر و روان‌تر باشد، عامه‌فهم‌تر خواهد بود و به‌نظرم کار درست هم همین است.»
این کارگردان درباره تاثیر جشنواره‌ها بر موفقیت فیلمسازان تازه‌کار و جوان بیان کرد: «من یکی از فیلم‌اولی‌هایی در جشنواره امسال بودم که کمی شناخته‌شده‌تر بود. تصویربرداری «اخراجی‌ها» و «پایتخت» را در کارنامه‌ام داشتم. باز هم معتقدم هر جشنواره‌ای یک آیین مقدس است که باید در آن حضور داشته باشیم. هر جشنواره‌ای برای من عزیز و محترم است. برای شخص من حضور در جشنواره‌ها بسیار برکت داشته است. کسانی که فیلم خود را به جشنواره می‌دهند، امتیاز اکران اول خود را از دست می‌دهند، من با اطلاع از این اتفاق ترجیح دادم فیلمم در جشنواره فجر حضور داشته باشد و از این حضور هم بسیار خوشحالم. همه سینماگران جشنواره‌ها را دوست دارند و می‌خواهند که آثارشان در این جشنواره‌ها دیده شود. حضور در جشنواره‌ها در دیده‌شدن آثار فیلمسازان بسیار تاثیر دارد بهخصوص جشنواره‌های معتبری که در دنیا به چشم یک رویداد بین‌المللی به آنها نگاه می‌شود و اینگونه نیست که آنها را یک رویداد ساده به حساب بیاورند.»
مهم‌ترین کار برای فیلم کوتاه خلاقیت است
حسین میرزامحمدی از‌جمله کارگردان‌های جوانی بود که در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر حضور داشت، او با فیلم اول خود یعنی «کت چرمی» نظر همگان را به خود جلب کرد و درباره تجربه ساخت فیلم 100ثانیه‌ای گفت: «من این تجربه را نداشته‌ام و فیلم‌های کوتاهی که تا کنون ساخته‌ام بیشتر حوالی 15 تا 30 دقیقه بوده است. فکر می‌کنم ساخت فیلم 100ثانیه‌ای بسیار سخت است؛ بهخصوص برای من که به قصه‌گویی عادت دارم. اگر بخواهید در فیلم خود شخصیت‌پردازی هم داشته باشید و به همه قواعد روایت پایبند باشید، ساخت فیلم 100ثانیه‌ای بسیار سخت است. به همین دلیل است که فکر می‌کنم تجربه ساخت فیلم کوتاه، لزوما به کارگردانی در سینمای بلند ختم نمی‌شود.»
وی درباره منحصربه‌فردترین ویژگی فیلم‌های کوتاه گفت: «خلاقیت در این آثار بسیار بارز است. مهم‌ترین اتفاقی که در یک فیلم کوتاه باید رخ دهد این است که تو بتوانی با خلاقیت داستانی را روایت کنی. مهم‌ترین رکن فیلمنامه‌نویسی در سینمای کوتاه همین خلاقیت است. شاید گاهی ما سهل‌انگاری می‌کنیم و زمان کمی را برای فیلمنامه می‌گذاریم. گاهی وقت کمی روی بازنویسی می‌گذاریم در‌حالی‌که خیلی از ایده‌های خلاقانه در فرآیند بازنویسی به ذهن می‌رسند. به همین دلیل مهم‌ترین اتفاق در فیلم کوتاه خلاقیت در ایده‌پردازی و خلاقیت در نگارش فیلمنامه است.»
این کارگردان ادامه داد: «در فیلمسازی سینمای کوتاه، ما چه به درست و چه به غلط، بیش از آنکه تحت تاثیر جریان قصه‌گویی و خلاقیت در قصه‌گویی باشیم، به‌دنبال این هستیم که فستیوال‌ها چه نوع داستان‌هایی را انتخاب کرده‌اند و ما براساس آن دست به نگارش فیلمنامه می‌زنیم. به همین دلیل دغدغه و زیست اجتماعی خود را در فرآیند نگارش فیلمنامه نادیده می‌گیریم. بیشتر می‌خواهیم بدانیم رویکرد جشنواره‌ها به کدام سمت و سویی است. نمی‌خواهم بگویم الزاما این رویکرد اشتباه است بهخصوص در عرصه فیلم کوتاه بزرگ‌ترین پلتفرم برای دیده شدن آثار همین جشنواره‌ها هستند.»
