سارا طاهری، خبرنگار:«سامانه کاتب راه‌اندازی شد.» این خبری بود که چند روز پیش روی خروجی رسانه‌ها قرار گرفت. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی با راه‌اندازی سامانه کاتب یا همان «سامانه کلاس استاندارد تکمیلی برنامه‌ریزی درسی» می‌خواهند عدالت آموزشی را در بین تمام دانشجویان دانشگاه برقرار کرده تا تمام دانشجویان به محتوای آموزشی استاندارد دسترسی داشته باشند. این اقدام در راستای تحقق بسته کاری ارتقای کیفیت، کارآمدی دوره‌های تحصیلی و سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی مبنی‌بر پایش و ارزیابی کیفیت و کارآمدی دوره‌های تحصیلی و برنامه‌های آموزشی، سامانه کلاس استاندارد تکمیلی برنامه‌ریزی درسی (کاتب) انجام شده است. محمد‌علی اکبری معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید عدالت آموزشی مهم‌ترین هدفی است که مسئولان دانشگاه با این سامانه دنبال می‌کنند. به گفته او، در حال حاضر محتوای آموزشی مطالب مربوط به دروس شیمی عمومی 2، ریاضی 2 و فیزیک 2 در سامانه کاتب قرار گرفته است و قرار شده به صورت آزمایشی آزمون پایان نیمسال دوم سال تحصیلی دروس شیمی عمومی 2، ریاضی 2 و فیزیک 2 در 9 استان به صورت هماهنگ برگزار شود. او می‌گوید دانشگاه آزاد در سال 1405 بزرگ‌ترین سامانه محتوای آموزشی را در اختیار خواهد داشت. سامانه‌ای که که جامعیت دانشگاه آزاد پشت آن است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
می‌خواهیم دانشجویان به محتوای آموزشی استاندارد دسترسی داشته باشند
چند روز پیش خبر رسید که «سامانه کاتب» در دانشگاه آزاد راه‌اندازی شد. البته پیش‌تر در مصاحبه با «فرهیختگان» از راه‌اندازی چنین سامانه‌ای خبر داده و گفته بودید که سرفصل دروس رشته‌ها از ترم آینده در همه واحدها یکسان می‌شود. به‌عنوان سوال اول بگویید مشخصا دانشگاه آزاد با راه‌اندازی این سامانه قرار است به چه هدفی برسد؟
عدالت آموزشی مهم‌ترین هدفمان است. در واقع تلاش می‌کنیم در دانشگاه آزاد تمامی دانشجویان به محتوای آموزشی استاندارد دسترسی داشته باشند. به‌طور مثال می‌توان از زلزله شهر خوی، برای توضیح استفاده کرد. وقوع زلزله باعث تخریب ساختمان آموزشی شد و برگزاری کلاس‌ها را تحت تاثیر قرار داد. از آنجایی که معتقد هستیم تا هیچ دانشجویی تحت هیچ شرایطی نباید از آموزش جا بماند، تلاش می‌کنیم محتوای آموزشی استاندارد را در اختیار این دانشجویان قرار دهیم. بنابراین حالا دانشجویان می‌توانند از محتوای آموزشی به صورت استاندارد استفاده کرده و از کلاس عقب نمانند. تاکید می‌کنم بهترین و بزرگ‌ترین هدفمان «عدالت آموزشی» است و سامانه کاتب در راستای برقراری عدالت آموزشی برای دانشجویان دانشگاه آزاد راه‌اندازی شده است.
از روند راه‌اندازی این سامانه بگویید. راه‌اندازی کاتب از چه زمانی آغاز و چه زمانی به نتیجه رسید؟
تیرماه امسال به معاونت علوم و مهندسی و کشاورزی آمدم و از همان زمان راه‌اندازی سامانه کاتب را آغاز کردم. البته ایده این سامانه در سند تحول و تعالی دانشگاه تاکید شده بود اما نحوه راه‌اندازی و در واقع کم و کیف آن محل بحث بود. به عبارت بهتر اینکه چگونه تولید محتوا کرده و چگونه زیرساخت‌ها را آماده کنیم از مواردی بود که باید درخصوص آن تصمیم‌گیری می‌شد. ممکن است 30 هزار دانشجو داشته باشم که این فیلم‌ها را دانلود کنند. اگر این اتفاق بیفتد سامانه به اصطلاح می‌خوابد چون تعداد دانشجویان زیاد است و بنابراین تعداد دانلود نیز بالا می‌رود. بنابراین مدتی کار کردیم تا این زیرساخت‌ها را نیز آماده کنیم. الان شما می‌بینید سامانه کار می‌کند اما پیش از راه‌اندازی آن مراحل زیادی طی شد و مرکز فناوری و شبکه علمی دانشگاه در راه‌اندازی این سامانه به ما کمک کردند و در حال حاضر محتوا روی سایت قرار گرفته است.
