سال‌هاست بحث توسعه کمی دانشگاه‌ها مورد مذمت قرار گرفته و مسئولان آموزش عالی از توقف این مسیر صحبت می‌کنند، اما نگاهی به نسبت بودجه‌ای، به‌ویژه در دانشگاه‌هایی که عمر کوتاهی دارند نشان می‌دهد هنوز درِ ارتقای نظام آموزش عالی بر پاشنه توسعه کمی می‌چرخد. اتفاقی که باعث می‌شود هم از یک‌سو رقم‌های قابل‌توجهی از بودجه عمومی کشور صرف فعالیت‌های عمرانی یا به زبان بهتر، صرف توسعه کمی دانشگاه‌های جوان شود و هم به علت محدودیت بودجه‌ای کشور، دانشگاه‌های مادری که عمر نسبتا بالایی داشته و به همین دلیل ابنیه‌های آنها نیازمند بازسازی هستند، از بودجه‌های عمرانی بهره کافی نبرند. البته وضعیت قرمز برخی از ساختمان‌های دانشگاه‌های مطرح کشور به دلیل اینکه چند دهه از ساخت آنها می‌گذرد، باعث شده تا در قانون بودجه 1401، به دولت اجازه داده شود تا بتواند مبلغ دوهزار میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی منتشر کند و از این طریق بودجه مورد نیاز برای تعمیر، نگهداری، بازسازی و مقاوم‌سازی فضای فیزیکی فرسوده یا درحال تخریب دانشگاه‌های وزارت علوم و جهاد دانشگاهی را تامین کند. از طرفی طبق آمار وزارت علوم در حال حاضر قریب به 1000 ساختمان دانشگاهی نیازمند بازسازی هستند که برای این امر بودجه دوهزار میلیارد تومانی لازم است؛ بودجه‌ای که در قانون بودجه آمده بود اما مشخص نیست چه میزان از آن تخصیص پیدا کرده است. شاید اگر به‌جای توسعه کمی و افزایش ساخت‌وساز دانشگاه‌های کوچک و کم‌جمعیت، بودجه با هدف‌گذاری بهتر و مطابق با آمایش اختصاص پیدا می‌کرد شرایط بناهای دانشگاه‌های مادر با عمر بیش از چهار دهه، در وضعیت دیگری قرار داشت.
توسعه زیرساخت‌ها چقدر برای آموزش عالی آب می‌خورد؟
ادامه توسعه زیرساختی مراکز آموزش عالی دولتی که به نظر نمی‌رسد به این زودی‌ها هم متوقف شود، باعث شده تا طی یکی و دو دهه اخیر دانشگاه‌های تازه‌نفسی به جمع دانشگاه‌های دولتی اضافه شوند که در کنار فربه‌کردن آموزش عالی، باعث شده‌اند تا سهم دانشگاه‌های مطرح دولتی با جمعیت‌های چشمگیر دانشجو از بودجه عمومی کشور هم به نوعی تحت تاثیر قرار گیرد. البته در نگاه اول بودجه دانشگاه‌های تازه‌نفس در مقایسه با دانشگاه‌هایی مانند تهران، چندان به چشم نمی‌آید، اما با درنظرگرفتن بودجه عمرانی‌شان، باید عنوان کرد که دست آنها برای انجام فعالیت‌های عمرانی که عموما هم صرف ساخت‌وسازهای جدید می‌شود، باز است. دانشگاه تخصصی فناوری‌های نوین آمل یکی از همان دانشگاه‌هایی است که در سال 88 راه‌اندازی شده و از لحاظ موقعیت قرارگیری هم در شهر آمل قرار دارد. دانشگاهی که هنوز عمر ساختمان‌های این دانشگاه به 20 سال هم نرسیده و طبیعتا نیازی به تعمیر و بازسازی ندارد اما با این حال 42 درصد از بودجه 84 میلیارد تومانی آن ذیل بودجه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای تعریف شده است. یعنی 35 میلیارد تومان بودجه این دانشگاه به مباحث عمرانی اختصاص پیدا کرده است.