وی با اشاره به اینکه اگر ما زیست بومی خود را از فیلمسازی‌مان حذف کنیم، شاید در یک بازه زمانی کوتاه موفق باشیم اما دلیل نمی‌شود که در بلندمدت هم موفق باشم، بیان کرد: «این ایرادی ندارد که نگاهی به خواست و رویکرد جشنواره‌های جهانی داشته باشیم، اما اگر زیست شخصی و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم را از یاد ببریم احساس می‌کنم دچار اشتباه بزرگی شده‌ایم. ما در سال‌های اخیر به‌سمت سینمایی حرکت کرده‌ایم که فرم خاصی را دنبال می‌کند و این حرکت متاثر از خواست جشنواره‌ها بوده است. اگر در درام، داستانی وجود نداشته باشد، حتی اگر در عرصه فرم، آپولو هم هوا کنید، در عمل هیچ اتفاقی نیفتاده است.»
میرزامحمدی با اشاره به اینکه من هیچ‌گاه سینمای کوتاه را ترک نخواهم کرد، بیان کرد: «هیچ‌گاه درگیری‌ام با سینمای کوتاه و جریان ساخت فیلم‌های کوتاه برای من کم نخواهد شد؛ چرا‌که فکر می‌کنم خیلی از ایده‌های جذاب و زیبا در همین سینمای کوتاه شکل می‌گیرد. در همین جشنواره فیلم فجر امسال شاهد اکران فیلم‌های کوتاهی بودیم که ایده‌های بسیار جذابی داشتند. اگر همان فکر و همان تفکر بتواند وارد سینمای بلند شود، می‌توانیم انتظار شکل‌گیری یک سینمای درخشان را داشته باشیم.»
سخت‌ترین کار برای یک 100ثانیه‌ای پیدا کردن ایده است
ناهید عزیزی‌صدیق که با فیلم «آه سرد» به چهل‌ویکمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر آمد، درباره تجربه ساخت فیلم‌های 100ثانیه‌ای گفت: «با توجه به محدودیت زمانی در فیلم‌های 100ثانیه‌ای، طبیعتا خیلی از عناصر ساخت یک فیلم تحت‌تاثیر این محدودیت قرار می‌گیرند. به همین دلیل فیلمنامه و مشخصا ایده هم باید متفاوت باشد. به تعبیری ایده باید بسیار ساده باشد و نیازی به پرداخت آن‌چنانی نداشته باشد. نباید به‌گونه‌ای باشد که نیاز داشته باشیم ابتدا ایده را به قصه تبدیل کنیم. ایده باید آنقدر ساده باشد که به‌راحتی قابلیت به تصویر درآمدن داشته باشد.»
وی درباره تفاوت تجربه ساخت فیلم 100ثانیه‌ای با فیلم‌های دیگر هم گفت: «محدودیت زمانی در فیلم 100 ثانیه‌ای شاید باعث شود پیدا کردن ایده و تصویری کردن آن برایمان کار سخت‌تری شود. مانند آن است که شما بخواهید با تعداد محدودی کلمه، یک جمله تاثیرگذار بگویید و این شرایط کار را برای شما سخت‌تر می‌کند. از نظر من سخت‌ترین بخش ساخت یک فیلم 100ثانیه‌ای، پیدا کردن ایده اولیه است.»
این فیلمساز تاکید کرد: «اگر بخواهم سراغ ساخت فیلم 100ثانیه‌ای بروم هم قطعا دغدغه اصلی‌ام پیدا کردن یک ایده مناسب است. ترجیحم این است که بتوانم ایده پیدا کنم که روایت آن متکی به تصویر باشد تا دیالوگ و قصه. فکر می‌کنم در فیلم 100ثانیه‌ای مجال چندانی برای تعریف کردن قصه نداریم و به همین دلیل فیلم‌ها غالبا ایده‌محور هستند و باید بتوانیم ایده مناسب را پیدا کنیم و در مرحله بعد به زبان تصویری مناسب برای روایت آن ایده برسیم.»