حالا به‌اصطلاح یک فضای ابری درست کردیم تا دانشجویان بتوانند به‌راحتی دانلود کنند. بنابراین یک فرآیند سه وجهی طی شد؛ در گام اول درس‌ها را تعیین‌تکلیف کرده و استادان را پیدا کردیم. در گام دوم تصمیم گرفته شد با چه نرم‌افزاری تولید محتوا انجام شود و در گام سوم چگونگی تولید محتوا نیز بحث و بررسی شد. الان تقریبا تمام شکل‌ها در سایت بارگذاری شده تا ببینیم دانشجویان به کدام رغبت بیشتری دارند. 5 ماه این روند به‌طول انجامید و اول ترم تحصیلی دوم دانشگاه این سایت بالا آمد.
سوالی که اینجا مطرح است درخصوص دلایل راه‌اندازی این سامانه است. شما با چه موارد یا کاستی‌هایی در دانشگاه برخورد کردید که به این فکر افتادید کاتب را راه‌اندازی کنید؟
ممکن است در واحدهای دانشگاه آزاد سطح متفاوتی از تدریس را ببینید اما این لزوما به معنای کاستی نیست. بلکه به این معناست که سلیقه یک استاد با استاد دیگر متفاوت است. دانشجویان ممکن است سلایق متفاوت داشته باشند. ما این اجازه را به استاد دادیم که در کلاس درس خود به روشی که مورد پسند اوست تدریس و حل تمرین کند. اما ما محتوای دروس را استاندارد‌سازی کرده و به‌طور مثال به دانشجویان می‌گوییم: «در درس فیزیک 2 باید به‌طور مثال فلان سرفصل‌ها را بلد باشید و اگر استاد به هر دلیلی سرفصل را کوتاه‌تر آموزش داد و شما علاقه‌مند بودید این سرفصل را به صورت کامل فرابگیرید می‌توانید در سامانه کاتب از این محتوای آموزشی استفاده کنید.»
بنابراین لزوما «کاستی و کوتاهی» دلیل راه‌اندازی این سامانه نبود. ممکن است در یک واحد دانشگاهی‌مان کلاسی هم تشکیل نشده باشد و این سامانه این موضوع را نیز پوشش می‌دهد اما اصل هدفمان استاندارد‌سازی است. یعنی دانشجو در درس ریاضی باید از فلان بخش تا فلان بخش خوانده باشد. بنابراین این محتوا در دسترس دانشجویان قرار می‌گیرد. به‌طور مثال ممکن است برای یک استاد در یک ترم مشکلی پیش بیاید و نتواند کلاس خود را کامل برگزار کند. ما نمی‌خواهیم دانشجو از درس بازبماند بنابراین محتوا را به‌صورت کامل در اختیار او قرار می‌دهیم. باز هم به مثال زلزله خوی اشاره کنم. این زلزله باعث شد تمام کلاس‌ها تعطیل شود اما الان محتوای استاندارد در اختیار دانشجویان قرار دارد و می‌توانند از این محتوای استاندارد استفاده کنند. پس تاکید می‌کنم کاستی‌ها باعث راه‌اندازی این سامانه بود. هر‌چند«کم و کاستی‌ها» را نیز پوشش دادیم.
ارتباط دانشجویان با صنعت را در دو سطح دنبال می‌کنیم
یکی از بحث‌هایی که توسط دانشجویان مطرح شده بحث ارتباط با صنعت است. آنها می‌گویند نمی‌توانند با صاحبان صنایع ارتباط برقرار کنند و معتقد هستند دانشگاه باید به آنها کمک کند. کاتب به دانشجویان در این حوزه نیز کمک می‌کند؟
توقع دانشجویان کاملا به‌جا بوده و باید این اتفاق بیفتد. می‌توانیم در دو سطح در این حوزه صحبت کنیم. سطح اول مهارت‌هایی است که دانشجو باید در دانشگاه فرا بگیرد که بعدا در صنعت بتواند استفاده کند. به‌طور مثال در مورد نقشه‌کشی اتوکد کار را آغاز کردیم و محتوای آن نیز در حال تولید شدن است و به‌زودی روی سامانه قرار می‌گیرد. یک دانشجو هیچ‌گاه در دانشگاه درس اتوکد را به صورت عملی فرا نمی‌گیرد اما می‌تواند با مراجعه به سامانه کاتب به صورت عملی نیز با این درس آشنا شود. این یک مهارت است که در حال آموزش آن هستیم.