اعتبارات قابل تأمل برای دانشگاه‌های کوچک و کم‌جمعیت
دانشگاه فنی و مهندسی گرمسار را هم باید یکی از مرکز جوان نظام آموزش عالی قلمداد کرد. دانشگاهی که سال 90 در شهر گرمسار ایجاد شد و سازمان برنامه و بودجه هم برای آن اعتبار 46 میلیارد و 500 میلیون تومانی برای سال آینده درنظر گرفته است؛ اعتباری که می‌تواند تا 42 درصد آن را خرج فعالیت‌های عمرانی کند. یعنی مسئولان این دانشگاه این امکان را دارند که ظرف یک سال در صورت تخصیص همه بودجه تعیین‌شده برای آنها حدود 20 میلیارد تومان از اعتبارشان را فقط به مباحث عمرانی اختصاص دهند که این رقم با توجه به جمعیت کمتر از دوهزار دانشجویی این دانشگاه، طبیعتا می‌تواند رقم قابل توجهی برای حوزه عمرانی باشد. دانشگاهی مانند دانشگاه حضرت معصومه(س) که برای سال آینده بودجه 60 میلیارد و 768 میلیون تومانی برای آن درنظر گرفته شده، هم می‌تواند تا 31 درصد این بودجه یا به عبارت دیگر 18 میلیارد و 780 میلیون تومان آن را صرف فعالیت‌های عمرانی خود کند. دانشگاهی که سال 86 تاسیس شده و از لحاظ موقعیت هم در بافت شهری قم قرار گرفته است اما سهم بیشتری از بودجه عمرانی می‌برد. دانشگاهی مانند هنر شیراز هم که درست در بافت شهری قرار گرفته و اولین بار در سال 88 اولین دانشجوی خود را پذیرش کرده بود، در زمره دانشگاه‌های جوانی قرار می‌گیرد که امکان استفاده 31 درصد از بودجه 27 میلیاردی‌اش را در فعالیت‌های عمرانی دارد. دانشگاهی که کمتر از 1000 دانشجو دارد. از طرفی هم با توجه به اینکه بناهای این دانشگاه هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌اند که نیاز به تعمیر و بازسازی اساسی داشته باشند، طبیعی است که بودجه عمرانی آن صرف ساخت‌وسازهای جدید در محوطه دانشگاه خواهد شد. قصه دانشگاه‌های جدیدالتاسیس تنها به این چند مورد خلاصه نمی‌شود و دانشگاه‌هایی مثل کوثر بجنورد یا سیدجمال‌الدین اسدآبادی هم که به نوعی جزء جوان‌ترین‌ها محسوب می‌شود و تنها 11 سال از تاسیس آن می‌گذرد و با وجود قرارگیری در شهرستان اسدآباد، تنها یک ساعت با مرکز شهر همدان قرار دارد، بودجه سال آینده‌اش 32 میلیارد و 391 میلیون تومان تعیین شده و می‌تواند 7 درصد از آن را معادل دومیلیارد و 423 میلیون تومان آن را خرج مباحث عمرانی کند.
دانشگاه اردکان که در سال 88 فعال شده را هم باید شاهد مثالی دیگر دانست. دانشگاهی که با یزد کمتر از 70 کیلومتر فاصله دارد و در حال حاضر هم کمتر از دوهزار دانشجو در آن تحصیل می‌کنند؛ دانشگاهی که 8 درصد از بودجه 82 میلیارد و 639 میلیون تومانی‌اش صرف حوزه‌های عمرانی می‌شود. نباید فراموش کرد کلنگ‌زنی ساختمان‌ها و مکان‌هایی که احتمالا در سال‌های آینده به مانند تجربه دانشگاه پیام نور در دهه 90 چندان مورد استفاده قرار نخواهد گرفت به سبک و سیاق‌های مختلفی موجب اتلاف انرژی و بهره‌وری خواهند شد. هر یک از این فضاها که بعضا با کمک خیرین هم تکمیل می‌شوند به‌جز زمان و هزینه، نیروی انسانی و تجهیزات مختلفی را هم نیاز دارند و سرآغازی برای هزینه‌های جدیدتری خواهند شد که در ازایش بهره چندانی هم نخواهند داشت.