100ثانیه‌ای‌ها در اوج آغاز می‌شوند و در اوج تمام می‌شوند
بابک خواجه‌پاشا، کارگردان فیلم سینمایی «در آغوش درخت» که با اولین تجربه کارگردانی خود در سینمای بلند در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر حضور داشت، درباره دشواری ساخت فیلم کوتاه نسبت به فیلم بلند گفت: «وقتی تصمیم به ساخت یک فیلم 100ثانیه‌ای می‌گیرید طبیعتا دیگر نمی‌توانید درباره مراحل مختلف درام‌پردازی از شروع، میانه، پایان و تعلیق‌ها صحبت کنید. ما در فیلم بلند و یا حتی کوتاه به‌دنبال چندین نقطه عطف هستیم، ولی در فیلم 100ثانیه‌ای و فیلم‌های خیلی کوتاه، نقطه عطف باید در همان دو، سه ثانیه ابتدایی شکل بگیرد و سریع به‌دنبال تاثیرگذاری آن باشیم. به تعبیری فیلم‌های 100ثانیه‌ای در اوج آغاز می‌شوند و در اوج هم به پایان می‌رسند.»
خواجه‌پاشا درباره ویژگی منحصربهفرد فیلم‌های 100ثانیه‌ای گفت: «این فیلم‌ها تاثیرگذاری آنی دارند. به‌دلیل زیست ما در دوران غلبه مدرنیته و زندگی ماشینی، احتمال دارد مخاطب، زمان چندانی برای تماشای فیلم بلند نداشته باشد. در چنین شرایطی این جنس فیلم‌های خیلی کوتاه می‌تواند تاثیرگذاری خوبی روی مخاطب داشته باشد. ولی آنچه می‌تواند به‌عنوان یک ایراد برای فیلم‌های 100ثانیه‌ای و اساسا سینمای کوتاه مطرح باشد، ماجرای «پخش» است. این فیلم‌ها چگونه قرار است به دست مخاطب برسد؟»
وی گفت: «قطعا تجربه ساخت فیلم کوتاه در ورود فیلمسازان به جریان فیلمسازی بلند، تاثیرگذار است. هرتجربه‌ای در عرصه تصویر بر ادامه مسیر یک فیلمساز تاثیرگذار است، اما اینگونه نیست که تجربه ساخت فیلم کوتاه به‌طور قطع منجر به ورود به سینمای بلند حرفه‌ای شود. کمااینکه شاهدیم برخی افراد سال‌ها فیلم کوتاه می‌سازند اما تبدیل به فیلمساز سینمای بلند نمی‌شوند. بالعکس این ماجرا هم وجود دارد و فیلمسازان بلندی هستند که توانایی ساخت فیلم کوتاه را ندارند. به‌نظرم فیلم‌های کوتاه در جایگاه خودشان، هر از گاهی از فیلم‌های بلند هم ارزشمندتر می‌شوند.»
خواجه‌پاشا درباره تاثیر جشنواره‌ها بر فرآیند فیلمسازی فیلمسازان جوان هم گفت: «قطعا جشنواره‌ها تاثیرگذار هستند و به شخص من بسیار کمک کرده‌اند. هم جشنواره فیلم 100، هم جشنواره فیلم کوتاه تهران و هم جشنواره فجر به من در زمینه شناخت توانایی‌هایم کمک کردند تا بتوانم در عرصه‌ای وارد شوم که به‌سمت سینمای حرفه‌ای گرایش پیدا کنم. جشنواره‌ها می‌توانند باعث اعتماد‌به‌نفس فیلمسازان جوان شوند و از این منظر بسیار ارزشمند هستند.»
100ثانیه‌ای‌ها باید از فیلم‌های فضای مجازی قوی‌تر باشند
لیلی عاج، کارگردان فیلم سینمایی «سرهنگ ثریا» از فیلمسازان فیلم‌اولی حاضر در جشنواره چهل‌ویکم فیلم فجر درباره تجربه ساخت فیلم 100ثانیه‌ای گفت: «همواره زمانی که درباره فیلم‌های خیلی کوتاه و یا همین آثار 100ثانیه‌ای صحبت می‌شود، برای من مانند مواجهه با داستان‌های سه‌کلمه‌ای است. آدم از داستان‌های چند‌کلمه‌ای انتظار مشخصی دارد و نمی‌توان گفت روایت بلند سخت‌تر است و یا روایت کوتاه. بستگی به مضمون انتخابی دارد و اگر برای یک مضمون مشخص کارگردانی به‌درستی قالب فیلم 100ثانیه‌ای را برای روایت انتخاب کرده باشد، قطعا کار ساده‌ای در پیش دارد اما اگر مضمونی که متناسب با این قالب نیست را انتخاب کرده باشد، قطعا کارش سخت می‌شود.»