سطح دیگر چیست؟
سطح دیگر تولید محتوا در صنعت است تا دانشجویان به‌طور مثال ببینید یک دستگاه در صنعت چگونه کار می‌کند. بنابراین این اقدام را نیز آغاز کردیم و به‌طور مثال هفته پیش در بازدید از دانشگاه آزاد واحد اصفهان متوجه شدم در یک کارخانه از مرحله تولید شیر یعنی از گاوداری تا زمانی که شیر بسته‌بندی می‌شود طی می‌شود که این کارخانه متعلق به دانشگاه آزاد است. قرار شد در این حوزه تولید محتوا را از زمان گاوداری تا زمانی که شیر تولید و بسته‌بندی می‌شود آغاز کنیم. تمام جزئیات فیلمبرداری می‌شود و دانشجو می‌تواند از منزل با نحوه کار آشنا شده و به‌طور مثال ببیند در یک کارخانه صنایع غذایی چه مراحلی برای تولید شیر طی می‌شود.
ما به‌عنوان دانشگاه کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که دانشجو را با صنعت آشنا کرده و مهارت لازم را به او یاد دهیم. اما اینکه دانشجو در صنعت کار کند قسمت دیگری است که وظیفه ما نیست. ما وظیفه داریم تا مهارت‌های لازم را به دانشجویان آموزش داده و صنعت را به آنها نشان دهیم تا دانشجو توانمند شود. این کار حتما در کاتب انجام خواهد شد.
در گام اول دروس شیمی عمومی ۲، ریاضی ۲ و فیزیک ۲ انتخاب شدند. علت انتخاب این دروس چه بود؟
این دروس، دروس پایه ما هستند. ما در دانشگاه یک سری دروس اصلی داریم. مثلا شیمی 2 در درس زیست بسیار مهم و تاثیرگذار است یا ریاضی 2 و فیزیک 2 در دروس فنی و مهندسی مهم است. البته دروس شیمی 1 و ریاضی 1 و فیزیک 1 هم مهم است.برای ترم بعد دروس شیمی 1، ریاضی 1 و فیزیک 1 نیز تولید خواهد شد. بنابراین ما از دروس پایه شروع کردیم زیرا جزء دروسی هستند که در دوره لیسانس و مهندسی‌ها به آن نیز داریم. شیمی 2 را نیز به این دلیل انتخاب کردیم که در زیست مهم بوده چراکه زیست یکی از رشته‌های پرطرفدار است. در حال برنامه‌ریزی هستیم تا برای چند رشته پرطرفدار خود حداقل 3 درس تولید کنیم. یعنی امیدوار هستیم در ترم بعد 12 درس اصلی روی سامانه قرار بگیرد.
این رشته‌ها چه رشته‌هایی هستند؟
کامپیوتر، صنایع غذایی، مهندسی برق، مکانیک و مهندسی پزشکی از جمله این رشته‌ها هستند. در واقع طبق آمار براساس بیشترین دانشجو رشته‌ها را انتخاب خواهیم کرد.
تولید محتوا به صورت متمرکز نیست
برای تولید محتوا از اساتید استفاده کردید؟
برای شروع از اساتید خودمان در معاونت استفاده کردم چون باید خودم کار را انجام می‌دادم. الان در حال برنامه‌ریزی هستیم تا بعد از مشخص شدن دروس نامه‌ای به استان‌ها بزنیم. از استان‌ها می‌خواهیم برای درس‌هایی که ما معرفی می‌کنیم کاندید شوند. اگر استادها معرفی کنند تولید محتوا را به استان‌ها خواهیم سپرد. یعنی تولید محتوا متمرکز نخواهد بود و علاقه‌ای به متمرکز بودن نداریم الان از استان‌ها کمک خواهیم گرفت تا تولید محتوا کنند.
کمیته‌های علمی محتوای آموزشی کاتب را داوری می‌کنند
کمیته‌های علمی در سامانه کاتب چه کاری انجام می‌دهند؟
کمیته‌های علمی زیرمجموعه مدیرکل برنامه‌ریزی معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی فعالیت دارند. در واقع یک سری شورا و کمیته برنامه‌ریزی درسی داریم. این کمیته‌ها به تعداد رشته‌ها وجود دارند که عملا در تولید محتوا به ما کمک می‌کنند. کمک به این صورت بود که وقتی استاد تولید محتوا را انجام می‌داد ما به کمیته‌ها ارجاع داده و کمیته‌ها به ما اعلام می‌کردند که این محتوا خوب است یا خیر. این کمیته‌ها عملا نقش داور را دارند و محتوای تولید‌شده را تایید یا رد می‌کنند. درواقع این کمیته‌ها کار برنامه‌ریزی درسی را در دانشگاه برعهده دارند و داوری تولید محتوا را نیز ما به وظایف آنها اضافه کردیم.
تمام روند کار توسط دانشگاه آزادی‌ها انجام شده است؟
بله. تمام کار توسط دانشگاه آزادی‌ها انجام شده و تاکنون هیچ هزینه‌ای در این خصوص نکرده‌ایم.
شما کاتب را راه‌اندازی کردید تا کار دانشجو را راحت کرده و عدالت آموزشی را برقرار کنید. الان از دانشجویان بازخورد گرفتید؟
به‌دنبال آن هستیم که با دانشجویان و اساتیدی که در کاتب ثبت‌نام می‌کنند تماس گرفته تا ببینیم نظر آنها درخصوص این سامانه چیست. هنوز برای نظرخواهی زود است اما حتما باید این کار را انجام دهیم. در سامانه نیز یک قسمت نظرخواهی داریم و دانشجویان می‌توانند نظر خود را ثبت کنند. اما هنوز بازخوردی نگرفتیم و به مقداری زمان نیاز داریم.
در خبر اعلام شده بود که 9 استان انتخاب و در 3 گروه تقسیم‌بندی شده‌اند. به چه علتی این تقسیم‌بندی انجام شده است؟
ما به دنبال آن بودیم که دانشجویان این سایت را دیده و نظر دهند و یک امتحان هماهنگ به دلیل ارتقای کیفیت انجام دهیم. علت انتخاب این استان‌ها نیز این بود که می‌خواستیم تعداد دانشجویان‌مان زیاد نباشد. یعنی یک بار تست کنیم تا یک امتحان متمرکز برگزار کنیم. حالا به‌طور مثال در کل واحدهای استان همزمان در یک ساعت امتحان ریاضی 2 برگزار می‌شود. برای اینکه بتوانیم کار را کنترل کنیم تعداد دانشجویان را کمتر کردیم یعنی استان‌های پرجمعیت انتخاب نشدند. نمی‌خواستیم همان بار اول سیستم را بزرگ در نظر بگیریم بنابراین 9 استان را بررسی و استان‌هایی را انتخاب کردیم که تعداد دانشجویان کمتری دارند. زیر هزار نفر در کل استان برای هر درس دانشجو داریم. می‌خواهیم یک امتحان هماهنگ برگزار کنیم تا ببینیم کیفیت آموزش در آن استان چگونه است و درنهایت آن را برای کل کشور به صورت الگو در نظر بگیریم.
ترم آینده آزمون‌ها به صورت متمرکز در تمام کشور برگزار می‌شود
آیا می‌توان انتظار را داشت که در پایان نیمسال اول سال آینده آزمون‌ها به صورت کشوری شود؟
بله احتمالا ترم آینده درس‌های متفاوت در کل کشور به صورت متمرکز برگزار می‌شود.
با افتتاح این سامانه در بازه دو یا سه ساله دانشگاه آزاد در چه نقطه‌ای ایستاده است؟
در سال 1405 مدعی می‌شوم که دانشگاه آزاد بزرگ‌ترین سامانه شامل محتواهای متفاوت از دروس صنعتی، مهارتی، فرهنگی، علوم انسانی و... را خواهد داشت. درواقع در دو سال دیگر ما بزرگ‌ترین سامانه دارای محتوا را خواهیم داشت که جامعیت دانشگاه آزاد پشت آن است. سامانه‌های دیگر پشتوانه‌ای ندارند زیرا متعلق به اشخاص است اما دانشگاه آزاد پشت این سامانه خواهد بود.