این کارگردان درخصوص علاقه خود به ساخت فیلم کوتاه 100ثانیه‌ای گفت: «تا‌کنون به این موضوع فکر نکرده‌ام. جشنواره فیلم 100 سال‌هاست که برگزار می‌شود و خاطرم هست زمانی که در انجمن سینمای جوانان حضور داشتم هم این جشنواره برگزار می‌شد. این جشنواره 13ساله حالا عمری سپری کرده است و هیجان ساخت فیلم‌های 100ثانیه‌ای همچنان وجود دارد، اما هنوز ایده‌ای به ذهنم نرسیده است. فکر می‌کنم همه چیز در یک لحظه درخشان اتفاق می‌افتد. لحظه‌ای که ناگهان ابتدا، میانه و پایان یک داستان را پیدا می‌کنید.»
او ادامه داد: «در برخی فیلم‌هایی که در جریان سینمای کوتاه در سال‌های اخیر مشاهده کرده‌ایم گویی فیلمساز می‌خواهد تسلط تکنیکال خود را به رخ مخاطب بکشد که در‌قالب به‌کارگیری بازیگران حرفه‌ای و یا حرکت‌های عجیب‌و‌غریب دوربین نمود پیدا می‌کند، اما همچنان احساس می‌کنم تنوع ایده‌ها در گذشته بسیار بیشتر بود. درباره فیلم‌های 100ثانیه‌ای که به‌ضرس‌قاطع می‌توان گفت تنها عامل تعیین‌کننده ایده اولیه است. گاهی یک ایده آنقدر درخشان است که حتی اگر با یک دوربین ثابت هم آن را ثبت کنید، کار خودش را می‌کند و روی مخاطب تاثیر می‌گذارد. آنچه باعث می‌شود یک اثر تا سال‌ها در ذهن مخاطب باقی بماند و مانند یک ضرب‌المثل تکرار شود، یک ایده ناب است. از این منظر است که فیلم 100ثانیه‌ای برای من تبدیل به تجربه‌ای درخشان می‌شود. به همین دلیل تا زمانی که آن ایده درخشان را پیدا نکنم، اراده‌ای برای ساخت فیلم 100ثانیه‌ای نخواهم داشت، اما اگر به چنین ایده‌ای برسم حتما این کار را خواهم کرد.»
وی افزود: «امروز ساخت فیلم‌های 100ثانیه‌ای کمی سخت هم شده است. خیلی فیلم‌ها در‌قالب همین آثار 100ثانیه‌ای در شبکه‌های اجتماعی و در فضای مجازی بازنشر می‌شود و گاهی در مقابل آنها این سوال به ذهن می‌رسد که من چه چیزی باید بسازم که از همه این آثار پیشی بگیرد و جلو بزند؟ باز هم به اهمیت ایده می‌رسیم و به همین دلیل معتقدم ساخت فیلم 100ثانیه‌ای از منظر یافتن ایده جذاب، کار بسیار سختی شده است.»
عاج درباره نقش جشنواره‌ها در فرآیند رشد یک فیلمساز گفت: «آنقدر اتفاقات و رخدادهای هنری به‌سرعت می‌آیند و می‌روند که گاهی ما فراموش کنیم که در چند دوره گذشته یک جشنواره، چه فیلمسازی عنوان بهترین فیلم کوتاه را به‌دست آورده است. تنها چیزی که می‌تواند در مسیر رشد به یک فیلمساز کمک کند، خودش است. مهم این است که به‌عنوان کسی که هدفت فیلمسازی است، چقدر در طول روز ورودی جدید داری و فیلم می‌بینی و کتاب می‌خوانی. معاشرت با آدم‌هایی که می‌توانند تجربه زیسته خود را در اختیارت بگذارند و دانش فنی‌ات را ارتقا دهند در این زمینه تاثیرگذار است. یک فیلمساز مدام باید با خود تکرار کند؛ ای که مرا خوانده‌ای، راه نشانم بده. جشنواره‌ها در این مسیر تاثیر کوتاه‌مدت دارند و خیلی زود می‌تواند اثرش از بین برود.»